Ελίνα Κολοκοτρώνη*
Στις 7 Ιουνίου 2023, η Ευρωπαϊκή Κομισιόν ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της έκθεσής της με θέμα «Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της ψυχικής υγείας» (COM(2023) 298 final) στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.
Με βάση τα ευρήματα αυτής της έκθεσης λοιπόν, την περίοδο πριν την πανδημία του COVID-19, τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρέαζαν περίπου 84 εκατομμύρια ανθρώπους στην ΕΕ (δηλαδή έναν στους έξι), με κόστος €600 δισεκατομμύρια ευρώ ή περισσότερο από το 4% του ΑΕΠ της ΕΕ, με σημαντικές περιφερειακές και κοινωνικές, ανισότητες βασισμένες στο φύλο και την ηλικία των ατόμων. Ήδη το 2019, περισσότερο από το 7% των ανθρώπων στην ΕΕ έπασχε από κατάθλιψη και το 13% έπασχε από αισθήματα μοναξιάς. Κατά την διετή περίοδο της πανδημίας, αυτό το ποσοστό εκτινάχθηκε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, αγγίζοντας πλέον έναν στους τέσσερις ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, με περισσότερα από τα τρία τέταρτα (¾) να επηρεάζονται πριν την ηλικία των 24 ετών.
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο αναφέρεται στην επιδείνωση της ψυχικής υγείας – δηλαδή την αυτοκτονικότητα – η οποία κατατάσσεται ως η δεύτερη κύρια αιτία θανάτου των νέων της ΕΕ (μεταξύ 15-19 ετών) μετά τα τροχαία ατυχήματα, καθώς υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 1200 νέοι επιλέγουν να τερματίσουν τη ζωή τους. Η ετήσια αξία απώλειας ψυχικής υγείας, μόνο στα παιδιά και νέους, υπολογίζεται σε κόστος ύψους €50 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Όσο αφορά την κυπριακή κοινωνία, σύμφωνα με στοιχεία που κατέθεσε στη Βουλή των Αντιπροσώπων ο πρώην Υπουργός Υγείας κ. Χατζηπαντέλα, κατά τη διάρκεια της θητείας του, για την περίοδο 2004-2020 (προ περιόδου πανδημίας) καταγράφηκαν συνολικά 560 αυτοκτονίες. Ο μεγαλύτερος αριθμός αυτοκτονιών, σύμφωνα με το Αρχείο Αιτιών Θανάτου, καταγράφεται στις ηλικίες μεταξύ 20 με 24 ετών όπως και 40 έως 44 ετών. Ιδιαίτερα αυξημένα ποσοστά επίσης καταγράφονται και στις ηλικιακές ομάδες 25 με 29 ετών με 59 αυτοχειρίες, καθώς και στις ομάδες 15 με 19 ετών με 21 αυτοχειρίες.
Σύμφωνα με την απάντηση του κ. Χατζηπαντέλα σε ερώτηση που υποβλήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2022 στο πλαίσιο κοινοβουλευτικού ελέγχου από τον βουλευτή Οικολόγων/Συνεργασίας Πολιτών κ. Χαράλαμπο Θεοπέμπτου, η ηλικιακή σύνθεση των θανάτων λόγω αυτοχειρίας αφορά, ως επί το πλείστων, άτομα ηλικίας 18 ετών (60%), άτομα ηλικίας 15 και 16 ετών (26%) και με μικρότερα ποσοστά ακολουθούν οι θάνατοι νέων ηλικίας 17 ετών (6,6%) και 14 ετών (6,6%). Άξιο αναφοράς είναι, ωστόσο, ότι σε τοπικό επίπεδο ο κοινωνικός στιγματισμός που συνοδεύει τα περιστατικά αυτοχειριών συμβάλλει στην υποκαταγραφή του φαινομένου και δεν επιτρέπει την πραγματική αποτύπωση των διαστάσεων του προβλήματος.
Κατά το πρώτο έτος της πανδημίας (2021), με βάση στοιχείων της Μονάδας Παρακολούθησης Υγείας του Υπουργείου Υγείας, στην κατηγορία “ψυχικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς” έχουν καταγραφεί 319 θάνατοι (4.4%) από το σύνολο των 7326 θανάτων, με αρκετά ερωτηματικά όσο αφορά την κατηγορία “Άλλες αιτίες”, όπου έχουν καταγραφεί 1135 θάνατοι (15.5%). Επιπρόσθετα, στη βάση στοιχείων του ΟΑΥ, συνολικά 12,000 συμπολίτες μας έχουν καταφύγει στο ΓΕΣΥ για λόγους συναισθηματικής υγείας.
Το κόστος της μη δράσης για την ψυχική υγεία είναι ήδη μεγάλο και, δυστυχώς, προβλέπεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια σύμφωνα με τους σημερινούς παγκόσμιους δείκτες. Έχει επίσης επιβεβαιωθεί από την Δρ. Άννα Παραδεισίωτου, Διευθύντρια της Υπηρεσίας Ψυχικής Υγείας του ΟΚΠΥ, πως οι απόπειρες αυτοχειρίας συνήθως είναι εικοσαπλάσιες σε αριθμό από την ίδια την πράξη αυτοχειρίας, τονίζοντας πως η έγκαιρη διάγνωση και η άμεση παρέμβαση είναι άκρως σημαντικοί παράγοντες αποτροπής.
H αναγνώριση του μεγέθους του προβλήματος, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε τοπικό επίπεδο, τίθεται για να υπογραμμίσει την σημασία άμεσης δράσης των ζητημάτων ψυχικής υγείας. Και παρόλο που γίνεται προσπάθεια (για τους σκοπούς αυτού το άρθρου) να εξηγηθεί το πρόβλημα με στατιστικά στοιχεία, δεν αναιρείται, σε καμία περίπτωση το γεγονός ότι πίσω από τους αριθμούς είναι ανθρώπινες ζωές και καθημερινές ιστορίες παιδιών, νέων, μεσηλίκων και ηλικιωμένων που βίωναν ψυχική εξουθένωση χωρίς να λαμβάνουν την απολύτως απαραίτητη στήριξη και βοήθεια.
Η έλλειψη επαρκώς καταρτισμένων και στελεχωμένων κρατικών υπηρεσιών καθώς και η ελλιπής ενημέρωση, ευαισθητοποίηση σε θέματα ψυχικής υγείας και εύκολης πρόσβασης σε παροχή υπηρεσιών, επιτείνουν το πρόβλημα επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο την ψυχική υγεία των ατόμων, τόσο στην χώρα μας, όσο και εκτός από αυτής.
Είναι επιτακτική ανάγκη λοιπόν να αναγνωριστεί η σημασία της ψυχικής υγείας και να ληφθούν άμεσα δραστικά μέτρα για την προάσπιση της. Μέχρι σήμερα, εν έτη 2024, η Κύπρος παραμένει από τις λίγες χώρες της ΕΕ που δε διαθέτει τα απαραίτητα (είτε κρατικά είτε ιδιωτικά) μέσα υποστήριξης όπως: προσβάσιμες, ποικιλόμορφες και ποιοτικές προσφορές ψυχιατρικών υπηρεσιών συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας, 24ώρη τηλεφωνική γραμμή βοηθείας, στελέχωση κλινικών και εκπαιδευτικών ψυχολόγων στα σχολεία, συστήματα πληροφόρησης σε θέματα συμπεριφοράς, επικαιροποιημένη συλλογή δεδομένων, συστηματικές δράσεις που αφορούν την πρόληψη και προώθηση της ψυχικής υγείας, και άλλα πολλά.
*Κοινοβουλευτική Συνεργάτης, Χαράλαμπου Θεοπέμπτου
Κίνημα Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών
