Νίκος Γ. Σύκας*
Στη σύγχρονη εποχή των πολύμορφων προκλήσεων, των αλληλένδετων κρίσεων και των ασύμμετρων αβεβαιοτήτων, το πρώτο κριτήριο ψήφου στις επερχόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές –σε Ελλάδα και Κύπρο– είναι τα Σχέδια Κλιματικής Ανθεκτικότητας & Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής που θα παρουσιάσουν οι υποψήφιοι και τα μοντέλα / εργαλεία που θα εφαρμόσουν για υλοποίηση των προτεινόμενων μέτρων και μεταρρυθμίσεων.
Η εφαρμογή συμβατικών προσεγγίσεων, παραδοσιακών στατικών εργαλείων και γραμμικών μοντέλων και η έμφαση στην αποδοτικότητα ‘efficiency’, τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) και τη βελτιστοποίηση ‘optimization’ χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’ και η εκθετικότητα ‘exponentiality’ εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και κρυμμένες ασυμμετρίες που μπορούν να τινάξουν το σύστημα στον αέρα.
Ο κόσμος είναι περισσότερος μη γραμμικός απ’ όσο πιστεύουμε. Οι μη γραμμικές σχέσεις απαντώνται παντού. Οι γραμμικές σχέσεις είναι πραγματικά η εξαίρεση. Η περιπλοκότητα και οι μη γραμμικότητες υποβαθμίζουν την προβλεψιμότητα. Όμως μπορούμε να είμαστε λιγότερο ευάλωτοι, να έχουμε μια ιδέα για τη σοβαρότητα των συνεπειών και να είμαστε προετοιμασμένοι για παν σχετικό ενδεχόμενο. Μπορούμε να τροποποιήσουμε την έκθεσή μας ‘modify the exposure’ ανάλογα: να μεγιστοποιήσουμε την έκθεσή μας σε ευκαιρίες και να ελαχιστοποιήσουμε την έκθεσή μας σε κινδύνους.
Οι συμβατικές προσεγγίσεις για τη διακυβέρνηση των κινδύνων τείνουν να βασίζονται σε γραμμικές ή καθιερωμένες σχέσεις αιτίου–αποτελέσματος. Αντίθετα, η διακυβέρνηση του συστημικού κινδύνου πρέπει να ακολουθεί μια πολυπαραμετρική προσέγγιση και να αναγνωρίζει σύνθετες αιτιώδεις δομές, δυναμικές εξελίξεις και αλυσιδωτές ή σύνθετες επιπτώσεις.
Κάθε καταστροφή είναι ένα πολιτικό γεγονός.
Δεν υπάρχει τίποτα ‘φυσικό’ σε μια καταστροφή. Η καταστροφή επέρχεται όταν ένα φυσικό φαινόμενο συναντά ένα ανθρώπινο πληθυσμό, ενώ το μέγεθός της εξαρτάται από τρεις παράγοντες: τις υποδομές που θα επιτρέψουν στους ανθρώπους να ανταπεξέλθουν στο φυσικό φαινόμενο, την πρόσβαση των ασθενέστερων στους μηχανισμούς διάσωσης και την ικανότητα τους να οικοδομήσουν τις περιοχές που επλήγησαν. Η χρήση του όρου ‘φυσική καταστροφή’ έχει ένα και μοναδικό στόχο: να συγκαλύψει τα πολιτικά χαρακτηριστικά των καταστροφών και τις ευθύνες του ανθρώπου γι’ αυτές π.χ. τα σχεδιαστικά λάθη. Κάθε καταστροφή είναι λοιπόν ένα πολιτικό γεγονός. Η προσπαθεια πρέπει να εστιάζεται στο σχεδιασμό για την έγκαιρη προετοιμασία πρόληψης, αντιμετώπισης και αποκατάστασης προτού μια δυσμενής κατάσταση εξελιχθεί σε κρίση.
Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι και οι αλληλένδετες κρίσεις στο σημερινό μη γραμμικό κόσμο αντιμετωπίζονται με γραμμικά μοντέλα και παραδοσιακά εργαλεία, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα ‘θερίσει’ τα πάντα για άλλη μια φορά. Μια εύθραυστη διακυβέρνηση –ή ένα εύθραυστο brand / επιχείρηση– μπορεί να καταρρεύσει εν ριπή οφθαλμού.
Λόγω των εκθετικών αλλαγών, της ρευστότητας, της πολυπλοκότητας, της οξείας αβεβαιότητας, της αδιαφάνειας, της ανισότητας, της διαταραχής, των κλιμακωτών-αλυσιδωτών επιπτώσεων και της αλληλένδετης ευθραυστότητας, χρειάζονται νέα πλαίσια, μη γραμμικά μοντέλα, δυναμικά εργαλεία και πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις.
Το Εγχειρίδιο ‘Κλιματικής Ανθεκτικότητας & Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής’ που έχω αναπτύξει μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής. Το εν λόγω Εγχειρίδιο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων μια πρωτοποριακή Εργαλειοθήκη στην οποία καταγράφονται συνολικά 103 στρατηγικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα, δημιουργικές τεχνικές, πλαίσια, μέθοδοι και πρότυπα τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν ανάλογα με την περίπτωση, βοηθώντας τους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ώστε να είναι ανοικτοί σε ευνοϊκές ασυμμετρίες (εκθετικές ευκαιρίες) και κλειστοί σε δυσμενείς ασυμμετρίες (εκρηκτικά ρίσκα / καταστροφικούς κινδύνους).
Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε θετικές ασυμμετρίες μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease the exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής. Μέσα από την εφαρμογή της διττής αυτής στρατηγικής επιτυγχάνεται η μετάβαση από το εύθραυστο ‘fragile’ στο αντι-εύθραυστο ‘antifragile’.
Το Εγχειρίδιο ‘Κλιματικής Ανθεκτικότητας & Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής’ μπορεί να βοηθήσει:
- Τους Οργανισμούς (δημόσιες υπηρεσίες, τοπικές κυβερνήσεις, επιχειρήσεις) να: α) Εντοπίσουν και αξιοποιήσουν τις εκθετικές ευκαιρίες και να αποφύγουν τους καταστροφικούς κινδύνους με ένα συστηματικό τρόπο, β) καινοτομήσουν σε συνθήκες οξείας αβεβαιότητας και γ) ευθυγραμμιστούν με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.
- Τα τοπικά – περιφερειακά οικοσυστήματα καινοτομίας να προωθήσουν την εγχώρια καινοτομία από τα κάτω (μαζικές καινοτομίες).
- Τους υποψήφιους στις επερχόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές –σε Ελλάδα και Κύπρο– να διαφοροποιηθούν αποτελεσματικά –τόσο επί της ουσίας όσο και σε επικοινωνιακό επίπεδο– και να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Στο πρακτικό Εγχειρίδιο που έχω ετοιμάσει παρουσιάζονται επίσης αναλυτικά 50 παραδείγματα εφαρμογών της προαναφερόμενης Εργαλειοθήκης σε διαφορετικούς τομείς: Δημόσιες Υπηρεσίες, Ανθεκτικότητα Αυτοδιοικητικού Μοντέλου, Έξυπνες Πόλεις, Επιχειρήσεις (μεγάλες εταιρείες και Startups), Ανταγωνιστικότητα, Μεγιστοποίηση της απόδοσης των δημοσίων και των ιδιωτικών επενδύσεων, Πρότυπα (Standards), Nation Branding, Branding Τόπου, Διαχείριση Κρίσεων και Πολιτική Προστασία, Καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (Έκθεση της Moneyval), Κυκλική Οικονομία, Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, η Εκκλησία ως πρότυπο Κοινωνικής Καινοτομίας, Υπηρεσίας και Προϊόντα Υγείας, Βιώσιμος Τουρισμός, Ανθεκτικότητα Εφοδιαστικής Αλυσίδας, Τεχνητή Νοημοσύνη, Τεχνολογίες Διαστήματος, Μεγιστοποίηση του αντίκτυπου –επιστημονικού, κοινωνικού και οικονομικού– των Ευρωπαϊκών Επενδύσεων στην Έρευνα & Καινοτομία, Έξυπνη Άμυνα κ.ά.
Συμπερασματικά: Η κομβική ικανότητα εντοπισμού και αξιοποίησης των ευνοϊκών ασυμμετριών (εκθετικών ευκαιριών) και αποφυγής των δυσμενών ασυμμετριών (εκρηκτικών ρίσκων και καταστροφικών κινδύνων) αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση των οικισμών, των επιχειρήσεων, των brands, των πολιτικών κομμάτων, των κυβερνήσεων, των εθνών, της ανθρωπότητας και του πλανήτη μας. Οι αρνητικές ασυμμετρίες είναι αμέτρητες. Οι ευκαιρίες είναι σπάνιες.
*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
