Νίκος Γ. Σύκας*
Η Βουλή δεν μπορεί να ψηφίσει αύξηση δαπάνης. Όμως έχει τη δυνατότητα να προτείνει αλλαγές και τροπολογίες που μπορούν να πολλαπλασιάσουν τον αντίκτυπο / αποτελεσματικότητα των πολιτικών, των σχεδίων και των μεταρρυθμίσεων που προωθούνται για έγκριση.
Βασικοί στόχοι του κοινοβουλευτικού ελέγχου είναι μεταξύ άλλων η: α)Επιστημονική τεκμηρίωση και ενίσχυση της ανθεκτικότητας των πολιτικών, των σχεδίων και των μεταρρυθμίσεων που προωθούνται στη Βουλή για ψήφιση και β)αξιολόγηση και μεγιστοποίηση της απόδοσης των δημοσίων επενδύσεων που εγκρίνονται. Για την επίτευξη των στόχων αυτών στη νέα εποχή της πολυπλοκότητας, της οξείας αβεβαιότητας, των ασυμμετριών, των εκθετικών αλλαγών και των πολλαπλών κρίσεων χρειάζονται νέα μη γραμμικά μοντέλα, δυναμικά εργαλεία, σύγχρονες μέθοδοι και πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις.
Μπροστά στον παγκόσμιο συστημικό κίνδυνο, τα συστήματα διακυβέρνησης πρέπει να εξελιχθούν γρήγορα και να αναγνωρίσουν ότι οι προκλήσεις για την οικονομία, το περιβάλλον και την ισότητα δεν μπορούν πλέον να διαχωριστούν. Οι συμβατικές προσεγγίσεις για τη διακυβέρνηση των κινδύνων τείνουν να βασίζονται σε γραμμικές ή καθιερωμένες σχέσεις αιτίου–αποτελέσματος. Αντίθετα, η διακυβέρνηση του συστημικού κινδύνου πρέπει να ακολουθεί μια πολυπαραμετρική προσέγγιση και να αναγνωρίζει σύνθετες αιτιώδεις δομές, δυναμικές εξελίξεις και αλυσιδωτές ή σύνθετες επιπτώσεις.
Η εφαρμογή παραδοσιακών στατικών εργαλείων και γραμμικών μοντέλων που αναπτύχθηκαν για τα οικοσυστήματα περασμένων δεκαετιών και η έμφαση στην αποδοτικότητα ‘efficiency’, τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) και τη βελτιστοποίηση ‘optimization’ χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’ εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και κρυμμένες ασυμμετρίες που μπορούν να τινάξουν το σύστημα στον αέρα. Στη σημερινή εποχή των μαύρων κύκνων όπου οι ασυμμετρίες βρίσκονται σχεδόν παντού, η εικόνα μιας κυβέρνησης ή/και μιας επιχείρησης μπορεί να καταρρεύσει εν ριπή οφθαλμού, ένα πανίσχυρο brand μπορεί να απειληθεί με αφανισμό.
Κάθε καταστροφή είναι ένα πολιτικό γεγονός
Δεν υπάρχει τίποτα ‘φυσικό’ σε μια καταστροφή. Η καταστροφή επέρχεται όταν ένα φυσικό φαινόμενο συναντά ένα ανθρώπινο πληθυσμό, ενώ το μέγεθός της εξαρτάται από τρεις παράγοντες: τις υποδομές που θα επιτρέψουν στους ανθρώπους να ανταπεξέλθουν στο φυσικό φαινόμενο, την πρόσβαση των ασθενέστερων στους μηχανισμούς διάσωσης και την ικανότητα τους να οικοδομήσουν τις περιοχές που επλήγησαν. Η χρήση του όρου ‘φυσική καταστροφή’ έχει ένα και μοναδικό στόχο: να συγκαλύψει τα πολιτικά χαρακτηριστικά των καταστροφών και τις ευθύνες του ανθρώπου γι’ αυτές π.χ. τα σχεδιαστικά λάθη. Κάθε καταστροφή είναι λοιπόν ένα πολιτικό γεγονός. Η προσπαθεια πρέπει να εστιάζεται στο σχεδιασμό για την έγκαιρη προετοιμασία πρόληψης, αντιμετώπισης και αποκατάστασης προτού μια δυσμενής κατάσταση εξελιχθεί σε κρίση.
Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι και οι αλληλένδετες κρίσεις στο σημερινό μη γραμμικό κόσμο αντιμετωπίζονται με συμβατικές προσεγγίσεις, στατικά εργαλεία και γραμμικά μοντέλα, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ και ‘από καταστροφή σε καταστροφή’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα ‘θερίσει’ τα πάντα για άλλη μια φορά. Το πρώτο βήμα είναι η Μεταρρύθμιση της Καινοτομίας. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που καινοτομούμε.
Ο νομπελίστας Daniel Kahneman σημειώνει ότι ‘είμαστε πολύ έμπειροι σε ένα κόσμο λίγο ή πολύ γραμμικό. Η εκθετική αύξηση είναι πράγματι κάτι διαφορετικό. Δεν είμαστε εξοπλισμένοι γι’ αυτό – είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε εκθετικά φαινόμενα. Όταν ο γραμμικός κόσμος αντιμετωπίζει μια εκθετική αλλαγή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα (όπως μας έδειξε και η πανδημία)’.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο:
- Μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς –δημόσιες υπηρεσίες, οικισμούς και τοπικές κυβερνήσεις, επιχειρήσεις– να: α) Καινοτομήσουν κάτω από συνθήκες οξείας αβεβαιότητας και β) αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τους ασύμμετρους κινδύνους που χαρακτηρίζουν τη νέα εκθετική εποχή.
- Περιλαμβάνει συνολικά 83 στρατηγικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα, δημιουργικές τεχνικές, πλαίσια, μεθόδους και πρότυπα τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν ανάλογα, βοηθώντας τους δημόσιους και τους ιδιωτικούς οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ώστε να είναι ανοικτοί σε ευνοϊκές ασυμμετρίες (εκθετικές ευκαιρίες) και κλειστοί σε δυσμενείς ασυμμετρίες (εκρηκτικά ρίσκα / κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε θετικές ασυμμετρίες μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease the exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής. Μέσα από την εφαρμογή της διττής αυτής στρατηγικής επιτυγχάνεται η μετάβαση από το εύθραυστο ‘fragile’ στο αντι-εύθραυστο ‘antifragile’.
Όπως αναφέρει ο Nassim Taleb: «Μια αλλαγή 1% στα συστήματα, μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα ‘fragility’ –ή να αυξήσει την αντι-ευθραυστότητα ‘antifragility’– κατά περίπου 99%. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται μόνο πολύ λίγα βήματα για να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα και πιο ασφαλή».
Η σύγχρονη εργαλειοθήκη Διακυβέρνησης, Κοινοβουλευτικού Ελέγχου και Επιχειρηματικότητας η οποία περιγράφεται πολύ περιγραμματικά στο παρόν άρθρο παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Εγχειρίδιο που έχω ετοιμάσει.
Παράδειγμα εφαρμογής: Ενόψει των επερχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων (δημοτικών και ευρωεκλογών) το εν λόγω Εγχειρίδιο μπορεί να βοηθήσει στην ετοιμασία και υλοποίηση ενός καινοτόμου προεκλογικού προγράμματος το οποίο μπορεί να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τις πολύμορφες προκλήσεις και τις αλληλένδετες κρίσεις της νέας εποχής. Αυτό μπορεί να διαφοροποιήσει μια υποψηφιότητα και να προσδώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Ειδικότερα, στην περίπτωση των δημοτικών εκλογών η εφαρμογή του νέου πολυεργαλείου μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την ανθεκτικότητα του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου. Στη δεύτερη περίπτωση (ευρωεκλογές) μπορεί να μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο –επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό– των ευρωπαϊκών επενδύσεων στην έρευνα & καινοτομία.
*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
