Μετά την έκδοση του τελευταίου ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο αναφέρει ότι η βάση της επίλυσης του προβλήματος είναι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, ο ΓΓ των Ην. Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες έσπευσε να διευκρινίσει ότι, στο πλαίσιο του διευκολυντικού του ρόλου, ‘ψάχνει για κοινό έδαφος’ επί τη βάσει του οποίου θα ήταν δυνατόν να προχωρήσει η διαδικασία και ως εκ τούτου είπε, είναι ‘έτοιμος να ακούσει νέες ιδέες’.
Ο Τ/κ ηγέτης, Ερσίν Τατάρ δήλωσε πως ‘το μοντέλο λύσης που προνοεί τη συνεργασία δυο κυρίαρχων κρατών μπαίνει στην ατζέντα από εμάς ως μια νέα ιδέα, και θα τεθεί στο τραπέζι στην άτυπη διάσκεψη και δεν θα κάνουμε πίσω σε αυτό’. Η τουρκική πλευρά επιδιώκει νομιμοποίηση του ψευδοκράτους, στο οποίο θέλει να προσδώσει ισοτιμία-κυριαρχία και να διαλύσει το ενιαίο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο θα αντικατασταθεί από δύο συνιστώντα κράτη και μία Κεντρική Κυβέρνηση.
Εδώ και πάνω από μισό αιώνα ο στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι διπλός: α) Η πρόκληση ευθραυστοτήτων ‘fragilities’ στην Κυπριακή Δημοκρατία με απώτερο σκοπό τη διάλυσή της και β) η ενίσχυση της ‘αντι-ευθραυστότητας’ (antifragility) και η αναβάθμιση της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η πολυπλοκότητα, η ρευστότητα, η μεταβλητότητα, η διαταραχή, οι αλληλεξαρτήσεις και τα εκρηκτικά ρίσκα που χαρακτηρίζουν το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον, σε συνάρτηση με τον παράγοντα χρόνο, δεν επιτρέπουν στη λύση του Κυπριακού να είναι 90% βιώσιμη, ούτε 50%, ούτε 10% βιώσιμη. Η λύση του Κυπριακού μπορεί να έχει μόνο δύο πιθανά ποσοστά επιτυχίας: 100% βιώσιμη (μόνιμη λύση) ή 0% βιώσιμη. Μηδενική βιωσιμότητα σημαίνει ότι η λύση δεν θα αντέξει ούτε μια στιγμή, ενώ οι συνέπειες θα είναι δραματικές και μη αναστρέψιμες – ένας αρνητικός ‘Μαύρος Κύκνος’ για την πλευρά μας και ένας θετικός ‘Μαύρος Κύκνος’ για την τουρκική πλευρά.
Οι θέσεις / προτάσεις της Άγκυρας ενόψει της Πενταμερούς Διάσκεψης στο Greentree αυξάνουν την ανθεκτικότητα του Τ/Κ συνιστώντος κρατιδίου στο 100% ενώ ταυτόχρονα εκμηδενίζουν την ανθεκτικότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Λόγω της ποσοτικής-αριθμητικής υπεροχής, η Τουρκία έχει την ευχέρεια να επιλέγει (optionality) και να ενεργεί κατά το δοκούν, προβάλλοντας το δικό της αφήγημα. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την αναξιοπιστία και τον αναθεωρητισμό της γείτονος χώρας, εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους για τη βιωσιμότητα της λύσης.
Η στρατηγική διαπραγμάτευσης της τουρκικής πλευράς διαχρονικά στοχεύει στο να: α) Προβάλλει μαξιμαλιστικές θέσεις, ώστε να υποχρεώνει το διεθνή παράγοντα να πιέζει την ελληνοκυπριακή πλευρά και στο τέλος οι τουρκικές θέσεις να καθίστανται κεκτημένο της διαπραγμάτευσης και β) ‘εμβολιάζει’ το πλαίσιο λύσης με διχοτομικά, δυνητικά αποσχιστικά στοιχεία που θα καθιστούν την λύση εξαιρετικά εύθραυστη. Για παράδειγμα, στο Κρανς Μοντανά επέμενε στη διατήρηση των εγγυήσεων με συγκεκαλυμμένη μορφή και στην παραμονή στρατευμάτων χωρίς καταληκτική ημερομηνία πλήρους αποχώρησης.
Τα δεδομένα γύρω από το Κυπριακό σήμερα δεν είναι μόνο αρνητικά. Υπάρχουν παράλληλα και πολύ θετικά δεδομένα. Τα ψηφίσματα των ΗΕ και το πολύ πρόσφατο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας, αλλά και οι τοποθετήσεις του διεθνούς παράγοντα –ΗΠΑ, ΕΕ, Ρωσία, Κίνα, Ισραήλ κ.λπ.– υπέρ της λύσης Δ.Δ.Ο. Θετική εξέλιξη είναι επίσης το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Προέδρου Μπάιντεν και οι ΗΠΑ επανέρχονται στην περιοχή μας, πράγμα που καθιστά δυσκολότερη την προσπάθεια της Τουρκίας να διαδραματίσει έναν επικυρίαρχο ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή.
Τα πάντα –από τη βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού μέχρι την κρίση της πανδημίας Covid-19 κ.ά.– στη εποχή των ασύμμετρων απειλών μπορούν να αναλυθούν και αξιολογηθούν με βάση τη θεωρία του ‘Μαύρου Κύκνου’ και το μοντέλο ‘Antifragility’ που ανάπτυξε ο καθηγητής Nassim Taleb. Η ιδιότητα ‘Antifragility’ είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν απλώς αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Το μοντέλο ‘Antifragility’ εφαρμόζεται διεθνώς εδώ και μια δεκαπενταετία για σκοπούς αξιολόγησης και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας κρατών, συστημάτων διακυβέρνησης, πόλεων, επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών. Το στρατηγικό αυτό εργαλείο μπορεί να εφαρμοστεί και στην περίπτωση του κυπριακού προβλήματος, αφού μια κρίσιμη παράμετρος είναι η επιστημονική τεκμηρίωση της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης: κόστος, λειτουργικότητα, ανθεκτικότητα, μονιμότητα, πιθανότητα κατάρρευσης.
Για να είναι antifragile –να γίνεται καλύτερη με το χρόνο– η λύση του Κυπριακού πρέπει να είναι τέτοια που να: α) Αξιοποιεί τις ευνοϊκές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) μεγιστοποιώντας τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα που μπορεί να προκύψουν και β) αποφεύγει τις αρνητικές ασυμμετρίες ελαχιστοποιώντας τα ρίσκα και τις ζημιές από πιθανούς κινδύνους. Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων στο περίγραμμα λύσης και η διασφάλιση ότι η πιθανότητα της καταστροφής είναι μηδενική.
Το μοντέλο ‘Antifragility’:
- Προσμετρά τη μεταβλητότητα, την αστάθεια, την αβεβαιότητα, τις αλληλεξαρτήσεις, την πιθανότητα λανθασμένων προβλέψεων, τους ασύμμετρους κινδύνους και τα καταστροφικά ρίσκα που χαρακτηρίζουν πολύπλοκα γεωπολιτικά ζητήματα.
- Παρέχει τη δυνατότητα επιστημονικής τεκμηρίωσης και ενίσχυσης της συνολικής βιωσιμότητας των εναλλακτικών σεναρίων και των πιθανών λύσεων –π.χ. παράμετροι του ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού– σε εξαιρετικά απρόβλεπτα ή/και εύθραυστα συστήματα.
- Θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό.
Το Κεφαλαίο της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λύσης του Κυπριακού. Ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα ή αδύνατο σημείο σε έναν από τους βασικούς πυλώνες –Εσωτερική Ασφάλεια, Εξωτερική Ασφάλεια, Ασφάλεια Εφαρμογής της λύσης, Συνταγματική Ασφάλεια– μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση του όλου οικοδομήματος.
Πρέπει να συνδεθεί η παραγωγή καινοτομιών της Κύπρου και της Ελλάδας με τη διπλωματική ατζέντα των χωρών. Τα παραδοσιακά, στατικά εργαλεία και τα γραμμικά μοντέλα αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές και τις τέλειες καταιγίδες που χαρακτηρίζουν τη νέα εποχή. Χρειάζονται νέα, δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις. Με τη βοήθεια σύγχρονων εργαλείων μπορούμε να συγκροτήσουμε μια εθνική αποτρεπτική στρατηγική και να θωρακίσουμε την εδαφική και κυριαρχική επικράτεια.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο αποτελεί το μόνο εργαλείο –σε παγκόσμιο επίπεδο– που ενσωματώνει τη στρατηγική ‘Antifragility’ στη διαδικασία της καινοτομίας. Με τη βοήθεια της πρωτοποριακής αυτής μεθόδου μπορεί να τεκμηριωθεί επιστημονικά η βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού. Εάν η Τουρκία επιμείνει σε μια εξαιρετικά εύθραυστη λύση –απορρίπτοντας μια επιστημονικά αποδεδειγμένα απόλυτα βιώσιμη λύση– θα αποκαλυφθούν τα πραγματικά της σχέδια και θα επωμιστεί το πολιτικό κόστος ενός νέου αδιεξόδου.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας μπορεί να: α) εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη β) ενισχύσει όλους τους συντελεστές που συνθέτουν την Εθνική Ισχύ Κύπρου – Ελλάδας και γ) βοηθήσει τους Διεθνείς Οργανισμούς –ΟΗΕ, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας– να αναπτύξουν πιο βιώσιμες λύσεις.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
