Στο βιβλίο του «Οι Μηχανές της Ζωής – Πώς οι μικροοργανισμοί έκαναν τη Γη κατοικήσιμη», ο Paul Falkowski αναφέρει ότι «ίσως η μεγαλύτερη ειρωνεία στη Βιολογία είναι ότι τα μικρόβια που αποτελούν τους παλαιότερους αναπαραγόμενους οργανισμούς στη Γη ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και έχουν σε μεγάλο βαθμό αγνοηθεί […] Η ζωή στη Γη είναι ασταθής, αναπόφευκτα εφήμερη, αλλά απίστευτα ανθεκτική. Πότε πότε, καταστροφικά συμβάντα πέρα από τον έλεγχο κάθε ζωντανού οργανισμού οδηγούν σε μαζικές εξαφανίσεις ειδών […], αλλά οι μικροοργανισμοί πέρασαν την εξαφάνιση και επέζησαν […] Εμείς οι άνθρωποι έχουμε μια μακρά ιστορία συνύπαρξης με τα μικρόβια. Παρά το γεγονός ότι ένα μέρος της ιστορίας αφορά σε ειρηνική συνύπαρξη, οι ειρηνικές πλευρές επικαλύπτουν έναν πολυετή χαμηλού επιπέδου πόλεμο μεταξύ ημών και των μικροβιακών εισβολέων, που είναι εξελικτικά προγραμματισμένοι για να μας σκοτώσουν. Όμως διαθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά που απορρέουν από την εξέλιξη και αποτελούν πλεονέκτημα σε αυτόν τον πόλεμο. Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, ο ίδιος ο πόλεμος έχει σε μεγάλο βαθμό επηρεάσει την εξελικτική μας πορεία και αυτήν των μικροβίων. Ας δούμε ένα από τα χαρακτηριστικά που μας δίνουν κάποιο πλεονέκτημα σε αυτήν τη διαμάχη με τα μικρόβια. Η ανάπτυξη μιας σύνθετης γλώσσας και της περιληπτικής σκέψης είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά χαρακτηριστικά που μας διαχωρίζουν από όλα τα άλλα ζώα».
Τη διαφορετική αυτή μορφή εξέλιξης, την πολιτισμική εξέλιξη, ο Paul Falkowski αποκαλεί οριζόντια μεταφορά πληροφοριών. «Η ικανότητα να επικοινωνείς τέτοιες σκέψεις είναι εξαιρετική και ιδιαιτέρως σημαντική […] κατά συνέπεια, η αποκτηθείσα γνώση μπορεί να διατηρηθεί χωρίς γενετική επιλογή […] Η εξέλιξη της γλώσσας και η γρήγορη μεταφορά πληροφορίας βοήθησε να μειωθεί ο μικροβιολογικός έλεγχος της αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού».
Προφητική η προειδοποίηση του Paul Falkowski: «Στην πορεία της εξελικτικής τους ζωής, οι μικροοργανισμοί έκαναν αυτόν τον πλανήτη κατοικήσιμο για τους εαυτούς τους και τελικά για εμάς. Είμαστε μόνο επιβάτες σε αυτό το ταξίδι. Παρ’ όλα αυτά παίζουμε με τους μικροοργανισμούς για την κυριαρχία. Είναι απλώς θέμα χρόνου, χωρίς να αυτοπεριοριζόμαστε, να σχεδιάσουμε κατά λάθος και να ελευθερώσουμε μικροοργανισμούς που θα μπορούσαν ουσιαστικά να διαταράξουν την ισορροπία των ηλεκτρονίων στην παγκόσμια αγορά. Αυτό ενδεχομένως να ήταν καταστροφικό».
Πριν από δεκαοκτώ χρόνια, το 1991, ο Τζορτζ Μπους ήταν νικητής και τροπαιούχος στον πόλεμο του Ιράκ. Τον Νοέμβριο του επόμενου έτους έχασε τις εκλογές από τον Μπιλ Κλίντον. Ο στρατηγός της καμπάνιας του τελευταίου, Τζέιμς Κάρβιλ, έμεινε στην ιστορία με το σλόγκαν ‘είναι η οικονομία, ανόητε’. Οι Αμερικανοί ένιωσαν προς στιγμήν υπερήφανοι που η χώρα τους πρωτοστάτησε στη δημιουργία μιας διεθνούς συμμαχίας για την απελευθέρωση του Κουβέιτ, αλλά μετά την προσοχή τους απέσπασε η σωρεία των προβλημάτων της καθημερινότητας και της οικονομίας.
Εάν ο Covid-19 ‘μιλούσε’ την ανθρώπινη γλώσσα θα έλεγε στον Homo sapiens: ‘είναι η ασυμμετρία, ανόητε.’ Στο σημερινό κόσμο έχουμε περισσότερες ασυμμετρίες. Το τυφλό σημείο στο καινοτομικό πεδίο δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τις ζημιές που μπορεί να προκύψουν. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών. Το γεγονός αυτό διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης. Ο νέος κορονοιός ευδοκιμεί σε περιβάλλοντα με τεράστια αβεβαιότητα, ενώ οι άνθρωποι έχουν την τάση να μισούν την αβεβαιότητα.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο μπορεί να μετατρέψει την αβεβαιότητα σε πρώτη ύλη της καινοτομίας και να καταστήσει τους Οργανισμούς antifragile. Η ιδιότητα ‘Antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή. Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο (fragile) στο αντιθραυστικό (antifragile). Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων (fragilities).
Η εφαρμογή της στρατηγικής ‘Antifragility’ σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη –Δημόσιες Υπηρεσίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιχειρήσεις, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας– παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που έχω ετοιμάσει, στον οποίο μεταξύ άλλων καταγράφονται συνολικά 70 διεπιστημονικά εργαλεία, ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες) και να προστατευθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (να μην εκτεθειμένοι σε κινδύνους). Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase of exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (reduce of exposure) σε δυσμενείς ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από το δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τα τέσσερα βασικά είδη της καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία) που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας. Η συνδυαστική δύναμη (combinatorial power) των τεσσάρων διαστάσεων της καινοτομίας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.
Το νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει αποτελεί το μόνο εργαλείο σε παγκόσμιο επίπεδο που ενσωματώνει την ιδιότητα Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
