Τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί στις αναδυόμενες και τις λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομίες η χαρακτηριζόμενη ως ‘λιτή καινοτομία’ (frugal innovation) που συνοπτικά περιγράφεται ως η ικανότητα ‘να κάνεις περισσότερα με λιγότερα μέσα’. Η προσπάθεια εστιάζεται στη μείωση της πολυπλοκότητας και του κόστους παραγωγής του προϊόντος με την αφαίρεση των μη ουσιωδών χαρακτηριστικών του διαρκούς καταναλωτικού αγαθού. Η λύση για την επίτευξη των 17 Στόχων του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη μπορεί να συνοψιστεί στην ακόλουθη εξίσωση: Επανεκκίνηση Ατζέντας 2030 = Λιτή Καινοτομία + Αντι-ευθραυστότητα (Restart Agenda 2030 = Frugal Innovation + Antifragility).
Η Agenda 2030 των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί τον οδικό χάρτη επίτευξης ενός καλύτερου και βιώσιμου μέλλοντος για όλους. Μέσω αυτής της εταιρικής σχέσης, επιδιώκεται η αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων, π.χ. η εξάλειψη της φτώχειας, η μείωση των ανισοτήτων, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ειρήνη και η δικαιοσύνη, η κοινωνική συνοχή και η ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς.
Η υιοθέτηση της Agenda 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης με τους 169 υπο-στόχους τους, τον Σεπτέμβρη του 2015, από όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, αποτελεί ορόσημο για τη διεθνή κοινότητα καθώς για πρώτη φορά τέθηκαν διεθνώς ‘οικουμενικοί’ στόχοι, τους οποίους καλούνται να υλοποιήσουν όλες οι χώρες από κοινού, τόσο ανεπτυγμένες όσο και αναπτυσσόμενες. Η Agenda 2030 αποτελεί το Θεματολόγιο της διεθνούς κοινότητας για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης για όλους –δηλαδή μίας οικονομικής ανάπτυξης, που θα εγγυάται την κοινωνική ευημερία χωρίς αποκλεισμούς και την προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, προς όφελος όχι μόνο των σημερινών αλλά και των μελλοντικών γενεών– έως το 2030.
Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης παρέχουν μία σημαντική ευκαιρία για την ανάκαμψη και μετάβαση προς ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, με ισορροπία μεταξύ των τριών πυλώνων – οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού. Η υλοποίησή τους, δε, ξεπερνά τα όρια και αρμοδιότητες της Κυβέρνησης και των Υπουργείων, και αφορά στο σύνολο των κοινωνικών εταίρων, από τον ιδιωτικό τομέα και την τοπική αυτοδιοίκηση, έως την Ακαδημαϊκή κοινότητα, τις ΜΚΟ και τις οργανώσεις πολιτών, οι οποίοι θα πρέπει να συμπράξουν για την επίτευξή τους.
Η Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης 2021 αναδεικνύει τις καταστροφικές επιπτώσεις της κρίσης και επισημαίνει τομείς που απαιτούν επείγουσα και συντονισμένη δράση. Καθώς μπαίνουμε στο τρίτο έτος της πανδημίας COVID-19, είναι απολύτως σαφές ότι πρόκειται για μια κρίση μνημειωδών διαστάσεων, με καταστροφικές επιπτώσεις στις ζωές των ανθρώπων και στις προσπάθειες υλοποίησης της Ατζέντας 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η Agenda 2030 έχει τύχει κριτικής για τις θεσμικές της αδυναμίες. Υπέθεσε ότι όλοι οι θεσμοί, οι διαδικασίες, οι κανόνες και τα δεδομένα θα παραμείνουν αναλλοίωτα μέχρι το 2030. Η Covid-19 έχει αλλάξει τα πάντα – σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μεγέθυνε τα ρήγματα που πλήττουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας. Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της πανδημίας στην Agenda 2030 και τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης; Ποιες αλλαγές πρέπει να αναμένονται στο θεσμικό σχεδιασμό της Agenda για αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης;
Η ανάκαμψη από την κρίση εμπεριέχει μια ευκαιρία να μετασχηματιστούν τομείς, να αντιμετωπιστεί η ενδότερη πηγή της κρίσης και να βελτιωθεί η ανθεκτικότητα σε επόμενα σοκ, με μια ολιστική προσέγγιση, που δεν θα περιορίζεται μόνο στην οικονομική ανθεκτικότητα αλλά και στην κοινωνική, περιβαλλοντική, δημοσιονομική και ατομική.
O Καθηγητής Jeffrey Sachs, Πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, υπογράμμισε την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις –υγειονομική, οικονομική, κοινωνική και κλιματική κρίση– λόγω της πολυπλοκότητας, των μη γραμμικών αλληλεπιδράσεων και της ασύμμετρης αλληλεξάρτησης των παγκόσμιων κρίσεων. Οι πολλαπλές αλλαγές, οι μη γραμμικότητες, οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η μεταβλητότητα, η περιπλοκότητα και η υπέρ-συνδεσιμότητα εμπεριέχουν εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες που υπονομεύουν την ευημερία και διαιωνίζουν την ευαλωτότητα.
Ο νομπελίστας Daniel Kahneman συνοψίζει τη γραμμική απόκριση της διεθνούς κοινότητας στο εκθετικό φαινόμενο της πανδημίας ως ακολούθως: ‘Είμαστε πολύ έμπειροι σε ένα κόσμο λίγο ή πολύ γραμμικό. Η εκθετική αύξηση είναι πράγματι κάτι διαφορετικό. Δεν είμαστε εξοπλισμένοι για αυτό – είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε εκθετικά φαινόμενα. Όταν ο γραμμικός κόσμος αντιμετωπίζει μια εκθετική αλλαγή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα (όπως μας έδειξε και η πανδημία)’. Όπως δεικνύει ο D. Kahneman χρειάζεται πολύς χρόνος για να εκπαιδεύσεις τη διαίσθηση ‘intuition’.
Σήμερα τα φαινόμενα της μη γραμμικότητας και της ασσυμετρίας βρίσκονται σχεδόν στα πάντα. Οι διεθνείς οργανισμοί, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής με τα γραμμικά μοντέλα και τα στατικά εργαλεία που αναπτύχθηκαν για το γραμμικό περιβάλλον της προ κορονοιού εποχής. Έννοιες όπως ταχύτητα και ανάπτυξη είναι άδειες και χωρίς νόημα όταν παρουσιάζονται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’. Η ενσωμάτωση της ιδιότητας antifragility στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της Agenda 2030 είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Σύμφωνα με τον Καθηγητή Nassim Taleb –τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management– η ιδιότητα antifragility (αντι-ευθραυστότητα) είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο ενσωματώνει την ιδιότητα antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας. Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό στον οποίο καταγράφονται συνολικά 75 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ανάλογα, ώστε απ’ τη μια να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες (να αξιοποιούν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες) και απ’ την άλλη να είναι λιγότερο εκτεθειμένοι σε κινδύνους (να αποφεύγουν τις δυσμενείς ασυμμετρίες). Η αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα ενώ η αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών μπορεί να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Ο προαναφερόμενος Οδηγός περιλαμβάνει επίσης ένα Πρότυπο Εργαστήρι για ανάπτυξη της μη γραμμικής σκέψης και ενίσχυση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και της ικανότητας καινοτομίας των Στελεχών της Δημόσιας Διοίκησης, των Επιχειρήσεων, των Εκπαιδευτικών, Ερευνητών και Φοιτητών, του Διπλωματικού Σώματος και των Ενόπλων Δυνάμεων. Λόγω της υπεροχής της Τουρκίας σε μεγέθη ποσοτικής ισχύος, η στρατηγική ανάσχεσης του τουρκικού επεκτατισμού έγκειται στην ανακάλυψη και αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών και την αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών σε όλες τις πτυχές της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής Ελλάδας και Κύπρου.
Το πρωτοποριακό εργαλείο το οποίο παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να: α) Μετατρέψει την αβεβαιότητα σε πρώτη ύλη της καινοτομίας, β) αποτελέσει το αντίδοτο στις πολλαπλές μεταλλάξεις του μαύρου κύκνου και γ) εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Agenda 2030, Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, Ορίζοντας Ευρώπη 2021-2027, Δημόσιες Υπηρεσίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιχειρήσεις (Startups και Μεγάλες Εταιρείες), Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας, Οικονομική Διπλωματία, Nation Branding κ.ά.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
