Η πανδημία Covid-19 έχει: α) Φανερώσει την ευθραυστότητα των Οικισμών σε 220 χώρες και β) καταδείξει ότι τα γραμμικά αυτοδιοικητικά μοντέλα αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής. Οι επιπτώσεις της πανδημίας στα συστήματα υγείας, η οικονομική και κοινωνική κρίση και ο αυξανόμενος αριθμός και σοβαρότητα των φυσικών καταστροφών υπογραμμίζουν την ανάγκη ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των τοπικών κοινωνιών.Η περιπλοκότητα και οι μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία και τους παράγοντες που συνθέτουν τα αυτοδιοικητικά συστήματα, η τεράστια αβεβαιότητα, η αδυναμία ακριβούς πρόβλεψης, οι αλληλεξαρτήσεις, η υπερβολική συνδεσιμότητα, οι κρυμμένες ασυμμετρίες, η μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς, ο υπερσυγκεντρωτισμός εξουσιών, η έλλειψη συναίνεσης, ο κατακερματισμός, η γραφειοκρατία, οι ανομοιογένειες, οι ανισότητες και η έλλειψη κοινωνικής συνοχής επιτείνουν τις ευθραυστότητες και προκαλούν ανισορροπίες και συστημική καταστροφή. Συστήματα που χαρακτηρίζονται από αυξημένη συγκέντρωση είναι εξαιρετικά εύθραυστα.
Η εστίαση στην αποδοτικότητα και στις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, οι αλληλεξαρτήσεις, η περιπλοκότητα και η μεταβλητότητα, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Στην εποχή της αβεβαιότητας, της ρευστότητας, της διαταραχής, της πολυπλοκότητας, των ασυμμετριών, των καταστροφικών ρίσκων, των μαύρων κύκνων και των τέλειων καταιγίδων χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο, μεταξύ άλλων μπορεί να καταστήσει τους Οικισμούς antifragile. Η ιδιότητα ‘Antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή. Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο (fragile) στο αντιθραυστικό (antifragile). Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων (fragilities).
Η εφαρμογή της στρατηγικής ‘Antifragility’ παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που έχω ετοιμάσει, στον οποίο μεταξύ άλλων καταγράφονται συνολικά 70 διεπιστημονικά εργαλεία, ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τις δημόσιες υπηρεσίες και τις επιχειρήσεις να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες) και να προστατευθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (να μην εκτεθειμένοι σε κινδύνους). Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase of exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (reduce of exposure) σε δυσμενείς ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από το δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τα τέσσερα βασικά είδη της καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία) που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας – στην προκειμένη περίπτωση του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλο. Η συνδυαστική δύναμη των τεσσάρων διαστάσεων της καινοτομίας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.
Η ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘Antifragility’ στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου θα δώσει τη δυνατότητα στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις ασύμμετρες απειλές της μετα-κορονοιού εποχής. Ένα δυναμικό, antifragile αυτοδιοίκητο μοντέλο έχει την ιδιότητα να μετασχηματίζεται, να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται και να βελτιώνεται με το χρόνο.
Το νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο θα πρέπει να φέρει κοντά όλους τους εταίρους της καινοτομίας, να επιτύχει την κρίσιμη μάζα μέσα από τη δημιουργία περιοχών καινοτομίας (innovation districts) και να παρέχει τα απαραίτητα κίνητρα για την ανάπτυξη τοπικών καινοτομιών με διεθνή απήχηση. Επίσης, η κοινωνική επιχειρηματικότητα και η κοινωνική καινοτομία είναι δύο σημαντικά νέα πεδία που πρέπει να τροφοδοτηθούν.
Η δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας, η απλοποίηση των διαδικασιών, η εγγύτητα, η αμεσότητα, η συμμετοχή, η συνεργασία, η διαφάνεια και λογοδοσία ενισχύουν την ανθεκτικότητα των Οικισμών. Το κύριο ζητούμενο είναι μια καινοτόμος μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που θα καταστήσει τους Οικισμούς antifragile. Σε αντίθετη περίπτωση, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα θερίσει τα πάντα για ακόμη μια φορά.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει αποτελεί ένα μοναδικό εργαλείο –σε παγκόσμιο επίπεδο– αφού για πρώτη φορά ενσωματώνεται η ιδιότητα Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας.
Συμπερασματικά: Το νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο που συζητείται στην κυπριακή Βουλή τους τελευταίους μήνες είναι εξαιρετικά εύθραυστο – πρόκειται για ένα γραμμικό, στατικό μοντέλο το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις πολύμορφες διαστάσεις και τις ασύμμετρες απειλές της μετα-κορονοιού εποχής. Με τη βοήθεια του δυναμικού εργαλείου που έχω αναπτύξει και του εκπαιδευτικού προγράμματος που έχω ετοιμάσει, το εν λόγω μοντέλο μπορεί να καταστεί antifragile πριν το δημοψήφισμα στις 30 Μαΐου για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αυτό μάλιστα μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να αλλάξει η φιλοσοφία και οι βασικές πρόνοιες του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
