Μια φέτα καρπούζι- στα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας- έχει γίνει σύμβολο αλληλεγγύης από τη Νέα Υόρκη και το Τελ Αβίβ μέχρι το Ντουμπάι και το Βελιγράδι. Αυτός είναι ο προφανής λόγος, για τον οποίο χρησιμοποιείται το καρπούζι. Διαδηλωτές που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα ή δεν ανήκουν στην ίδια κουλτούρα, μοιράζονται το σύμβολο αυτό για έναν κοινό σκοπό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το διαδίκτυο βρίθει πλέον από εικονογραφικά σημάδια – pixelated εικόνες, emoji και άλλους τυπογραφικούς κώδικες – που σηματοδοτούν την πολιτική διαφωνία. Το emoji καρπούζι είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα. Πρόκειται για το λεγόμενο «algospeak», που χρησιμοποιείται για να ανατρέψει τις αλγοριθμικές προκαταλήψεις στο Tik Tok, το Instagram και άλλες πλατφόρμες.
Ποιοι είναι όμως οι βαθύτεροι λόγοι που έχουν οδηγήσει στον «κατακλυσμό» του Instagram, του TikTok, αλλά και των διαδηλώσεων υπέρ της Παλαιστίνης με αυτή την εικόνα;
Ιστορικό πλαίσιο
Μετά τον πόλεμο του 1967 στη Μέση Ανατολή, η ισραηλινή κυβέρνηση κατέστειλε μέτρα κατά της επίδειξης της παλαιστινιακής σημαίας στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη. Στη Ραμάλα το 1980, ο στρατός έκλεισε μια γκαλερί που διευθύνουν τρεις καλλιτέχνες επειδή παρουσίαζαν πολιτική τέχνη και έργα στα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας – κόκκινο, πράσινο, μαύρο και λευκό.
Το τρίο κλήθηκε αργότερα από έναν ισραηλινό αξιωματικό. Σύμφωνα με τον καλλιτέχνη και διοργανωτή της έκθεσης Sliman Mansour, ένας ισραηλινός αξιωματικός του είπε: «Απαγορεύεται η διοργάνωση έκθεσης χωρίς την άδεια του στρατού και, δεύτερον, απαγορεύεται να ζωγραφίζεις στα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας». Ο αξιωματικός αναφέρθηκε σε ένα καρπούζι ως ένα παράδειγμα τέχνης που θα παραβίαζε τους κανόνες του στρατού, δήλωσε ο Μανσούρ στο Associated Press την περασμένη εβδομάδα.
Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, οι άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν το φρούτο δημοσίως.
«Υπάρχουν ιστορίες νεαρών ανδρών που περπατούσαν προκλητικά στους δρόμους με φέτες από το φρούτο, διακινδυνεύοντας τη σύλληψη από Ισραηλινούς στρατιώτες», έγραψε ο συγγραφέας Mahdi Sabbagh, γεννημένος στην Ιερουσαλήμ. «Όταν βλέπω ένα καρπούζι, σκέφτομαι το ακατάλυτο πνεύμα του λαού μας».
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι κατέληξαν σε προσωρινές ειρηνευτικές συμφωνίες, μέχρι την ανάληψη των καθηκόντων της σημερινής εθνικιστικής ισραηλινής κυβέρνησης, η ανάταση της παλαιστινιακής σημαίας υποχώρησε ως από τα μείζονα ζητήματα. Τρεις δεκαετίες αργότερα, επανήλθε στην ατζέντα.
Το 2023, ο ακροδεξιός υπουργός Εθνικής Ασφάλειας του Ισραήλ Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ απαγόρευσε τις παλαιστινιακές σημαίες σε δημόσιους χώρους. Η προσπάθεια αυτή συνάντησε σφοδρή αντίδραση. Σε απάντηση, η Zazim, μια ακτιβιστική ομάδα Αράβων και Εβραίων Ισραηλινών, κόλλησε σε ταξί του Τελ Αβίβ μεγάλα αυτοκόλλητα καρπούζι που έγραφαν: «Αυτή δεν είναι παλαιστινιακή σημαία».
«Σύμβολο αντίστασης»
«Το μήνυμά μας προς την κυβέρνηση είναι σαφές», ανέφερε η οργάνωση σε γραπτή δήλωσή της. «Θα βρίσκουμε πάντα έναν τρόπο να παρακάμπτουμε κάθε παράλογη απαγόρευση και δεν θα σταματήσουμε να αγωνιζόμαστε για την ελευθερία της έκφρασης και τη δημοκρατία – είτε πρόκειται για τη σημαία του Pride είτε για την παλαιστινιακή σημαία».
Για ορισμένους, το να αγκαλιάζουν τα χρώματα της σημαίας σημαίνει ότι αγωνίζονται για την ελευθερία και την ισότητα και όχι απαραίτητα για την κρατική υπόσταση.
«Ποτέ δεν με ενδιέφεραν οι σημαίες ή ο εθνικισμός», λέει ο Mayssoun Sukarieh, ειδικός στις μεσανατολικές σπουδές στο King’s College του Λονδίνου. «Αλλά όταν πρόκειται για την Παλαιστίνη, είναι η σημαία ενός αποικιοκρατούμενου λαού που δεν είδε ποτέ την ανεξαρτησία του. Και επειδή έχει απαγορευτεί, γίνεται περισσότερο σύμβολο αντίστασης παρά εθνικισμού».
Emoji καρπούζι
Όλο και περισσότεροι νεαροί ακτιβιστές υιοθετούν το emoji καρπούζι για να ζητήσουν κατάπαυση του πυρός στη Γάζα. Τα emoji μπορεί να μπερδέψουν τους αλγορίθμους που οι υποστηρικτές λένε ότι οι εταιρείες τεχνολογίας χρησιμοποιούν για να καταστέλλουν αναρτήσεις με λέξεις-κλειδιά όπως «Γάζα» ή ακόμα και απλά «Παλαιστίνιοι».
«Με το καρπούζι (emoji), νομίζω ότι είναι η πρώτη φορά που το βλέπω να χρησιμοποιείται ευρέως ως υποκατάστατο. Και αυτό για μένα σηματοδοτεί μια αξιοσημείωτη αύξηση της λογοκρισίας του παλαιστινιακού περιεχομένου”, λέει η Τζίλιαν Γιορκ, διευθύντρια για τη διεθνή ελευθερία της έκφρασης στο Electronic Frontier Foundation.
Η York με έδρα το Βερολίνο έχει αναλύσει τις πολιτικές της Meta. Αν και η «σκιώδης απαγόρευση», ή η περιορισμένη ορατότητα ορισμένων αναρτήσεων, μπορεί να είναι δύσκολο να διακριθεί, οργανώσεις υπεράσπισης και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις που μελετούν τα ψηφιακά δικαιώματα στη Μέση Ανατολή λένε ότι έχουν εντοπίσει έντονες προκαταλήψεις, ειδικά στις πλατφόρμες της Meta Facebook και Instagram. Η Meta δεν έχει πει πολλά άμεσα σχετικά με αυτό, αλλά παραθέτει μια δήλωση που εξέδωσε τον Οκτώβριο.
«Η λογοκρισία είναι κάπως προφανής» στο Instagram, δήλωσε ο Γιορκ. Στα μέσα Οκτωβρίου, οι άνθρωποι άρχισαν να παρατηρούν ότι αν το βιογραφικό κάποιου στο Instagram έγραφε «Παλαιστίνιος» στα αγγλικά μαζί με το emoji της παλαιστινιακής σημαίας και το «Δόξα τω Θεώ» στα αραβικά, η εφαρμογή μετέφραζε το κείμενο σε «Τρομοκράτης». Η Meta δημοσίευσε μια δημόσια συγγνώμη.
Τα καρπούζια δεν είναι το μόνο σύμβολο που έπιασε τόπο στους ακτιβιστές. Άλλα σημάδια παγκόσμιας παλαιστινιακής αλληλεγγύης περιλαμβάνουν κλειδιά, κουτάλια, ελιές, περιστέρια, παπαρούνες και το μαντήλι keffiyeh. Τον Νοέμβριο, για να συνδεθούν με το ειρηνικό μήνυμα της Ημέρας Εκεχειρίας, όταν πολλοί Βρετανοί παραδοσιακά φορούν κόκκινες καρφίτσες παπαρούνας, οι διαδηλωτές φέτος μοίρασαν λευκές καρφίτσες παπαρούνας, στη μνήμη των θυμάτων όλων των πολέμων. Την ημέρα της γιορτής, δεκάδες διαδηλωτές φορώντας καρφίτσες παπαρούνας πραγματοποίησαν πορεία σε όλο το Λονδίνο ζητώντας τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα.
Σπόροι
Ένας άλλος λόγος που το καρπούζι μπορεί να έχει απήχηση: Έχει σπόρους. Υπάρχει το ρητό του Ντίνου Χριστιανόπουλου «Και τι δεν κάνατε για να με θάψετε, όμως ξεχάσατε πως ήμουν σπόρος», το οποίο είναι δημοφιλές μεταξύ των ακτιβιστών.
«Μπορεί να είσαι σε θέση να σπάσεις ένα καρπούζι. Μπορεί να μπορείς να καταστρέψεις ένα φρούτο, αλλά ο σπόρος είναι λίγο πιο δύσκολο να συνθλίψεις”, λέει ο Shawn Escarciga, ένας καλλιτέχνης που δημιούργησε το σχέδιο του συνασπισμού. «Είναι πραγματικά ισχυρό το γεγονός ότι η ζωή μπορεί να βγει από κάτι τόσο μικρό και κάτι τόσο ανθεκτικό – και ότι μπορεί να εξαπλωθεί τόσο, τόσο εύκολα».
Η εικόνα ενός καρπουζιού που διανθίζεται από τολμηρούς, τριγωνικούς σπόρους κρατήθηκε στη διαμαρτυρία των ομάδων στο Lincoln Center του Μανχάταν και έκτοτε έχει πολλαπλασιαστεί στο διαδίκτυο. Αυτό συμβαίνει συχνά – η τέχνη αναδύεται από τα κινήματα διαμαρτυρίας και στη συνέχεια εισέρχεται στην επικρατούσα τάση.
«Οι καλλιτέχνες ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή της επανάστασης, της αντίστασης, της πολιτικής, σε διάφορους βαθμούς», λέει ο Escarciga. «Το κάνουμε αυτό, χρησιμοποιώντας αυτές τις εμβληματικές εικόνες, επειδή το AIDS δεν έχει τελειώσει – και ο πόλεμος προφανώς δεν έχει τελειώσει».
Η αεροπορική, χερσαία και θαλάσσια επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα έχει σκοτώσει περισσότερους από 24.000 ανθρώπους, εκ των οποίων περίπου το 70% είναι γυναίκες και παιδιά, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας στην περιοχή που ελέγχεται από τη Χαμάς. Η καταμέτρηση δεν κάνει διάκριση μεταξύ αμάχων και μαχητών.
«Βλέπουμε παλαιστινιακές σημαίες να απαγορεύονται, ακόμη και τα emoji στο διαδίκτυο να επισημαίνονται – και, ξέρετε, η λέξη “Παλαιστίνη” να λογοκρίνεται στο διαδίκτυο», δήλωσε ο Escarciga. «Αλλά το να έχουμε αυτή την εικόνα που ξεπερνά τη γλώσσα, που ξεπερνά την κουλτούρα, που ξεπερνά τους αλγόριθμους – μπορεί πραγματικά να φτάσει στους ανθρώπους».
Μαρία Γεωργακοπούλου • [email protected]
Πηγή: AP
