Ρωσία: Πώς έγινε τόσο ισχυρός ο Πριγκόζιν – Μπορεί να πυροδοτήσει εμφύλιο;

Είναι η πρώτη φορά που ο Πριγκόζιν αμφισβητεί ευθέως τον ηγεμόνα του Κρεμλίνου και μάλιστα με μία ανταρσία που θυμίζει απόπειρα πραξικοπήματος. Έως τώρα τα καυστικά σχόλιά του και οι διαμαρτυρίες του εστιάζονταν κυρίως στον Υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου και τον Αρχηγό του Επιτελείου Βαλέρι Γκερασίμοφ, καθώς και στη ρωσική υπηρεσία ασφαλείας FSB και τους ολιγάρχες της χώρας.

Στη Ρωσία, οι ηγεμόνες – ή οι τσάροι – θεωρούνται για αιώνες ανέγγιχτοι και ταμπού για οποιαδήποτε κριτική. Ένα δημοφιλές ρωσικό ρητό είναι: «Ο τσάρος είναι καλός, οι μπόγιαροι [οι ευγενείς γύρω του] είναι κακοί».

Μία επίθεση κατά στρατιωτικής βάσης της Wagner στην Ουκρανία – την οποία ο Πριγκόζιν αποδίδει σε ρωσικές δυνάμεις – μπορεί να ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Αλλά μπορεί επίσης να σκεφτόταν ότι οι σκληραγωγημένοι μαχητές του – σύμφωνα με πληροφορίες έως και 25.000 από αυτούς – είναι τώρα σε θέση να έχουν το πάνω χέρι σε έναν αγώνα εξουσίας με το Κρεμλίνο, εν μέσω αυξανόμενης δημόσιας δυσαρέσκειας για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Υπάρχουν άλλωστε εκτιμήσεις ότι ίσως να έχει κάποιους υψηλόβαθμους υποστηρικτές στο Κρεμλίνο και τον στρατό.

Κάποτε ένας χαμηλού προφίλ επιχειρηματίας που επωφελήθηκε από το να έχει τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ως ισχυρό προστάτη, ο Πριγκόζιν βρέθηκε στο παγκόσμιο προσκήνιο με τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Σε ένδειξη του πόσο σοβαρά έλαβε το Κρεμλίνο την απειλή του Πριγκόζιν, η αστυνομία και η Εθνική Φρουρά προσπάθησαν να ενισχύσουν τα μέτρα ασφαλείας σε βασικές εγκαταστάσεις στη Μόσχα, συμπεριλαμβανομένων κυβερνητικών υπηρεσιών και υποδομών μεταφορών, ανέφερε το πρακτορείο Tass. Από την πλευρά του ο 62χρονος επικεφαλής της Wagner, κάποτε εγκληματίας, πωλητής χοτ-ντογκ και μακροχρόνιος συνεργάτης του Πούτιν, προέτρεψε τους Ρώσους να συμμετάσχουν στην «πορεία προς τη δικαιοσύνη» του.

Τα παιδικά χρόνια

Γεννήθηκε στο Λένινγκραντ, σημερινή Αγία Πετρούπολη, το 1961, εννέα χρόνια μετά τον Πούτιν. Ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν νέος. Η μητέρα του εργαζόταν σε νοσοκομείο, είπε Ο νεαρός Πριγκόζιν στάλθηκε σε μια αθλητική ακαδημία, όπου οι καθημερινές δραστηριότητες συχνά περιλάμβαναν σκι αντοχής.

Δεν τα κατάφερε ως επαγγελματίας αθλητής και αφού τελείωσε το σχολείο έμπλεξε σε ένα τσούρμο μικροεγκληματιών. Δικαστικά έγγραφα του 1981, που περιήληθαν στην κατοχή του Guardian και αναφέρθηκαν για πρώτη φορά από το ρωσικό ερευνητικό μέσο Meduza, αφηγούνται την ιστορία.

Οι πρώτες ληστείες και η φυλακή

Ένα βράδυ του Μαρτίου του 1980, κατά τη διάρκεια της θλιβερής διακυβέρνησης του Λεονίντ Μπρέζνιεφ στη Σοβιετική Ένωση, ο 18χρονος Πριγκόζιν και τρεις φίλοι έφυγαν από ένα καφέ της Αγίας Πετρούπολης κοντά στα μεσάνυχτα και εντόπισαν μια γυναίκα να περπατά μόνη στο σκοτεινό δρόμο.

Ένας από τους φίλους του Πριγκόζιν αποσπά την προσοχή της γυναίκας ζητώντας ένα τσιγάρο. Καθώς πήγε να ανοίξει την τσάντα της, ο Πριγκόζιν την έπιασε από το λαιμό, σφίγγοντάς τον μέχρι που έχασε τις αισθήσεις της.

Ήταν μια από τις πολλές ληστείες που ο Πριγκόζιν και οι φίλοι του διέπραξαν στην Αγία Πετρούπολη σε διάστημα αρκετών μηνών, διαπίστωσε το δικαστήριο. Καταδικάστηκε σε 13 χρόνια φυλάκιση και πέρασε το υπόλοιπο της δεκαετίας πίσω από τα κάγκελα, χάνοντας τον θάνατο του Μπρέζνιεφ και της περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Αφέθηκε ελεύθερος το 1990 και επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη.

Η πόλη βρισκόταν στα πρόθυρα μνημειώδους μεταμόρφωσης, με μεγάλα πλούτη να περιμένουν όσους οξυδερκείς ή βίαιους ήταν αρκετά για να τους καταλάβουν. Ο Πριγκόζιν ξεκίνησε μέτρια, πουλώντας χοτ ντογκ. Ανακάτεψε τη μουστάρδα στην κουζίνα του οικογενειακού του διαμερίσματος.

«Βγάζαμε 1.000 δολάρια το μήνα, που σε χαρτονομίσματα ρούβλι ήταν ένα βουνό. Η μαμά μου δύσκολα μπορούσε να τα μετρήσει όλα», είπε το 2011 σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του.

Αλλά ο Πριγκόζιν ήξερε πώς να κάνει τις επαφές που χρειαζόταν. «Πάντα έψαχνε ανθρώπους πιο ψηλά για να γίνει φίλος. Και ήταν καλός σε αυτό», είπε ο επιχειρηματίας που τον γνώριζε τη δεκαετία του 1990.

Σύντομα εξασφάλισε μερίδιο σε μια αλυσίδα σούπερ μάρκετ και το 1995 αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα να ανοίξει ένα εστιατόριο. Βρήκε τον Τόνι Γκίαρ, έναν Βρετανό διαχειριστή ξενοδοχείων που είχε εργαστεί στο παρελθόν στο Savoy στο Λονδίνο και τότε βρισκόταν σε ένα από τα λίγα πολυτελή ξενοδοχεία της Αγίας Πετρούπολης.

Το πρώτο εστιατόριο

Ο Πριγκόζιν προσέλαβε τον Γκίαρ για να διευθύνει πρώτα ένα κατάστημα κρασιών και μετά το νέο του εστιατόριο, το Old Customs House, στο νησί Βασιλιέφσκι της Αγίας Πετρούπολης.

Αρχικά, το εστιατόριο χρησιμοποίησε στρίπερ για να ξεσηκώσει την πελατεία, αλλά σύντομα έγινε γνωστό ότι το φαγητό ήταν εξαιρετικό και οι στρίπερ απολύθηκαν. Ο Γκίαρ επικεντρώθηκε στο μάρκετινγκ του εστιατορίου ως του πιο εκλεπτυσμένου μέρος για φαγητό σε μια πόλη που μόλις ανακάλυπτε το εξαιρετικό φαγητό. Στα αστέρια της ποπ και στους επιχειρηματίες άρεσε να τρώνε εκεί, όπως και στον δήμαρχο της Αγίας Πετρούπολης, Ανατόλι Σόμπτσακ, ο οποίος μερικές φορές το επισκεπτόταν με τον αναπληρωτή του, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η φιλία με τον Ροστροπόβιτς

Σε μια από τις πιο ασυνήθιστες φιλίες της μετασοβιετικής Ρωσίας, ο Πριγκόζιν έκανε παρέα με τον διάσημο τσελίστα Μστισλάβ Ροστροπόβιτς, ο οποίος είχε μεταναστεύσει από τη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του 1970.

Όταν ο Ροστροπόβιτς φιλοξένησε τη βασίλισσα της Ισπανίας στο σπίτι του στην Αγία Πετρούπολη το 2001, ο Πριγκόζιν παρείχε το catering. Ο Ροστροπόβιτς κάλεσε μάλιστα τον Πριγκόζιν και τη σύζυγό του σε μια γκαλά συναυλία στο Barbican το 2002.

Τότε ο Πούτιν είχε γίνει πρόεδρος της Ρωσίας. Κατά τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησής του, ο Πούτιν ήθελε να συναντά αξιωματούχους στη γεννέτειρά του και μερικές φορές τους πήγαινε στο Old Customs House ή στο New Island, ένα σκάφος που ο Πριγκόζιν είχε μετατρέψει σε πλωτό εστιατόριο.

Η «εμπλοκή» στις αμερικανικές εκλογές

Ένα κατηγορητήριο που προέκυψε από την έρευνα του Robert Mueller για τη ρωσική παρέμβαση στις αμερικανικές εκλογές του 2016 ισχυριζόταν ότι ο Πριγκόζιν  και οι εταιρείες που συνδέονται μαζί του ήταν πίσω από ένα δίκτυο προφίλ υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ στο Facebook και στο Twitter, προφανώς μέρος μιας σειράς ρωσικών προσπαθειών για την ενίσχυση της υποψηφιότητας του Τραμπ.

Τα ψεύτικα προφίλ μοιράζονταν περιεχόμενο υπέρ του Τραμπ και έκαναν ακόμη και πληρωμές σε ανυποψίαστους πραγματικούς Αμερικανούς για να αγοράσουν εξοπλισμό για προεκλογικές ομιλίες.

Ο Πριγκόζιν εξακολουθούσε να είναι ένας βαθιά μυστικοπαθής χαρακτήρας σε αυτό το σημείο, αλλά το κατηγορητήριο υποδήλωνε ότι απολάμβανε ήδη την ανερχόμενη φήμη του.

Λίγες μέρες πριν ο Πριγκόζιν κλείσει τα 55 τον Μάιο του 2016, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ένας από τους ψεύτικους χαρακτήρες του Facebook πλήρωσε έναν πραγματικό Αμερικανό να σταθεί έξω από τον Λευκό Οίκο κρατώντας μια ταμπέλα που έγραφε «Χρόνια πολλά, αγαπητό αφεντικό».

Το κατηγορητήριο των ΗΠΑ αποσύρθηκε αργότερα, αλλά όταν ρωτήθηκε για καταγγελίες για εκλογική παρέμβαση τον περασμένο Νοέμβριο, ο Πριγκόζιν φάνηκε να τους παραδέχεται, με μια χαρακτηριστικά φρικιαστική μεταφορά.

«Κύριοι, ανακατευτήκαμε, επεμβαίνουμε και θα επεμβαίνουμε. Προσεκτικά, με ακρίβεια, χειρουργικά και με τον δικό μας τρόπο, όπως ξέρουμε. Κατά τις ακριβείς επεμβάσεις μας, θα αφαιρέσουμε ταυτόχρονα και τα νεφρά και το συκώτι».

Ο ακτιβιστής κατά της διαφθοράς και πολιτικός της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι κυκλοφόρησε μια έρευνα για τις επιχειρηματικές δομές του Prigozhin, κατηγορώντας τον ότι κέρδισε με διαφθορά συμβάσεις στο υπουργείο Άμυνας για να χρηματοδοτήσει έναν πολυτελή τρόπο ζωής.

Οι απειλές κατά των δημοσιογράφων

Οι Ρώσοι δημοσιογράφοι που ερεύνησαν τις δραστηριότητες του Πριγκόζιν αντιμετώπισαν επίσης απειλές ή εκφοβισμούς που πίστευαν ότι συνδέονται με τη δουλειά τους. Αφού η Novaya Gazeta διεξήγαγε έρευνα το 2018, ένα κομμένο κεφάλι κριαριού παραδόθηκε στα γραφεία σύνταξης της εφημερίδας. Ο δημοσιογράφος που υπέγραφε την έρευνα έλαβε στεφάνι κηδείας στη διεύθυνση του σπιτιού του.

Το πιο συγκλονιστικό είναι ότι τρεις Ρώσοι δημοσιογράφοι που ταξίδεψαν στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία το 2018 για να ερευνήσουν τις δραστηριότητες της Wagner, κοτώθηκαν σε μια ενέδρα που φαινόταν να ήταν καλά σχεδιασμένη και συντονισμένη, στην οποία εμπλέκεται ένας Ρώσος εκπαιδευτής ασφαλείας με δεσμούς με τη Wagner. Ο Πριγκόζιν έχει επανειλημμένα αρνηθεί οποιαδήποτε συμμετοχή στις δολοφονίες.

Οι «δουλειές» στην Αφρική

Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι δραστηριότητες του Πριγκόζιν είχαν εξαπλωθεί σε τουλάχιστον 10 χώρες στην Αφρική, όπου πρόσφερε υπηρεσίες ασφάλειας και εκπαίδευσης όπλων και εξασφάλισε δικαιώματα εξόρυξης και άλλες επιχειρηματικές ευκαιρίες.

«Κυβέρνησε μέσω του φόβου», θυμάται ο Μάρατ Γκαμπιντούλιν, διοικητής της Wagner που πέρασε τρεις μήνες στο αρχηγείο δίνοντας στον Πριγκόζιν καθημερινές ενημερώσεις για τη στρατιωτική κατάσταση στη Συρία στα τέλη του 2017. «Η ατμόσφαιρα του γραφείου ήταν εξαιρετικά αυστηρή, ο Πριγκόζιν συχνά περνούσε τα όρια με τους εργάτες του. Ήταν πολύ αγενής με το προσωπικό του. Έβριζε τους ανθρώπους και τους έφερνε σε αμηχανία δημόσια», είπε.

Αν και δεν είχε επίσημη θέση, ο Πριγκόζιν ήταν πλέον συχνός παρευρισκόμενος σε συναντήσεις υψηλού επιπέδου που αφορούσαν αμυντικά συμβόλαια. Συμμετείχε ακόμη και σε μια διμερή συνάντηση μεταξύ του Πούτιν και του προέδρου της Μαδαγασκάρης στο Κρεμλίνο τον Απρίλιο του 2018, μια συνάντηση που δεν δημοσιοποιήθηκε αλλά αναφέρθηκε από τους New York Times. Αμέσως μετά, πολιτικοί σύμβουλοι που συνδέονται με τον Πριγκόζιν κατέβηκαν στη Μαδαγασκάρη, σύμφωνα με τους Times.

Μόλις δύο μήνες μετά τη συνάντηση, ο Πούτιν χλεύασε τους ισχυρισμούς ότι ο Πριγκόζιν συμμετείχε σε σκιώδεις ελιγμούς εξωτερικής πολιτικής για λογαριασμό του Κρεμλίνου. «Διατηρεί μια επιχείρηση εστιατορίου, είναι δουλειά του» είχε πει. Όταν ωστόσο ήρθε η εισβολή στην Ουκρανία, ο ρόλος του Πριγκόζιν δεν ήταν πια δυνατόν να μείνει στο παρασκήνιο.

H ρήξη και οι φόβοι για εμφύλιο

Τους τελευταίους μήνες υπήρχαν πληροφορίες για ρήξη στις σχέσεις Πούτιν – Πριγκόζιν και σκέψεις για διαζύγιο. Ωστόσο όλοι αντιλαμβάνονταν πως η Ρωσία είχε ανάγκη τη μισθοφορική ομάδα Wagner και κανείς δεν περίμενε την ανοιχτή σύγκρουση που ήρθε την Παρασκευή. Και τώρα τι;

Το διάγγελμα Πούτιν πιστοποιεί την ευθεία σύγκρουση στο κέντρο του ρωσικού κατεστημένου σε μια στιγμή που η Ουκρανία ελπίζει να σημειώσει πρόοδο κατά τη διάρκεια της δικής της θερινής αντεπίθεσης.

Ο Πούτιν παρομοίασε αυτό που αντιμετωπίζει τώρα με τη Ρωσική Επανάσταση το 1917, όταν οι Μπολσεβίκοι ανέτρεψαν τον τσάρο Νικόλαο Β’ της Ρωσίας εν μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, βυθίζοντας τη χώρα σε εμφύλιο πόλεμο και τελικά ανοίγοντας το δρόμο για τη δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης.

«Αυτό ήταν το ίδιο πλήγμα που ένιωσε η Ρωσία το 1917, όταν η χώρα μπήκε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά της έκλεψαν τη νίκη», είπε ο Πούτιν.

«Οι ίντριγκες, οι διαπληκτισμοί, η πολιτικοποίηση πίσω από την πλάτη του στρατού και του λαού αποδείχθηκαν το μεγαλύτερο σοκ, η καταστροφή του στρατού, η κατάρρευση του κράτους, η απώλεια τεράστιων περιοχών και στο τέλος, η τραγωδία και ο εμφύλιος πόλεμος. Ρώσοι σκότωσαν Ρώσους, αδέρφια σκότωσαν αδέρφια».

Ο Steve Hall, πρώην αξιωματικός καριέρας της CIA σχολίασε στο CNN πως ο Πριγκόζιν έχει βάλει εαυτόν σε μια εξαιρετικά επισφαλή θέση και γνωρίζει πολύ καλά τι αντιμετωπίζει.

Ο Πριγκόζιν «ξέρει επακριβώς ποιος είναι ο κίνδυνος… που είναι κάπως ενδιαφέρον όταν το σκέφτεσαι, γιατί αυτό σημαίνει ότι πρέπει να έχει υπολογίσει ότι μπορεί να το πετύχει… Ένας τύπος όπως αυτός ξέρει τι κάνει».

Ο Μάλκολμ Ντέιβις, ανώτερος αναλυτής στο Ινστιτούτο Στρατηγικής Πολιτικής της Αυστραλίας, δήλωσε στο CNN ότι η Ουκρανία θα είναι πρόθυμη να εκμεταλλευτεί την αναταραχή, ειδικά εάν η Μόσχα αναγκαστεί να μετακινήσει στρατεύματα από την πρώτη γραμμή.

«Προφανώς πρέπει να δουν τι συμβαίνει στην πραγματικότητα με τη διάθεση των ρωσικών δυνάμεων κατά μήκος των αμυντικών τους γραμμών», είπε στο CNN.

«Εάν οι ρωσικές δυνάμεις σε αυτές τις τοποθεσίες αποσύρονται για να πολεμήσουν τη Wagner – για να νικήσουν αυτό που είναι σίγουρα μια εξέγερση αυτή τη στιγμή, αλλά θα μπορούσε να εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμος στην πορεία – τότε πιθανώς θα δείτε τους Ουκρανούς να ανοίγουν νέες ευκαιρίες, να εντοπίζουν κενά στις ρωσικές γραμμές που μπορούν να ξεπεράσουν και να εκμεταλλευτούν».

Με πληροφορίες από BBC, Guardian, CNN