Του Μιχάλη Ψύλου
Ηταν αναμφίβολα, ένας από τους πολιτικούς που σημάδευσαν όχι μόνο τον 20ο αιώνα, αλλά και την ιστορία. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ που έφυγε πλήρης ημερών από τη ζωή, προσπάθησε μέσα σε έξι χρόνια που ηγήθηκε της Σοβιετικής Ενωσης, να μεταρρυθμίσει την αχανή χώρα με «γκλάσνοστ» και «περεστρόικα» από τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Στην πραγματικότητα, η πολιτική του επέτρεψε να δοθεί τέλος στον Ψυχρό Πόλεμο και να επανενωθεί η Γερμανία, το 1990.
Άλλαξε τον κόσμο, αλλά όχι όπως ήλπιζε. Ήταν πεπεισμένος ότι με την περεστρόικα (ανασυγκρότηση) θα «έδινε ανθρώπινο πρόσωπο στον σοσιαλισμό» και έτσι θα έσωζε τη Σοβιετική Ένωση. Δεν ήταν πλαστογράφος της ιστορίας ο Γκορμπατσόφ. Εξέφρασε αυτές τις έννοιες ειλικρινά σε πολύ μεγάλες, ίσως και μονότονες ομιλίες, αλλά η ιστορία ξέφυγε δραματικά από τα χέρια του. Ήταν καλός στην τακτική ακολουθώντας «πολιτική χελώνας»-βήμα βήμα αλλαγές, αλλά η στρατηγική του αποδείχτηκε ένα μη ρεαλιστικό «τείχος» το οποίο έσπασαν οι λαοί της πρώην ΕΣΣΔ, πηγαίνοντας εκεί που τους άρεσε και όχι προς την κατεύθυνση που είχε χαράξει ο Γκορμπατσόφ.
Στην απέραντη Σοβιετική Ένωση , ο «Γκόρμπι» ήταν ήδη ένας βαθιά απεχθής άνθρωπος, κυρίως στις δημοκρατίες και στους λαούς που δεν δέχονταν πλέον να είναι μέρος της αυτοκρατορίας της Μόσχας. Αυτή ήταν η πολιτική «μυωπία» του Γκορμπατσόφ, του γιου ενός Καυκάσιου χωρικού: η μη κατανόηση ότι η διαδικασία που ξεκίνησε με βάση ένα συνδυασμό ιδανικών που πίστευε και έναν εξίσου ειλικρινή αναθεωρητισμό (σώζοντας ό,τι μπορούσε να σωθεί από την κομματική νομενκλατούρα) οδήγησε πολλούς λαούς που συνέθεταν το μωσαϊκό της ΕΣΣΔ, να επιδιώξουν την ανεξαρτησία με κάθε κόστος. Ο Γκορμπατσόφ απάντησε στη βούληση που εξέφρασαν οι Λιθουανοί για ανεξαρτησία, στέλνοντας τον στρατό. Μετά σταμάτησε, δύσπιστος μπροστά στην ήττα του, όλο και πιο μόνος, στη μέγγενη μεταξύ των παλαιο-κομμουνιστών πραξικοπηματιών και του υπερβολικά φιλελεύθερου Μπόρις Γέλτσιν, ο οποίος του αφαίρεσε την εξουσία και κατέβασε την κόκκινη σημαία που κυμάτιζε στο Κρεμλίνο από το 1917.
Ο τελευταίος Σοβιετικός ηγέτης ήταν αυτός που έδωσε σε όλους να μάθουν την αλήθεια για την φρίκη των γκουλάγκ, μια «πληροφορία»,που μέχρι τότε δεν είχε φτάσει στον απλό κόσμο. Και αυτό είναι μια αξία που κανείς δεν μπορεί να την αφαιρέσει. Αλλά ο Γκορμπατσόφ δεν ήταν καλός στο να καθοδηγήσει μέχρι το τέλος την αλλαγή που είχε προκαλέσει.
«Γκόρμπι ο Μεγαλοπρεπής»
Η ενθουσιώδης ζέση των ισχυρών της Δύσης τον είχε αποσπάσει ή ίσως τον είχε τυφλώσει. Δεν είχε συνειδητοποιήσει πώς, κάτω από τη μύτη του, όχι ο σοσιαλισμός, όπως κήρυττε, αλλά η «αγορά» είχε επιβάλει τους κανόνες της.
Στη Δύση, ο «Γκόρμπι ο Μεγαλοπρεπής», όπως συχνά αποκαλείτο, τιμήθηκε γι` αυτό όσο κανείς άλλος Σοβιετικός ηγέτης. Εγινε μια μορφή μυθική από τη Δύση γιατί στην πράξη εξολόθρευσε τον κατ’ εξοχήν εχθρό του 20ου αιώνα. .Στην ίδια του τη χώρα όμως, ο Γκορμπατσόφ θεωρείται ο «νεκροθάφτης» της ΕΣΣΔ». Όταν κατέβηκε μάλιστα υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του 1996 εναντίον του παλιού του αντιπάλου , Μπόρις Γιέλτσιν , ο οποίος ήταν ήδη κοντά στο πολιτικό του τέλος εκείνη την εποχή, ο Γκορμπατσόφ πήρε μόλις το 0,5% των ψήφων!
Τι πίστευε πραγματικά ο Γκορμπατσόφ για τη σύγκρουση στην Ουκρανία και ποια ήταν η θέση του για τον Πούτιν; Συνταξιούχος της πολιτικής, ο Γκορμπατσόφ άλλαξε πλευρά αρκετές φορές σε σχέση με τον Πούτιν . Άλλοτε τον κατηγορούσε για δημοκρατικό έλλειμα στη Ρωσία, αλλά υποστήριζε την εξωτερική πολιτική του Ρώσου προέδρου. Οι σχέσεις των δύο ανδρών σημαδεύτηκαν επίσης από σκεπτικισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυρίως λόγω της οικονομικής υποστήριξης του Γκορμπατσόφ στην εφημερίδα Novaja Gazeta , η οποία ασκούσε κριτική στην κυβέρνηση. Το αυταρχικό στυλ του Πούτιν ήταν για τον Γκόρμπι αγκάθι στο πλευρό του για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το 2011 είχε συμβουλέψει μάλιστα δημόσια τον Πούτιν να παραιτηθεί.
Η στάση του Γκορμπατσόφ άλλαξε μόνο όταν ξέσπασε η κρίση στην Ουκρανία και οι τόνοι του πρώην προέδρου προς τον de facto διάδοχό του έγιναν από τότε πολύ πιο ήπιοι – λέγεται μάλιστα ότι συνεργάστηκε και με τον Πούτιν . Ο Γκορμπατσόφ τόνιζε άλλωστε συνεχώς ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία, έχει μόνο ένα αποτέλεσμα, δηλαδή την «καταστροφή του κοινού Ευρωπαικού σπιτιού». Κάτι για το οποίο ήταν έργο της ζωής του τελευταίου Σοβιετικού ηγέτη.
Η άποψη του Πούτιν
Όσο για τον Βλαντιμίρ Πούτιν; Μπορει να εξέφρασε τα συλλυπητήριά του για τον θανατό του, αλλά το ρωσικό πρακτορείο Ria Novosti έσπευσε σήμερα σε κύριο άρθρο του να τον …αποκαθηλώσει. Γράφει η γνωστή ρωσίδα σχολιαστής , Ιρίνα Αλκσνις: «Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μπορεί να χρησιμεύσει ως παράδειγμα ότι οι καλές προθέσεις ενός εθνικού ηγέτη είναι ικανές να προκαλέσουν κόλαση στη γη για μια ολόκληρη χώρα… Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έγινε μια εθνική καταστροφή, τις συνέπειες της οποίας βιώνουμε για τέταρτη δεκαετία. Κάποια στιγμή φάνηκε ότι τα χειρότερα έμειναν πίσω. Αλλά ο Γκορμπατσόφ έχει ευθύνη για την κατεστραμμένη χώρα, για τον εφιάλτη της δεκαετίας του 1990, για εκατομμύρια ζωές που χάθηκαν σε εμφύλιους πολέμους, την εθνοκάθαρση, τις τρομοκρατικές επιθέσεις και πολέμους συμμοριών, για εκατομμύρια αγέννητες ζωές. Η ιστορική μοίρα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είναι ένα μάθημα για όλους τους πολιτικούς. Δεν έχει σημασία πόσο καλό ήθελες ειλικρινά να κάνεις και πόσο υψηλά ιδανικά σε καθοδήγησαν. Τελικά, λαμβάνονται υπόψη μόνο τα πραγματικά αποτελέσματα των αποφάσεων και των ενεργειών του», αναφέρεται στο άρθρο του Ria Novosti
Απηχεί το άρθρο αυτό την άποψη της σημερινής Ρωσικής ηγεσίας και ειδικά του προέδρου Πούτιν; Το σίγουρο είναι ότι ο Ρώσος πρόεδρος ,που ήταν αξιωματικός της KGB στη Δρέσδη, όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, χαρακτήρισε πρόσφατα το τέλος της ΕΣΣΔ ως τη μεγαλύτερη « γεωπολιτική καταστροφή» του 20ού αιώνα.
Πέρυσι πάντως, στα 90ά γενέθλια του Γκορμπατσόφ, ο Βλαντιμίρ Πούτιν τον χαρακτήρισε ως προσωπικότητα παγκόσμιας κλάσης. «Δικαίως είστε ένας από αυτούς τους εξαιρετικούς, μη συνηθισμένους ανθρώπους, τους εξέχοντες κρατικούς αξιωματούχους ,που έχουν ασκήσει σημαντική επιρροή στην πορεία της εθνικής και παγκόσμιας ιστορίας» – έγραψε ο Πούτιν σε συγχαρητήριο τηλεγράφημα που δημοσίευσε το Κρεμλίνο.
Η ιστορία δεν τελείωσε
Ο βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης Γκορμπατσόφ είχε στην πραγματικότητα γκρεμίσει το Τείχος, όπως του είχε ζητήσει ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν, για να τελειώσει ο Ψυχρός Πόλεμος . Αλλά 30 χρόνια μετά ο Ψυχρός Πόλεμος επιστρέφει, δείχνοντας ότι η ιστορία δεν τελείωσε. Επιστρέφει επειδή ο Πούτιν βλέπει τον εαυτό του ως το αντίθετο του Γκορμπατσόφ.
Ο Γκορμπατσόφ μεγάλωσε στην πανίσχυρη Σοβιετική Ένωση ενώ ο Πούτιν έζησε στη φθορά της Ρωσίας. Αλλά χωρίς τον Γκορμπατσόφ δεν θα υπήρχε ο Πούτιν…
