To 2023 o κόσμος αντιμετωπίζει ένα σύνολο απειλών, άλλες εντελώς καινούριες και άλλες τρομακτικά οικείες. Οι λίστες των αναλυτών είναι πολλές, αλλά από καμία δεν λείπει η Ρωσία και η εισβολή της στην Ουκρανία. H απειλή που γεννήθηκε πέρυσι τον Φεβρουάριου μαζί με τις συγκρούσεις, παραμένει φέτος και αυτό που μένει να δούμε είναι πόσο επικίνδυνη μπορεί να εξελιχθεί η Ρωσία.
«Εάν στριμωχτεί στην γωνία, θα μετατραπεί από παγκόσμιος παίκτης σε επικίνδυνο και αδίστακτο κράτος που αποτελεί ένα σοβαρό και διάχυτο κίνδυνο για την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και όχι μόνο», έχουν προειδοποιήσει οι αναλυτές του Eurasia Group που βλέπουν την Ρωσία να μεταμορφώνεται φέτος σε ένα αδίστακτο κράτος που συνιστά απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια, τα δυτικά πολιτικά συστήματα, τον κυβερνοχώρο, την επισιτιστική ασφάλεια και φυσικά την Ουκρανία.
Ταυτόχρονα, το 2023 θα μπορούσε να αποδειχτεί μια δραματική χρονιά για τη Ρωσία, η οποία αντιμετωπίζει τρία κρίσιμα ζητήματα που θα μπορούσαν να αναδιαμορφώσουν τη χώρα παράλληλα με τον πόλεμο, που αναπόφευκτα θα επηρεάσει την κατάσταση στο εσωτερικό της Ρωσίας. Εάν, όπως έχει προβλέψει το Κίεβο, η Ρωσία επιχειρήσει μια μεγάλης κλίμακας επίθεση τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο, πιθανότατα θα αντιμετωπίσει έντονη ουκρανική αντίσταση. Διαφορετικά, η Μόσχα θα συνεχίσει να «στραγγαλίζει» αργά την Ουκρανία με επιθέσεις στις υποδομές της, στις οποίες το Κίεβο θα απαντήσει με άλλες επιθέσεις.
Σύμφωνα με την Tatiana Stanovaya από την εταιρεία πολιτικής ανάλυσης R. Politik, οι προκλήσεις που συναντήσει φέτος η Ρωσία είναι:
Τα σχέδια του Βλαντίμιρ Πούτιν για το πολιτικό του μέλλον
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν θα πρέπει να αποφασίσει εάν θα διεκδικήσει την επανεκλογή του το 2024.
Μπορεί; Πρακτικά μπορεί, καθώς το σύνταγμα της Ρωσίας τροποποιήθηκε το 2020 για να του επιτρέψει να παραμείνει πρόεδρος έως το 2036. Εναλλακτικά, μπορεί να ορίσει έναν διάδοχο. Σε αυτή την περίπτωση, και για να εξασφαλίσει αρκετό χρόνο για την εκστρατεία, θα πρέπει να το αποφασίσει μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου του 2023.
Τι ξέρουμε; Προς το παρόν, κανείς δεν είναι σίγουρος ποια είναι τα σχέδιά του, σημειώνει η Stanovaya εξηγώντας πως αυτό είναι το σύνηθες δεδομένου ότι στον Πούτιν αρέσει να κρατάει κλειστά στα χαρτιά του και να έχει τις ελίτ στο σκοτάδι.
Αλλάζει κάτι ο πόλεμος; Μετά την αναθεώρηση του συντάγματος, δόθηκε η εντύπωση ότι ο Πούτιν θα παραμείνει στην εξουσία επ’ αόριστον. Αυτό που μένει να αποσαφηνιστεί, είναι εάν έχουν αλλάξει τα σχέδιά του λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, δεδομένου ότι δεν έχει πάει βάσει σχεδίου.
Οι «λιποτάκτες»: Μερικοί πιστεύουν ότι δεδομένου ότι ο πόλεμος δημιούργησε πολλές απειλές και σοβαρά προβλήματα, ενισχύθηκε η αποφασιστικότητα του Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία μετά το 2024.
Δεδομένης μάλιστα της περιφρόνησής του για τους «πολιτικούς λιποτάκτες» – αυτούς που παραιτήθηκαν από τις θέσεις τους σε δύσκολες στιγμές – είναι απίθανο να γίνει ένας από αυτούς.
Λύση ανάγκης; Άλλοι πιστεύουν ότι όχι μόνο ο Πούτιν είναι ανοιχτός στην αποχώρηση από την εξουσία, αλλά μπορεί να το δει ως μέρος μιας λύσης στις συγκρούσεις.
Πότε αναμένεται να μάθουμε: Ο Πούτιν λατρεύει να λαμβάνει αποφάσεις την τελευταία στιγμή, συχνά με βάση την επικαιρότητα και σε πείσμα των λαϊκών προσδοκιών.
Το διακύβευμα: Το πρόβλημα για τις εκλογές 2024 έχει γίνει βασική πηγή ανησυχίας για τις ελίτ της χώρας, και θα επηρεάσει περισσότερο από οποιοδήπτε άλλο ζήτημα τα γεγονότα του 2023, καθώς η πολιτική τάξη προσπαθεί να επεξεργαστεί τις προθέσεις του Πούτιν και να προετοιμαστεί γύρω από αυτές με στόχο την ελαχιστοποίηση του κινδύνου.
Η μάχη μεταξύ «γερακιών» και πραγματιστών στις ελίτ
Ένα δεύτερο, σχετικό ζήτημα είναι το σχίσμα που μεγαλώνει μεταξύ εκείνων των ελίτ που υποστηρίζουν την κλιμάκωση του πολέμου και εκείνων που διαφωνούν.
Πώς δημιουργήθηκε: Αυτός ο διχασμός διαμορφώθηκε μετά την αποχώρηση των δυνάμεων της Ρωσίας από το Χάρκοβο και την Χερσώνα, και τροφοδοτήθηκε από το χτύπημα της Ουκρανίας στη γέφυρα προς την Κριμαία, τα δημοψηφίσματα που διεξήχθησαν για την προσάρτηση κατεχόμενων περιοχών της Ουκρανίας και την επακόλουθη ασάφεια των αρχών για το τι υποστηρίζει η Ρωσία πως είναι τα επίσημα σύνορά της.
Οι πραγματιστές: Αποτελούνται από τεχνοκράτες καθώς και μεσαίου επιπέδου αξιωματούχους του στρατού και των υπηρεσιών ασφαλείας. Πιστεύουν ότι ο πόλεμος πρέπει να σταματήσει και να επανεξεταστεί, και ότι η χώρα πρέπει να επιλέξει μια πιο ρεαλιστική πολιτική.
Τα γεράκια: Καλούν τη Ρωσία όχι μόνο να θέσει στις μάχες εναντίον της Ουκρανίας την πλήρη στρατιωτική της ισχύ, αλλά και να αναδιαρθρώσει ριζικά το πολιτικό και οικονομικό της σύστημα. Συνιστούν μια επαναστατική φατρία (αν και υπέρ του Πούτιν, τουλάχιστον προς το παρόν), στόχος της οποίας είναι να υποκαταστήσει μια κυβέρνηση που βλέπουν ως αδιέξοδη.
Θα μεγαλώσει το χάσμα; Ο αγώνας τους για την υπεροχή αναμένεται να είναι ένας από τους βασικούς πολιτικούς αγώνες του 2023 και σε μεγάλο εξαρτάται από τα γεγονότα στο πεδίο των μαχών: όσο χειρότερη είναι η στρατιωτική απόδοση της Ρωσίας, τόσο πιο σκληρή είναι η μάχη των πραγματιστών με τα γεράκια.
Το Κρεμλίνο θα διαπιστώσει ότι ο μηχανισμός του για τον περιορισμό των διαφωνιών- την καταστολή-είναι ακατάλληλος εάν χρησιμοποιηθεί εναντίον των πιστών του καθεστώτος, σημειώνει η Stanovaya εκτιμώντας ότι τα γεράκια θα βγουν στην επίθεση βάζοντας στο στόχαστρο στρατιωτικούς και πολιτικούς. Οι πραγματιστές, εαπό την άλλη, θα προσπαθήσουν να αναδείξουν τα δεινά της σύγκρουσης, επιδιώκοντας να περιορίσουν τους πολεμικούς στόχους της Μόσχας και να αναγκάσουν τον Πούτιν να αναγνωρίσει ότι η νίκη δεν είναι δυνατή. Το μήνυμά τους θα βρει ανταπόκριση στις μη στρατιωτικές ελίτ, οι οποίες αιφνιδιάστηκαν από την εισβολή και φοβούνται τις μεσοπρόθεσμες συνέπειές της, εκτιμάει η αναλύτρια.
Οι επιλογές του Πούτιν: Όλα αυτά φέρνουν τη Ρωσία μεταξύ της στρατιωτικής τρέλας και της προσεκτικής εξέτασης μιας πιθανής αποκλιμάκωσης. Ο Πούτιν θα πρέπει να αποφασίσει εάν θα ενισχύσει την «δονκιχωτική», σύμφωνα με την Stanovaya, επιδίωξή του για την αποφασιστική ήττα του Κιέβου ή εάν θα επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, με τη Δύση, αν όχι με την Ουκρανία.
Κυβερνητικός ανασχηματισμός
Το τρίτο βασικό ζήτημα που αντιμετωπίζει η Ρωσία το 2023 περιστρέφεται γύρω από αλλαγές στο κυβερνητικό σχήμα, οι οποίες είναι πολύ πιθανές, ακόμη κι αν είναι δύσκολο να προβλεφθεί ποιος θα αντικαταστήσει ποιον.
Γιατί:
1. Ένας λόγος που ένας ανασχηματισμός θεωρείται σχεδόν βέβαιος είναι η ανάγκη για δυναμισμό και αποτελεσματικότητα. Η τάση του Πούτιν να προσκαλεί τεχνοκράτες στην κυβέρνηση μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω, τοποθετώντας τους στο υπουργικό συμβούλιο, την προεδρική διοίκηση και τις δομές εξουσίας. Σύμφωνα με την Stanovaya, πρόκειται για σχήματα γερασμένα και εξαντλημένα από τον πόλεμο και τις στρατιωτικές αποτυχίες, και αυτό ακριβώς αναγκάζει τον Πούτιν να αναζητήσει νέες ιδέες.
2. Ένας άλλος λόγος είναι η επερχόμενη προεδρική αναμέτρηση. Η Ιστορία μάλιστα το επιβεβαιώνει: πριν από τις προεδρικές εκλογές στη Ρωσία πάντα- εκτός από μία φορά- προηγούνται ανασχηματισμοί.
3. Η συσσωρευμένη ένταση στο εσωτερικό της κυβέρνησης θα μπορούσε επίσης να αναγκάσει σε αλλαγές προσωπικού. Ο υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Βαλέρι Γκεράσιμοφ κατηγορούνται για διαφθορά εντός των ενόπλων δυνάμεων, ενώ η FSB έχει κατακριθεί για αποτυχίες στον τομέα των πληροφοριών. Ο Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας Ντμίτρι Μεντβέντεφ θεωρείται ότι έχει ξεφύγει εντελώς και ο δήμαρχος της Μόσχας Σεργκέι Σομπιάνιν ότι είναι υπερβολικά απολιτίκ, ενώ η επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας Ελβίρα Ναμπιουλίνα θεωρείται ότι εναντιώθηκε κρυφά στον πόλεμο, σημειώνει η Stanovaya.
Την ίδια ώρα, σύμφωνα με την αναλύτρια, τα ανώτερα στελέχη της κυβέρνησης υποφέρουν από αμοιβαία αντιπάθεια και είναι δυσαρεστημένα ο ένας με τον άλλο, κάτι που δίνει στον Πούτιν κίνητρο για να θέλει να αλλάξει τα πράγματα.
«Παρόλα αυτά, ο συντηρητισμός και η ανησυχία του όσον αφορά την απομάκρυνση υφιστάμενων θα τον οδηγήσουν πιθανότατα στην αναζήτηση ισορροπίας μεταξύ σταθερότητας και ανανέωσης», σχολιάζει.
