Του Παναγιώτη Αντωνιάδη,
Προπτυχιακός φοιτητής Νομικής, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Το θέλγητρο των NFTs
Τα NFTs (Non-fungible tokens) έχουν πρόσφατα αποκτήσει μια αναπάντεχη διαδικτυακή δημοφιλία. Η αγορά αυτών των περιουσιακών στοιχείων έχει προσελκύσει κατόχους κεφαλαίων, πρόθυμους να ξοδέψουν αξιόλογα ποσά για αυτά τα αντισυμβατικά και ανορθόδοξα περιουσιακά στοιχεία. Τα NFTs έχουν ανατρέψει ολοκληρωτικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα περιουσιακά στοιχεία και τις επενδύσεις, έχουν επαναπροσδιορίσει τις βιομηχανίες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της αγοράς τέχνης, και δικαιολογημένα προκάλεσαν πολλές διφορούμενες συζητήσεις σχετικά με το μέλλον τους. Από το περιβόητο αρχείο JPG του κολάζ του Beeple, Everydays: The First 5000 Days, που πουλήθηκε για 69 εκατομμύρια δολάρια, στο πρώτο tweet του συνιδρυτή και CEO του Twitter Jack Dorsey ” just setting up my twttr” που δημοπρατήθηκε για φιλανθρωπικούς σκοπούς για 2,9 εκατομμύρια δολάρια.
NFTs και Τεχνολογία Blockchain
Τα NFTs είναι ψηφιακές πιστοποιήσεις ιδιοκτησίας ενός μοναδικού ψηφιακού περιουσιακού στοιχείου. Ο κώδικας του NFT είναι κρυπτογραφημένος σε ένα blockchain, μια κοινόχρηστη βάση δεδομένων, η οποία καταγράφει συναλλαγές σε ένα ψηφιακό αποκεντρωμένο κατάλογο δεδομένων (ledger). Η έννοια του blockchain ομοιάζει σημαντικά με μια λίστα δεδομένων, στην οποία τα δεδομένα αλληλοσυνδέονται σε “blocks” και, επομένως, είναι εμφανείς τυχόν αλλαγές σε αυτόν τον ψηφιακό κατάλογο, καθιστώντας την τεχνολογία διαφανή και αμετάβλητη. [1]
Τα περιουσιακά στοιχεία που μεταφέρονται μεταξύ μερών σε ένα blockchain ονομάζονται “tokens”(ελ. μάρκες) με την πιο διαδεδομένη τους μορφή να είναι τα κρυπτο-νομίσματα. Τα κρυπτο-νομίσματα είναι κατ’ ουσίαν μάρκες ίσης αξίας που αποθηκεύονται σε ευρέως δημόσιο blockchain, των οποίων η ιδιοκτησία μπορεί να ανταλλαχθεί. Η εννοιολογική διαφορά μεταξύ κρυπτο-νομισμάτων και NFTs είναι ότι τα τελευταία είναι αποκλειστικοί κώδικες λογισμικού που δηλώνουν την ιδιοκτησία μίας ψηφιακής «περιουσίας». Είναι μοναδικά και άνευ προηγουμένου ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία, δεν είναι πανομοιότυπα με άλλα, εξ ου και η μη ανταλλαξιμότητά τους για ίση αξία (non-fungible). [2]
Έξυπνη σύμβαση (Smart Contract) και Ηλεκτρονική Υπογραφή
Η αγορά ενός NFT, εν τοις πράγμασι μια σύμβαση μεταξύ ενός αγοραστή και ενός πωλητή, είναι ευρύτερα ένα απότοκο των πρόσφατων τάσεων εξέλιξης και επικαιροποίησης, μέσω της θέσπισης και εφαρμογής καινοτόμων τεχνολογιών, της διαδικασίας σύναψης συμβάσεων. Η μεταφορά του ψηφιακού πιστοποιητικού ιδιοκτησίας πραγματοποιείται χρησιμοποιώντας έξυπνα συμβόλαια, τεχνολογία που χαρακτηρίζεται από την αυτο-εκτελούμενη μεταφορά ενός ψηφιακού περιουσιακού στοιχείου χρησιμοποιώντας ένα πρωτόκολλο blockchain, κυρίως στο Ethereum. Τα έξυπνα συμβόλαια είναι, ουσιαστικά, προγράμματα (programmed code) που εκτελούν συγκεκριμένες ενέργειες όταν ικανοποιηθούν προκαθορισμένες συνθήκες μεταξύ μερών. Η ομοιότητά τους με τις παραδοσιακές συμβάσεις είναι ότι οι όροι της σύμβασης εξακολουθούν να αποτελούν το θεμέλιο της συμβατικής σχέσης μεταξύ των μερών. Επομένως, οι όροι της έξυπνης σύμβασης θα καθορίζουν, μεταξύ άλλων, και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που αποκτά ή διατηρεί το κάθε μέρος.
Το καθεστώς ηλεκτρονικής υπογραφής για την ψηφιακή εκτέλεση νομικά δεσμευτικών συμβάσεων ορίζεται στον «Κανονισμό αριθ. 910/2014 σχετικά με την Ηλεκτρονική Ταυτοποίηση και τις Υπηρεσίες Εμπιστοσύνης για τις Ηλεκτρονικές Συναλλαγές στην Εσωτερική Αγορά». Αυτό το νομικό πλαίσιο προβλέπει τρεις τύπους ηλεκτρονικής υπογραφής, ενώ ο πιο προηγμένος από αυτούς απαιτεί εξειδικευμένη συσκευή δημιουργίας υπογραφών. Λαμβάνοντας υπόψη τον Κυπριακό Νόμο 55 (Ι) / 2018, «περί της Εφαρμογής του Κανονισμού (Ε.Ε.) αριθ. 910/2014, σχετικά με την Ηλεκτρονική Ταυτοποίηση και τις Υπηρεσίες Εμπιστοσύνης για τις Ηλεκτρονικές Συναλλαγές στην Εσωτερική Αγορά», ο τρίτος ειδικός τύπος υπογραφής έχει την ισοδύναμη δικαστική υπόσταση μιας χειρόγραφης υπογραφής. [3]
Κυριότητα περιουσιακών στοιχείων
Ο κάτοχος ενός NFT αποκτά δικαιώματα ιδιοκτησίας του ψηφιακού περιουσιακού στοιχείου που αγοράζει, ως ακόμα μία «μάρκα» στο πορτοφόλι μαρκών (tokens) του. Αυτό που πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι, όπως και σε μια φυσική αγορά, οι αγοραστές γίνονται κάτοχοι μόνο των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και όχι δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και αναδιανομής -αναπαραγωγής, τα οποία παραμένουν στον πωλητή, εκτός εάν έχει συμφωνηθεί διαφορετικά από τον εκδότη του NFT στους όρους της σύμβασης.
Σχετική είναι και η διαδικτυακή «θύελλα» που ξέσπασε με τον “Κωμικό” του Maurizio Cattelan (γνωστός και ως “η μπανάνα που έχει κολληθεί σε τοίχο”), η οποία δημοπρατήθηκε για $150000. Οι αγοραστές του πολύκροτου έργου τέχνης αγόρασαν ουσιαστικά το πιστοποιητικό γνησιότητας του έργου, για να το παρουσιάζουν νομίμως, μια μπανάνα που έχει κολληθεί σε τοίχο, ως αυθεντικό και επίσημο κομμάτι του Cattelan. Συγκεκριμένα, οι ιδιοκτήτες μπορούν ακόμη και να δανείσουν το πιστοποιητικό σε άλλους, μεταβιβάζοντάς τους προσωρινά τα, λεγόμενα από πολλούς, «bragging rights». Εν αντιστοιχία, ο ιδιοκτήτης ενός NFT, το οποίο μπορεί να είναι ένα πραγματικό αντικείμενο ή ένα ψηφιακό στοιχείο οποιουδήποτε είδους, αγοράζει μια μοναδική έκδοση ενός περιουσιακού στοιχείου, αποκτώντας τα δικαιώματα ιδιοκτησίας ενός μη ανταλλάξιμου «token». Η οντολογική υπόσταση του αποκτηθέντος περιουσιακού στοιχείου μπορεί στην κυριολεξία να είναι όσο αμφιλεγόμενη όσο και αυτή του έργου τέχνης του Cattelan.
Προστασία προσωπικών δεδομένων
Η εγγενής φύση του blockchain είναι ασυμβίβαστη με τους κανονισμούς προστασίας προσωπικών δεδομένων. Η συντριπτική πλειονότητα των πλατφορμών blockchain είναι permissionless (προσβάσιμο σε όλους), πράγμα που σημαίνει ότι ο ledger είναι δημόσιος. Η δημόσια διαθεσιμότητα των δεδομένων, των «blocks», συμβάλλει στον διαφανή και ιδιότυπο χαρακτήρα του οικοσυστήματος των blockchain. Κατά συνέπεια, η συμμόρφωση με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων 2016/679 (εφεξής «GDPR») είναι σίγουρα αμφισβητήσιμη.
Μία από τις κύριες αρχές του GDPR είναι ότι η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων απαιτεί είτε τη συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων είτε μια νομική βάση (άρθρο 6 του GDPR). Τα δεδομένα των χρηστών, τα οποία υποβάλλονται σε επεξεργασία, συνήθως είναι υπό ψευδώνυμο, και, συνεπώς, θα πρέπει να υπάρχει ακόμη συμμόρφωση με τον GDPR. Η συγκατάθεση των μερών σε μια έξυπνη συναλλαγή βάσει συμβολαίου, όπως μια αγορά NFT στην παρούσα μορφή, δίδεται με ανεπαρκή προηγούμενη επίγνωση της «πορείας» των δεδομένων και της έκθεσής τους, μετά την αρχική παροχή συναίνεσης και αποδοχή της συμφωνίας. Η συναίνεση, δοθείσα αόριστα και εκ των προτέρων, καθιστά το υποκείμενο των δεδομένων ανίκανο να παρακολουθεί την επεξεργασία των δεδομένων του και να αναγνωρίζει ότι ο χειρισμός τους περιορίζεται στον ελάχιστο απαιτούμενο, σύμφωνος πάντα με το εύρος της συγκατάθεσης.
Η αποκεντρωμένη μορφή ενός δημόσιου blockchain, χωρίς κάποια κεντρική οντότητα ως «ελεγκτή δεδομένων», αναβάθμισε τον κάθε χρήστη του δικτύου υπολογιστών του blockchain σε «ελεγκτή». Το ψηφιακό και πολυσχιδές περιβάλλον, στο οποίο τα NFTs είναι κρυπτογραφημένα και προσβάσιμα, εξακολουθεί να είναι νομικά υπανάπτυκτο, αφού οι κανονισμοί προστασίας προσωπικών δεδομένων δεν έχουν επικαιροποιηθεί. Μεταρρυθμιστικές θεωρητικές προτάσεις σχετικά με τις τεχνικές προδιαγραφές του σχεδιαγράμματος (blueprint) του token, εν ολίγοις του σχεδιασμού (design) του αγοραζόμενου token, έχουν υποστηρίξει την ενσωμάτωση των σχετικών νομικών απαιτήσεων στην αρχιτεκτονική ενός NFT ή αντίστοιχα ενός κρυπτο-νομίσματος. [4]
Επίλογος
Μόνο η ίδια η αγορά των NFT θα καταδείξει, εάν αυτή η υβριδική μορφή ενός περιουσιακού στοιχείου θα μεταφερθεί και σε άλλους τομείς επενδύσεων, ή εάν τα τελευταία σημάδια πτώσεως της ζήτησης θα επιβεβαιώσουν τους εκ προοιμίου σκεπτικιστές, οι οποίοι εκφράζουν αδιάλειπτα τις ανησυχίες τους για μια trendy φούσκα που, αργά ή γρήγορα, θα σκάσει. Time will tell.
[1] Adam Chernichawm, Pratin Vallabhaneni, Shobha Lizaso ‘The Rise of NFTs – Opportunities and Legal Issues’ (White Case, 20 April 2021) <https://www.whitecase.com/publications/alert/rise-nfts-opportunities-and-legal-issues> accessed 15 June 2021
[2] Robyn Conti, John Schmidt ‘What You Need To Know About Non-Fungible Tokens (NFTs)’ (Forbes Advisor, May 14, 2021) <https://www.forbes.com/advisor/investing/nft-non-fungible-token/> accessed 15 June 2021
[3] Stylianos Trillides, ‘Cyprus: The Validity Of Electronic Signatures Under Cyprus Law – COVID19’ (Mondaq Al, 04 April 2020) <https://www.mondaq.com/cyprus/new-technology/909584/the-validity-of-electronic-signatures-under-cyprus-law-covid19> accessed 15 June 2021
[4] Christian Wirth and Michael Kolain, ‘Privacy by blockchain design: a blockchain-enabled GDPR-compliant approach for handling personal data.’ [2018] Proceedings of 1st ERCIM Blockchain Workshop 2018. European Society for Socially Embedded Technologies (EUSSET)
