Οι μεταρρυθμιστικές αλλαγές οι οποίες προωθούνται στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και τα προεκλογικά προγράμματα που θα ετοιμαστούν ενόψει των Προεδρικών 2023 και των Δημοτικών / Ευρωεκλογών 2024 πρέπει να λάβουν υπόψη την ευθραυστότητα ‘fragility’. Η ασσυμετρία αποτελεί τον άγνωστο Χ στην εξίσωση της μεταρρύθμισης. Η εικόνα ‘image’ των υποψηφίων και η ανθεκτικότητα των προεκλογικών προγραμμάτων δεν κτίζονται από τη μια μέρα στην άλλη.
Από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου είχαμε τουλάχιστο 11 μεγάλες περιόδους ύφεσης. Κάθε 10 χρόνια παρατηρούνται νέοι, για το ανθρώπινο είδος, ιοί που μπορούν να προκαλέσουν πανδημία. Διανύουμε ήδη την έκτη μαζική εξαφάνιση: Το 45% των εντόμων έχουν χαθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής, ενώ το 60% των ζώων έχουν εξαφανιστεί τα τελευταία 50 χρόνια. Το 99% των Startups παραμένουν στην ‘κοιλάδα του θανάτου’.
Στην μετα–κορονοιό εποχή των πολλαπλών κρίσεων και των πολύμορφων προκλήσεων, η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η πολυπλοκότητα, η υπερσυνδεσιμότητα και οι αλληλεξαρτήσεις, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.
Έννοιες όπως ταχύτητα, ποιότητα και ανάπτυξη είναι άδειες και χωρίς νόημα εάν δεν λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’. Στην εξίσωση ‘more for less’ (περισσότερες και καλύτερες υπηρεσίες με λιγότερο κόστος) πρέπει να συμπεριλάβουμε και την παράμετρο ‘ασυμμετρία’.
Στην εποχή των ασύμμετρων απειλών, το κύριο ζητούμενο είναι η ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘antifragility’ –της δυνατότητας εντοπισμού και αξιοποίησης των θετικών ασυμμετριών και αποφυγής των αρνητικών ασυμμετριών– στο σχεδιασμό των δημοσίων πολιτικών, στην αρχιτεκτονική του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου και στη στρατηγική των επιχειρήσεων.
Η ιδιότητα ‘antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Όσο οι ασύμμετροι κίνδυνοι αντιμετωπίζονται με γραμμικά μοντέλα και στατικά εργαλεία, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ –οικονομική και χρηματοπιστωτική, κοινωνική, μεταναστευτική, υγειονομική, κλιματική και κρίση της φύσης– θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα ‘θερίσει’ τα πάντα για ακόμη μια φορά… μια κατάσταση συστημικής μη βιωσιμότητας.
Κομβικό σημείο αποτέλεσε η κατάρρευση της Leeman Brothers και η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2007. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), μέσω των Προγραμμάτων Στήριξης, αντιμετώπισε –και συνεχίζει να αντιμετωπίζει– τους ασύμμετρους κινδύνους με γραμμικά μοντέλα και παραδοσιακά, στατικά εργαλεία. Η λανθασμένη αυτή προσέγγιση και η αποτυχία του ΔΝΤ να αναπτύξει σύγχρονα εργαλεία και δυναμικά μοντέλα έχει εμβαθύνει την οικονομική ύφεση και επιτείνει τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας. Διεθνείς έρευνες έχουν δείξει ότι ο αρνητικός αντίκτυπος μιας οικονομικής κρίσης διαρκεί μέχρι και 40 χρόνια.
Έχω αναπτύξει ένα πρακτικό Εγχειρίδιο με την ονομασία ‘Two-Minute Innovation Resilience Test’ το οποίο βοηθά –μέσα σε 2 μόλις λεπτά– στον εντοπισμό των ευθραυστοτήτων και στην εκ των προτέρων αξιολόγηση της ανθεκτικότητας των δημοσίων πολιτικών, των μεταρρυθμίσεων και των επιχειρηματικών μοντέλων. Το πρωτοποριακό αυτό εργαλείο: α) Εφαρμόζει μια ολιστική, πολυπαραμετρική προσέγγιση χρησιμοποιώντας 12 κριτήρια αξιολόγησης που καλύπτουν όλες τις παραμέτρους της ανθεκτικότητας, β) θέτει τους κανόνες για μετάβαση από το εύθραυστο ‘fragile’ στο αντιθραυστικό ‘antifragile’ και γ) μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη π.χ. υλοποίηση του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Στο πλαίσιο της επιχειρούμενης Μεταρρύθμισης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, το ‘Two-Minute Innovation Resilience Test’ μπορεί να αποτελέσει ένα πρακτικό βοήθημα για τους Βουλευτές και τα Στελέχη της Δημόσιας Διοίκησης με σκοπό τον γρήγορο εντοπισμό και αφαίρεση των ευθραυστοτήτων και την ενίσχυση της συνολικής ανθεκτικότητας του νέου Συστήματος Αυτοδιοίκησης.
Επίσης, το εν λόγω διαγνωστικό τεστ μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για: α) Τα τραπεζικά ιδρύματα στο πλαίσιο αξιολόγησης της βιωσιμότητας των αιτήσεων για επιχειρηματικά δάνεια και β) τα Κέντρα Έρευνας & Καινοτομίας και τα Startup Funds με στόχο την αξιολόγηση της ανθεκτικότητας μιας καινοτόμου πρωτοβουλίας από τα αρχικά στάδια του έργου.
Ενόψει των επερχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων (Προεδρικές 2023 και Δημοτικές / Ευρωεκλογές 2024) το νέο αυτό εργαλείο παραγωγής πολιτικής μπορεί πρώτον να ενισχύσει την ανθεκτικότητα των μεταρρυθμιστικών αλλαγών που προτείνονται και δεύτερο να μεγιστοποιήσει την αποτελεσματικότητα της προεκλογικής εκστρατείας.
Το ‘Two-Minute Innovation Resilience Test’ αποτελεί μέρος ενός αναλυτικού Οδηγού που έχω ετοιμάσει όπου, μεταξύ άλλων παρουσιάζονται περισσότερες από 70 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές οι οποίες βοηθούν τους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε απ’ τη μια να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και απ’ την άλλη να αποφύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους). Η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Η μείωση της έκθεσης (decrease of exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Δεν μπορούμε να προβλέψουμε τους μαύρους κύκνους, τις πανδημίες και τις φυσικές καταστροφές. Όμως έχουμε μια ιδέα για τη δομή των φαινομένων, γνωρίζουμε τη σοβαρότητα των συνεπειών και το μέγεθος της ζημιάς που μπορεί να προκαλέσουν. Μπορούμε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι, να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιά και να εκμηδενίσουμε το ρίσκο της καταστροφής. Το πρώτο βήμα για αντιμετώπιση των δυσμενών ασυμμετριών (αρνητικών μαύρων κύκνων) είναι η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων. Η αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών (θετικών μαύρων κύκνων) έχει επίσης ένα αναγκαίο πρώτο βήμα – πρέπει να είσαι ανοικτός σε ευκαιρίες.
Συμπερασματικά: Στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις (Προεδρικές 2023 και Δημοτικές / Ευρωεκλογές 2024) η δυνατότητα των υποψηφίων –μέσω των προεκλογικών προγραμμάτων και των επιτελείων τους– να εντοπίσουν και να αξιοποιήσουν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες και να αποφύγουν τις δυσμενείς ασυμμετρίες σε όλα τα κρίσιμα θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, θα αποτελέσει έναν από τους κύριους παράγοντες που θα κρίνουν το αποτέλεσμα των εκλογών.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
