Από την κατάρρευση της Leeman Brothers και την διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 μέχρι την κρίση της πανδημίας Covid-19, οι μεταλλάξεις του μαύρου κύκνου έχουν θερίσει τα επιχειρηματικά μοντέλα και τα σχέδια διαχείρισης κρίσεων σε 220 χώρες. Επί ξυρού ακμής οι Οικισμοί – τα γραμμικά αυτοδιοικητικά συστήματα δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το τέταρτο κύμα της πανδημίας και τους ασύμμετρους κινδύνους που ελλοχεύουν σε κάθε κρίση.
Το διάστημα μεταξύ της ‘Εποχής του Υπολογιστή’ και της ‘Εποχής της Πληροφορίας και της Ψηφιοποίησης’ δεν ήταν μεγαλύτερη από τριάντα περίπου χρόνια – σε σύγκριση με τις χιλιάδες χρόνια μεταξύ των Εποχών του Λίθου, του Ορειχάλκου και του Σιδήρου. Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα τα πράγματα κινούνταν με πιο αργούς ρυθμούς και οι συνέπειες δεν ήταν τόσο σοβαρές. Η νέα πραγματικότητα που μας περιβάλλει είναι γεμάτη με μαύρους κύκνους, με γεγονότα που μας αιφνιδιάζουν και για τα οποία δεν είμαστε απλώς προετοιμασμένοι, αλλά και ανίκανοι να προετοιμαστούμε.
Στη σύγχρονη εποχή των γρήγορων αλλαγών και των ασύμμετρων απειλών, τα γραμμικά μοντέλα και τα στατικά εργαλεία μπορούν να προκαλέσουν περισσότερη ζημιά παρά καλό αφού καλλιεργούν τον εφησυχασμό, αυξάνουν τις ασύμμετρες αβεβαιότητες και τα κρυμμένα ρίσκα, επιτείνουν τις ευθραυστότητες και οδηγούν σε συστημική κατάρρευση. Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασυμμετρίες, η οξεία αβεβαιότητα, η πολυπλοκότητα, η υπερβολική συνδεσιμότητα και οι αλληλεξαρτήσεις, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.
Το τυφλό σημείο της καινοτομίας δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που μπορούν να επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τη ζημιά. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών. Το στοιχείο αυτό διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης.
Όσο οι ασύμμετροι κίνδυνοι και οι πολύμορφες προκλήσεις της μετά κορονοιού εποχής αντιμετωπίζονται με γραμμικά μοντέλα, στατικά εργαλεία, τεχνικές, πλαίσια και πρότυπα που αναπτύχθηκαν για περασμένες δεκαετίες, οι μαύροι κύκνοι θα μας βρίσκουν συνεχώς απροετοίμαστους και ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχίζεται, πλήττοντας περισσότερο τις ευάλωτες ομάδες και τη νεολαία και συμπιέζοντας περαιτέρω τη μεσαία τάξη.
Στο σημερινό κόσμο έχουμε περισσότερες ασυμμετρίες. Το νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει για το μη γραμμικό αυτό οικοσύστημα εφαρμόζει μια ολιστική, πολυπαραμετρική προσέγγιση. Είναι το μόνο εργαλείο σε παγκόσμιο επίπεδο που ενσωματώνει την έννοια Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας.
Η ιδιότητα Antifragility (αντι-ευθραυστότητα) –μια έννοια που εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν απλώς αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που έχω ετοιμάσει στον οποίο, μεταξύ άλλων καταγράφονται περισσότερες από 70 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα, ώστε να είναι περισσότερο ανοικτοί σε ευκαιρίες (να αξιοποιούν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες) και λιγότερο εκτεθειμένοι σε κινδύνους (να αποφεύγουν τις δυσμενείς ασυμμετρίες).
Η ικανότητα τιθάσευσης της ιδιότητας Antifragility αποτελεί το πολυτιμότερο όπλο απέναντι στις ασύμμετρες απειλές της σύγχρονης εποχής. Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια η αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Ειδικότερα, λόγω της μη γραμμικής δυναμικής της πανδημίας του Covid-19, η στρατηγική Antifragility μπορεί να συμβάλει στην πιο αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης μέσα από την επίτευξη του διπλού στόχου του περιορισμού των κρουσμάτων και του ανοίγματος της οικονομίας.
Για να χτίσουμε ένα antifragile σύστημα πρέπει να ακολουθήσουμε τρία βασικά βήματα: 1. Αφού antifragile σημαίνει περισσότερο όφελος παρά ζημιά (θετική ασυμμετρία) το πρώτο βήμα είναι να μειώσουμε την πιθανές ζημιές. Η μείωση των πιθανών ζημιών σημαίνει μείωση της έκθεσης σε αρνητικά στοιχεία (αρνητικούς μαύρους κύκνους). 2. Το δεύτερο βήμα είναι η αποφυγή καταστροφικών σεναρίων αντισταθμίζοντας σωστά τα ρίσκα. Όταν τα πλέον σχετικά τρωτά σημεία είναι ασφαλή, όλα τα άλλα μπορούν να εκτεθούν στη μεταβλητότητα, ώστε να μάθουν από το περιβάλλον. Όταν ο πυρήνας του συστήματος είναι σχετικά ασφαλής, τα υπόλοιπα μέρη μπορούν να κερδίσουν από εξωτερικά ερεθίσματα ώστε να γίνουν πιο antifragile. 3. To τρίτο βήμα είναι η προσαρμοστική αντοχή στα λάθη. Η αρχιτεκτονική αυτή προϋποθέτει μια δυναμική προσέγγιση όπου τα συστήματα εκμεταλλεύονται τα λάθη για να βελτιώνονται συνεχώς.
Το πρωτοποριακό εργαλείο το οποίο παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να: α) Βοηθήσει τους Οργανισμούς να καινοτομήσουν κάτω από συνθήκες οξείας αβεβαιότητας, β) εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη, γ) μεγιστοποιήσει τον επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και δ) ενισχύσει όλους τους συντελεστές που συνθέτουν την Εθνική Ισχύ.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
