Η Αρκτική είναι μια διεθνώς ουδέτερη ζώνη που έχει κρατηθεί από καιρό μακριά από τη γεωπολιτική. Αλλά η κλιματική κρίση, η οποία λιώνει τους πάγους και ανοίγει νέους θαλάσσιους διαδρόμους, έχει πυροδοτήσει ένα ασυνήθιστο επίπεδο δραστηριότητας στην απομακρυσμένη πολική περιοχή. Καθώς η στάθμη ανεβαίνει, αναδύονται και τα αντικρουόμενα στρατηγικά συμφέροντα. Η νέα σύγκρουση πλησιάζει.
Η διαχείριση της Αρκτικής τίθεται ξαφνικά υπό αμφισβήτηση ως αποτέλεσμα της απομόνωσης της Ρωσίας- του μεγαλύτερου κράτους της περιοχής- μετά την εισβολή της στην Ουκρανία. Το Αρκτικό Συμβούλιο – το κύριο όργανο συνεργασίας μεταξύ των οκτώ εθνών που μοιράζονται την κηδεμονία – βρίσκεται σε αδιέξοδο, όπως εξηγεί σε εκτενές ρεπορτάζ το Bloomberg. Οι συνεδριάσεις του έχουν διακοπεί από πέρυσι και κανείς δεν είναι σίγουρος για το τι θα συμβεί μετά τις 11 Μαΐου, όταν η Ρωσία πρόκειται να παραδώσει την εκ περιτροπής έδρα στη Νορβηγία.
Η Ρωσία παραμένει μέλος του συμβουλίου και έτσι θα συμμετέχει «κατ’ αρχήν» σε οποιεσδήποτε αποφάσεις ή δραστηριότητες, δήλωσε ο Τόμας Βίνκλερ, Δανός Πρέσβης. Αλλά το πώς ακριβώς θα συμβεί αυτό στο τρέχον πολιτικό κλίμα «είναι ακόμα κάτι που εξετάζεται», είπε. «Απλώς δεν έχω απάντηση» παραδέχθηκε.
Οι πόροι και οι νέοι χάρτες
Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι το status quo βρίσκεται σε κίνδυνο, θέτοντας σε κίνδυνο την επιστημονική συνεργασία που άνθισε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η ένταση ανεβαίνει και ο αγώνας για τους πόρους της Αρκτικής–πιθανώς εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και πλούσια κοιτάσματα ορυκτών– παίρνει φωτιά.
Όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει το Bloomberg, το ποιος ελέγχει την κορυφή του πλανήτη εξαρτάται από το πού τραβάει κανείς τις γραμμές. Παρόλο που κανείς δεν «κατέχει» τον Βόρειο Πόλο, οι χώρες με στεριά που περιβάλλουν τον Κεντρικό Αρκτικό Ωκεανό έχουν ήδη δικαιώματα που εκτείνονται κατά κάποιο τρόπο πέρα από τις ακτές τους, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο. Τώρα τρεις από αυτές – η Ρωσία, ο Καναδάς και η Δανία- για λογαριασμό της αυτόνομης εξαρτώμενης επικράτειάς της Γροιλανδίας – ξανασχεδιάζουν χάρτες και επιχειρηματολογούν για πιο εκτεταμένα κυριαρχικά δικαιώματα σε ό,τι βρίσκεται κάτω από τον ωκεανό: μια τεράστια λωρίδα του βυθού της Αρκτικής, που εκτείνεται σε όλο τον Βόρειο Πόλο.
Το πώς καταλήγουν να οριοθετούνται τα σύνορα εξαρτάται από το πόσο μακριά εκτείνεται η υφαλοκρηπίδα πέρα από τις ακτές κάθε χώρας. Και οι τρεις χώρες ισχυρίζονται ότι η υφαλοκρηπίδα τους εκτείνεται σε μια υποβρύχια οροσειρά που ονομάζεται Κορυφογραμμή Lomonosov. (Μια τέταρτη χώρα, η Νορβηγία έκανε μια πιο μετριοπαθή πρόταση για τον επανασχεδιασμό των συνόρων πριν από μερικά χρόνια.)
Οι χώρες θα εξακολουθούν να μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα μέσω των διεθνών υδάτων που θα παραμείνουν. Ωστόσο, οι φυσικοί πόροι κάτω από αυτά τα νερά θα μπορούσαν να είναι τεράστιοι και είναι διαθέσιμοι. Ο διαγωνισμός που εκτυλίσσεται θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις για το ποιος ελέγχει τους βασικούς πόρους – και για το κλίμα.
Η Ρωσία ήταν η πρώτη χώρα που πίεσε για νέα σύνορα το 2001. Έκτοτε επιχειρηματολογεί προκειμένου να επεκταθεί προς τον Καναδά και τη Γροιλανδία.
Οι επιδιώξεις Πούτιν και ΗΠΑ
Ο εθνικισμός παρέχει ένα άλλο κίνητρο: η Αρκτική είναι στρατηγική προτεραιότητα ιδιαίτερα για τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Οι αλλαγές στην τελευταία στρατηγική της Ρωσίας για την Αρκτική, όπως περιγράφεται σε έγγραφο εξωτερικής πολιτικής που υπεγράφη από τον Πούτιν στις 31 Μαρτίου, αφαιρούν τις αναφορές σε «εποικοδομητική διεθνή συνεργασία». Το έγγραφο πολιτικής δεσμεύεται να απωθήσει τα εχθρικά κράτη που ελπίζουν να στρατιωτικοποιήσουν την περιοχή και να δημιουργήσουν στενότερους δεσμούς συνεργασίας με μη-αρκτικά κράτη που «ακολουθούν μια εποικοδομητική πολιτική έναντι της Ρωσίας», μια πιθανή αναφορά στην Κίνα, η οποία έχει επίσης φιλοδοξίες στην πολική περιοχή.
Οι ΗΠΑ, μια άλλη δύναμη της Αρκτικής, παραμένουν αφοσιωμένες στην περιοχή και στο συμβούλιο, δήλωσε εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ σε δήλωση. Αλλά οι ενέργειες της Ρωσίας στη διεξαγωγή ενός πολέμου κατά της Ουκρανίας «αναστέλλουν τη συνεργασία, τον συντονισμό και την αλληλεπίδραση που χαρακτηρίζουν το έργο του Αρκτικού Συμβουλίου», πρόσθεσε.
«Είναι η παγκόσμια πολιτική σε έναν μικρόκοσμο», είπε για την περιοχή ο Αντρέας Οστάγκεν, ερευνητής στο Ινστιτούτο Fridtjof Nansen της Νορβηγίας και ειδικός στην ασφάλεια και τη γεωπολιτική της Αρκτικής. Είναι επίσης, λέει, για τις χώρες που αντισταθμίζουν τα στοιχήματά τους. «Πενήντα χρόνια από τώρα, ποιος ξέρει αν εξακολουθούμε να προσπαθούμε απεγνωσμένα να εξορύξουμε τους τελευταίους εναπομείναντες πόρους πετρελαίου και φυσικού αερίου ή χρειαζόμαστε απελπιστικά περισσότερα ορυκτά σπάνιων γαιών – και αυτά μπορεί να βρίσκονται σε αυτό το τμήμα της Αρκτικής». Εκεί έρχονται οι αλληλεπικαλυπτόμενες αξιώσεις για δικαιώματα στον βυθό της θάλασσας.
Η Ρωσία, η Δανία και ο Καναδάς ισχυρίζονται ότι η κορυφογραμμή Lomonosov, η οποία διασχίζει τον πόλο, είναι μια επέκταση της υφαλοκρηπίδας που συνεχίζει από την ακτογραμμή της στον Κεντρικό Αρκτικό Ωκεανό. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, αυτό θα εκχωρούσε αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα σε φυσικούς πόρους πάνω και κάτω από τον πυθμένα της πολικής θάλασσας, πέρα από τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες που εκτείνονται έως και 200 ναυτικά μίλια (230 μίλια) από τις ακτές τους.
Εκτός από αυτές τις χώρες, η Νορβηγία έχει υποβάλει μια υποβολή – υποστηριζόμενη το 2009 από τον ανεξάρτητο φορέα που είναι επιφορτισμένος με την αναθεώρηση της επιστήμης, γνωστή ως Επιτροπή για τα όρια της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας (CLCS) – αλλά απέχει πολύ από τον Βόρειο Πόλο.
Οι ΗΠΑ, εν τω μεταξύ, δεν έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, αλλά μπορεί να προετοιμάζουν τις δικές τους αξιώσεις ούτως ή άλλως.
«Οι ΗΠΑ συλλέγουν δεδομένα για δεκαετίες στην Αρκτική και συνεχίζουμε να ακούμε πώς μπορεί να διατυπώσουν διεκδικήσεις», δήλωσε στο Bloomberg η Ρεμπέκα Πίνκους, διευθύντρια του Polar Institute στο Wilson Center, μια δεξαμενή σκέψης στην Ουάσιγκτον. Τελικά, οι ΗΠΑ θα μπουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στη μάχη, πιστεύει, έστω και μόνο για να ελέγξουν το πώς χρησιμοποιούνται τουλάχιστον κάποιοι από τους πόρους.
