Σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, η εκλογική μεταβλητότητα –η τάση για μετακινήσεις των ψηφοφόρων– και η διακύμανση των ποσοστών δημοτικότητας κλιμακώθηκαν τη δεκαετία που ακολούθησε την οικονομική κρίση του 2007–2008. Σε αρκετές περιπτώσεις οι πολιτικές καμπάνιες των νικητών έσκισαν όλα τα δοκιμασμένα εγχειρίδια επικοινωνίας. Χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία πολιτικού μάρκετινγκ για εντοπισμό και αξιοποίηση των εκθετικών ευκαιριών και αποφυγή των ασυνήθιστα υψηλών ρίσκων που χαρακτηρίζουν τη νέα εκλογική κανονικότητα. Η εκλογική μεταβλητότητα είναι γενικότερο φαινόμενο το οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε κάθε εκλογική αναμέτρηση: προεδρικές εκλογές, βουλευτικές εκλογές, ευρωεκλογές, δημοτικές εκλογές και αρχιερατικές εκλογές.
Διεθνείς μελέτες καταγράφουν καθαρή αποδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών σε ολόκληρο τον πλανήτη για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Κομβικοί δείκτες της τυπικής συμμετοχής –από την ψήφο και την εγγραφή σε κόμματα μέχρι την εμπιστοσύνη στους θεσμούς– βρίσκονται σε πτωτική πορεία. Παρατηρείται μια αποευθυγράμμιση και μεταβλητότητα των ψηφοφόρων – ο αριθμός των κομματικά ευθυγραμμισμένων ψηφοφόρων είναι πλέον μικρότερος από τον αριθμό των αναποφάσιστων, με τις εκλογικές μετατοπίσεις από εκλογή σε εκλογή να είναι μεγαλύτερες και τους δημοσκόπους να δυσκολεύονται να κάνουν ακριβείς προβλέψεις. Αρκετές χώρες στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν απρόσμενα εκλογικά αποτελέσματα. Τα ποσοστά δημοτικότητας μπορούν να κατρακυλήσουν μέσα σε μερικούς μήνες ή ακόμη και λίγες βδομάδες
Η επιλογή πολλών πολιτών να μην συμμετέχουν στην τυπική μορφή της πολιτικής είναι ορθολογική. Δεν είναι ότι δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική, αλλά ότι έχουν χάσει την πίστη τους στο πολιτικό σύστημα, απώλεια η οποία φτάνει μέχρι το σημείο να θεωρούν ότι η άσκηση του δικαιώματος της ψήφου δεν έχει νόημα. Στη πραγματικότητα, υπάρχουν διάφορες έρευνες που τεκμηριώνουν ότι οι πολίτες σήμερα, συμπεριλαμβανομένου και αυτών που αποστρέφονται τα κόμματα, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις πολιτικές υποθέσεις και εμπλέκονται σε άλλες δράσεις. Τα δεδομένα 15 ετών της Hansard Society καταγράφουν μια σταθερή αύξηση του επιπέδου πολιτικής ειδημοσύνης και του πολιτικού ενδιαφέροντος, παρά το γεγονός ότι η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και τα κόμματα μειώνεται.
Η υγιής συμμετοχή δεν περιορίζεται στην περιοδική επιλογή των αντιπροσώπων των πολιτών ή στην πολιτική μέσω των κομμάτων. Σε όλες τις δημοκρατίες, η συμμετοχή στην κοινωνία πολιτών αναπτύχθηκε με πολλούς τρόπους: συμμετοχή σε οργανωμένες ομάδες και κοινωνικά κινήματα, δωρεές σε φιλανθρωπίες και ΜΚΟ, συμμετοχή σε δημόσιες διαβουλεύσεις και πορείες διαμαρτυρίας, συλλογή υπογραφών, σύνταξη επιστολών σε πολιτικούς και εφημερίδες, παραγωγή tweets ή κειμένων σε blogs κ.ά. Οι ενεργοί πολίτες είναι εξ ορισμού και καλά πληροφορημένοι πολίτες.
Παρόλο που σε πολλές χώρες καταγράφεται μείωση των ποσοστών εκλογικής συμμετοχής εδώ και αρκετές δεκαετίες, τα επίπεδα συμμετοχής στην κοινωνία πολιτών παραμένουν τα ίδια ή έχουν αυξηθεί στον χρόνο. Τα τελευταία 15 χρόνια, τα ποσοστά συμμετοχής στην κοινωνία πολιτών ξεπέρασαν τα αντίστοιχα της εκλογικής συμμετοχής. Οι εναλλακτικές μορφές συμμετοχής επεκτάθηκαν σημαντικά με την εδραίωση των ψηφιακών μέσων.
Οι δεσμοί και συνδέσεις των κομμάτων και των υποψηφίων με την κοινωνία πολιτών μπορούν να μειώσουν την εκλογική μεταβλητότητα, να ενισχύσουν τη συσπείρωση και να διανοίξουν νέους διαδρόμους προς την τεράστια δεξαμενή της αδιευκρίνιστης ψήφου, των αναποφάσιστων και των ανέντακτων – διαδρόμους που φέρνουν τον υποψήφιο δίπλα σε κάθε πολίτη.
Την τελευταία δεκαετία σημειώνεται μια αμφισβήτηση της παραδοσιακής διάκρισης ‘αριστερά–δεξιά’ από άλλες ταυτότητες: ζητήματα φυλής, έθνους, φύλου, σεξουαλικότητας, μετανάστευσης και περιβάλλοντος τέμνουν κάθετα τις εδραιωμένες ταξικές διαιρέσεις και τις διάφορες οικονομικές πολιτικές. Η ιδεολογία των κομμάτων αποκτά μικρότερη αξία, καθώς η διαμόρφωση δημοφιλών πολιτικών προτάσεων και οι εκλογές γίνονται ο κεντρικός στόχος προκειμένου τα κόμματα και οι υποψήφιοι να κερδίσουν τον μεσαίο χώρο και τους μετακινούμενους ψηφοφόρους.
Το Economist Intelligence Unit συνοψίζει το νέο σχίσμα ως εξής: ‘Η πολιτική διαίρεση μεταξύ αριστεράς και δεξιάς δεν σημαίνει πολλά σήμερα, αντιθέτως οι γραμμές μάχης ορίζονται βάσει αντιπαραθέσεων όπως παγκοσμιοποίηση έναντι εθνικής κυριαρχίας, κοσμοπολιτισμός έναντι εθνικής ταυτότητας, ανοιχτά σύνορα έναντι περιορισμών στη μετανάστευση’.
Οι επερχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις τόσο στην Κύπρο (προεδρικές) όσο και στην Ελλάδα (βουλευτικές) θα κριθούν κυρίως σε επίπεδο στρατηγικής και τακτικής. Οι έξυπνες κινήσεις στην προεκλογική σκακιέρα μπορούν να μετατρέψουν την υψηλή εκλογική μεταβλητότητα σε πλεονέκτημα, να καθορίσουν την κατεύθυνση των αλλαγών και να αποφέρουν πολλαπλά εκλογικά οφέλη. Αντίθετα, μια λάθος κίνηση μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα. Λόγω των ασυμμετριών που χαρακτηρίζουν το πολιτικό – εκλογικό περιβάλλον, ο αντίκτυπος (θετικός ή αρνητικός) των προεκλογικών κινήσεων πολλαπλασιάζεται.
Τα βασικά κριτήρια της ψήφου είναι το στίγμα, οι πολιτικές προτάσεις και η προσωπικότητα του υποψήφιου (ηγετικές ικανότητες, γνώσεις, εμπειρίες, αποτελεσματικότητα, δημιουργικότητα, προνοητικότητα, εντιμότητα, ειλικρίνεια, αυθεντικότητα, αξιοπιστία, πειστικότητα). Η μεγαλύτερη πρόκληση για τους υποψήφιους είναι η αντιμετώπιση της ποικιλομορφίας των ψηφοφόρων και των αναγκών τους και η επίτευξη του διττού στόχου διαφοροποίηση – πολυσυλλεκτικότητα.
Εν ολίγοις, δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της προεκλογικής περιόδου στην Κύπρο και την Ελλάδα:
- Η αβεβαιότητα, η ρευστότητα, ο κατακερματισμός, η πολυπλοκότητα και οι ασυμμετρίες που χαρακτηρίζουν το πολιτικό – εκλογικό τοπίο μπορούν να ανεβάσουν ακόμη περισσότερο το δείκτη εκλογικής μεταβλητότητας.
- Η κρισιμότητα των εκλογών –διεξάγονται εν μέσω πολύμορφων προκλήσεων– μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του ποσοστού συμμετοχής.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
