Με κανονιοβολισμούς, έφιππο άγημα και μια ατμόσφαιρα επισημότητας που θύμιζε επίσκεψη αρχηγού κράτους, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υποδέχθηκε στην Άγκυρα τον Γερμανό καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς.
Όμως οι πραγματικές «κανονιές» ακούστηκαν λίγη ώρα αργότερα, στην κοινή συνέντευξη Τύπου, όπου η συζήτηση εκτροχιάστηκε σε έντονη λεκτική αντιπαράθεση για τη Γάζα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις σχέσεις Τουρκίας–Ε.Ε.
Η επίσκεψη Μερτς ήταν η πρώτη εκτός Ε.Ε. και ΗΠΑ από τότε που ανέλαβε καθήκοντα και σηματοδοτούσε, σε συμβολικό επίπεδο, μια προσπάθεια επανεκκίνησης των γερμανοτουρκικών σχέσεων.
Ωστόσο, πίσω από τα χαμόγελα και τις διπλωματικές δηλώσεις, αναδύθηκε μια εικόνα περίπλοκη — συνεργασία και στρατηγική συνάρτηση από τη μία, βαθιά απόσταση αξιών και πολιτικών στόχων από την άλλη.
Αμυντική συνεργασία και Eurofighter στο επίκεντρο
Ένα από τα βασικά ζητήματα στην ατζέντα ήταν η αμυντική συνεργασία, με αιχμή τα μαχητικά Eurofighter Typhoon.
Η Γερμανία, που είχε προηγουμένως μπλοκάρει την πώληση, εμφανίστηκε τώρα έτοιμη να στηρίξει μια στενότερη συνεργασία στον αμυντικό τομέα.
Ο Μερτς υπογράμμισε ότι «η Τουρκία δεν μπορεί να μείνει εκτός της νέας γεωπολιτικής περιόδου που διανύουμε» και ότι «είναι κρίσιμος εταίρος για την ασφάλεια της Ευρώπης».
Στο Βερολίνο, η δήλωση αυτή ερμηνεύεται ως μήνυμα για «νέα σελίδα» στις σχέσεις των δύο χωρών, με εμβάθυνση της στρατηγικής συνεργασίας — αν και συνοδεύεται από ασκήσεις ισορροπίας, κυρίως λόγω των αντιδράσεων εντός Ε.Ε.
Από την πλευρά του, ο Ερντογάν μίλησε για «ιστορική ευκαιρία επανεκκίνησης» και τόνισε χαρακτηριστικά:
«Ας αφήσουμε το παρελθόν εκεί που ήταν και ας σταθούμε στα αμυντικά μας προγράμματα».
Η Άγκυρα φαίνεται να θεωρεί το «ναι» του Βερολίνου στα Eurofighter ως το βασικό κέρδος της συνάντησης, ένα βήμα που τη φέρνει πιο κοντά σε μια ευρωπαϊκή αμυντική αρχιτεκτονική — έστω και ανεπίσημα.
Το SAFE και το «αόρατο» ζήτημα της συνάντησης
Παρότι κυριάρχησαν οι δηλώσεις για συνεργασία και σταθερότητα, πηγές με άριστη γνώση του θέματος επισημαίνουν ένα αξιοσημείωτο κενό: κανείς από τους δύο ηγέτες δεν αναφέρθηκε δημόσια στο πρόγραμμα SAFE, το ευρωπαϊκό ταμείο αμυντικής συνεργασίας, στο οποίο η Τουρκία επιδιώκει να συμμετάσχει.
Διπλωματικοί αναλυτές εκτιμούν πως το ζήτημα ενδεχομένως τέθηκε κατ’ ιδίαν, αλλά αποφεύχθηκε on camera, λόγω του αδιεξόδου που έχει προκληθεί από την ελληνική στάση.
Η Αθήνα έχει θέσει σαφείς όρους για να δώσει τη συγκατάθεσή της, με πρώτο και κύριο την άρση του τουρκικού casus belli.
Για το Βερολίνο, πάντως, η συμμετοχή της Άγκυρας στο SAFE θα εξυπηρετούσε τον στόχο συνέργειας γερμανικών και τουρκικών αμυντικών βιομηχανιών — κάτι που ο Μερτς επιδιώκει να κρατήσει υπό το δικό του άρμα επιρροής.
Η Ευρώπη, τα κριτήρια και η «ιδιαίτερη» Τουρκία
Η συζήτηση για τις ευρωτουρκικές σχέσεις γρήγορα αποκάλυψε το χάσμα.
Ο Μερτς δήλωσε ότι «η Γερμανία θέλει να δει την Τουρκία στην Ε.Ε.», αλλά υπενθύμισε πως «ο δρόμος περνά μέσα από τα κριτήρια της Κοπεγχάγης».
Η αναφορά αυτή εξόργισε τον Τούρκο πρόεδρο, ο οποίος απάντησε με αιχμηρό ύφος:
«Δεν είμαστε οποιαδήποτε χώρα. Έχουμε και εμείς τα κριτήρια της Άγκυρας. Η Τουρκία είναι δημοκρατική χώρα που λειτουργεί καλύτερα από πολλές ευρωπαϊκές».
Αν και η δήλωση δεν προκάλεσε άμεση αντίδραση από τον Γερμανό καγκελάριο, πηγές σημειώνουν ότι η στάση Μερτς ήταν ψυχρή, αλλά σταθερή — δεν υποσχέθηκε τίποτα περισσότερο από «διάλογο» και «επαφή».
Έτσι, το ευρωπαϊκό όνειρο της Άγκυρας παρέμεινε μετέωρο, εγκλωβισμένο ανάμεσα στη ρητορική των προσεγγίσεων και τα αγκάθια της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.
Η σύγκρουση για τη Γάζα – το σημείο ρήξης
Η συνέντευξη Τύπου κορυφώθηκε με τις αντιπαραθέσεις για τη Γάζα.
Ο Ερντογάν κατηγόρησε τη Γερμανία ότι «αγνοεί τη γενοκτονία και την πείνα στη Γάζα», λέγοντας χαρακτηριστικά:
«Η Χαμάς δεν έχει όπλα. Το Ισραήλ διαθέτει πυρηνικά. Γερμανία, δεν τα βλέπεις αυτά;»
Ο Μερτς, σε ιδιαίτερα αυστηρό τόνο, απάντησε ότι «η Γερμανία θα στέκεται πάντα στο πλευρό του Ισραήλ», αν και ξεκαθάρισε πως αυτό δεν σημαίνει άκριτη στήριξη κάθε κυβερνητικής απόφασης.
«Το Ισραήλ έκανε χρήση του δικαιώματος στην αυτοάμυνα. Αν η Χαμάς απελευθέρωνε τους ομήρους και κατέθετε τα όπλα, ο πόλεμος θα είχε τελειώσει ήδη», τόνισε ο καγκελάριος.
Η ανταλλαγή αυτή φανέρωσε το βάθος της απόστασης όχι μόνο μεταξύ Άγκυρας και Βερολίνου, αλλά και ευρύτερα μεταξύ της Τουρκίας και του ευρωπαϊκού πυρήνα αξιών.
Μια επίσκεψη γεμάτη αντιφάσεις
Αναλυτές σημειώνουν ότι, παρά την ένταση, η επίσκεψη είχε για την Άγκυρα έναν ουσιαστικό απολογισμό:
- θετική αναφορά στη στρατηγική συνεργασία και την αμυντική βιομηχανία
- σιωπηρή πρόοδο στα Eurofighter
- καμία δημόσια πρόοδο στο SAFE ή στο ενταξιακό κεφάλαιο
Όπως σχολιάζουν διπλωματικές πηγές:
«Η Τουρκία κρατά το μήνυμα ότι η Ευρώπη τη βλέπει ξανά ως κρίσιμο εταίρο στην άμυνα. Το Βερολίνο, πάλι, βλέπει μια αναγκαία συνεργασία, αλλά όχι χωρίς όρους».
Και έτσι, ο καγκελάριος Μερτς έφυγε από την Άγκυρα με μια συμβολική μεν, αλλά εύθραυστη «αναθέρμανση».
Πίσω του, όμως, έμεινε ένα σκηνικό που θύμισε ότι η σχέση Ευρώπης – Τουρκίας παραμένει ένα πεδίο συνεργασίας, αλλά και σύγκρουσης αξιών.
