Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτήρισε την επίθεση σε μαιευτήριο και νοσοκομείο παίδων «έγκλημα πολέμου». Μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά «ακόμα και ο πόλεμος έχει κανόνες», όπως το θέτει η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού. Αυτοί περιέχονται σε συνθήκες που ονομάζονται Συμβάσεις της Γενεύης και σε μια σειρά από άλλους διεθνείς νόμους και συμφωνίες. Το BBC εξηγεί ποιες ενέργειες συνιστούν έγκλημα πολέμου και αν ο Πούτιν μπορεί να διωχθεί για κάτι τέτοιο.
Τι είναι το έγκλημα πολέμου;
Οι άμαχοι δεν μπορούν να δέχονται επίθεση σκόπιμα – ούτε οι υποδομές που είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους.
Ορισμένα όπλα απαγορεύονται λόγω του αδιάκριτου ή φρικτού πόνου που προκαλούν – όπως οι νάρκες ξηράς κατά προσωπικού και τα χημικά ή βιολογικά όπλα.
Οι ασθενείς και οι τραυματίες πρέπει να λαμβάνουν φροντίδα – συμπεριλαμβανομένων των τραυματισμένων στρατιωτών, που έχουν δικαιώματα ως αιχμάλωτοι πολέμου.
Άλλοι νόμοι απαγορεύουν τα βασανιστήρια και τη γενοκτονία – τη σκόπιμη προσπάθεια καταστροφής μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων.
Τα σοβαρά αδικήματα κατά τη διάρκεια του πολέμου, όπως ο φόνος, ο βιασμός ή η μαζική δίωξη μιας ομάδας, είναι γνωστά ως «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας».
Ποιες καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου υπήρξαν στην Ουκρανία;
Η Ουκρανία τονίζει ότι η ρωσική αεροπορική επιδρομή σε μαιευτήριο και νοσοκομείο παίδων στη Μαριούπολη ήταν έγκλημα πολέμου. Τρεις άνθρωποι, ανάμεσά τους ένα παιδί σκοτώθηκαν και 17 υπάλληλοι και ασθενείς τραυματίστηκαν.
Υπήρξαν επίσης αναφορές ότι ρωσικά στρατεύματα είχαν βάλει στο στόχαστρο φυγάδες Ουκρανούς αμάχους.
Υπάρχουν ακόμη αυξανόμενες ενδείξεις ότι βόμβες διασποράς έχουν πλήξει περιοχές αμάχων στο Χάρκοβο.
Να σημειωθεί πως ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία έχουν υπογράψει την παγκόσμια συμφωνία για απαγόρευση χρήσης τους, αλλά αυτά τα περιστατικά θα μπορούσαν να θεωρηθούν έγκλημα πολέμου.
Το υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου λέει ότι η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει θερμοβαρικά εκρηκτικά, τα οποία δημιουργούν ένα τεράστιο κενό αναρροφώντας οξυγόνο. Αυτού του τύπου οι μηχανισμοί δεν απαγορεύονται – αλλά η σκόπιμη χρήση τους κοντά σε αμάχους σίγουρα θα παραβίαζε τους κανόνες του πολέμου.
Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι η ίδια η εισβολή είναι έγκλημα υπό την έννοια του επιθετικού πολέμου.
Πώς διώκονται οι ύποπτοι εγκληματίες πολέμου;
Κάθε χώρα έχει καθήκον να διερευνήσει ύποπτα εγκλήματα πολέμου. Μερικά έθνη το κάνουν περισσότερο από άλλα.
Οι αρχές της Βρετανίας προσφέρθηκαν να βοηθήσουν στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για πιθανά εγκλήματα στην Ουκρανία.
Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο υπάρχουν μια σειρά από έκτακτα δικαστήρια – συμπεριλαμβανομένου του δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.
Συστάθηκε επίσης ένα όργανο για τη δίωξη ορισμένων από τους υπεύθυνους για τη γενοκτονία της Ρουάντα, όπου οι εξτρεμιστές Χούτου έσφαξαν 800.000 ανθρώπους σε 100 ημέρες το 1994.
Θα μπορούσε ο Πρόεδρος Πούτιν ή άλλοι ηγέτες να διωχθούν;
Είναι πολύ πιο εύκολο να χρεώσεις ένα έγκλημα πολέμου σε έναν στρατιώτη που το διαπράττει, παρά στους ηγέτες που τους διέταξαν να πυροβολήσουν. Αλλά το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο μπορεί επίσης να διώξει το αδίκημα της «διεξαγωγής επιθετικού πολέμου». Αυτό είναι το έγκλημα μιας αδικαιολόγητης εισβολής ή σύγκρουσης, πέρα από τη δικαιολογημένη στρατιωτική δράση για αυτοάμυνα.
Εδώ έχουμε όμως ένα πρόβλημα: Ο καθηγητής Philippe Sands QC, ειδικός στο διεθνές δίκαιο στο University College του Λονδίνου, λέει ότι το ΔΠΔ δεν μπορούσε να διώξει τους ηγέτες της Ρωσίας για αυτό το αδίκημα επειδή η χώρα δεν έχει υπογράψει τη συμφωνία για την αναγνώριση του δικαστηρίου.
Θεωρητικά, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα μπορούσε να ζητήσει από το ΔΠΔ να διερευνήσει αυτό το αδίκημα. Αλλά και πάλι, η Ρωσία θα μπορούσε να ασκήσει βέτο ως ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του συμβουλίου.
Υπάρχει λοιπόν κάποιος άλλος τρόπος δίωξης ατόμων;
Η αποτελεσματικότητα του ΔΠΔ – και ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το διεθνές δίκαιο στην πράξη – εξαρτώνται όχι μόνο από τις συνθήκες, αλλά από την πολιτική και τη διπλωματία.
Και ο καθηγητής Sands και πολλοί άλλοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι, όπως στη Νυρεμβέργη, η λύση βρίσκεται για άλλη μια φορά στη διπλωματία και στις διεθνείς συμφωνίες. Οι ηγέτες της παγκόσμιας κοινότητας θα μπορούσαν να συστήσουν ένα εφάπαξ ειδικό δικαστήριο για τη δίωξη του εγκλήματος της επιθετικότητας στην Ουκρανία.
