* της Δρος Ανδρούλλας Ελευθερίου
Το φως της δημοσιότητας είδε πρόσφατα καταγγελία για μη αδειοδοτημένο ιατρικό κέντρο στη Λάρνακα που πρόσφερε σε ανυποψίαστους πολίτες θεραπείες με πολυδύναμα βλαστοκύτταρα και αλλογενές ομφαλικό αίμα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του συνδρόμου Long Covid. Στον απόηχο των εξελίξεων πρέπει τουλάχιστον να λεχθεί το γιατί η συγκεκριμένη πρακτική συνιστά πολύ σοβαρό αδίκημα για το οποίο ο πέλεκυς της Δικαιοσύνης πρέπει να είναι βαρύς.
Τα βλαστοκύτταρα (stem cells) είναι τα προγονικά αδιαφοροποίητα κύτταρα, τα οποία αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία των ιστών και των οργάνων του ανθρώπινου οργανισμού. Πρόκειται για συνεχώς αναπαραγόμενα κύτταρα που βρίσκονται στον μυελό των οστών, το λίπος, το αίμα, τον ιστό του ομφάλιου λώρου και του πλακούντα, στο περιφερειακό αίμα των ενηλίκων, αλλά και σε άλλους ιστούς του σώματος.
Χάρη στην ικανότητά τους να αναπαράγονται διαρκώς μόνα τους, να επιδιορθώνουν τους ιστούς των οργάνων του οργανισμού και να μετασχηματίζονται σε όλα τα είδη κυττάρων, όπως είναι τα οστεοκύτταρα, χονδροκύτταρα, κύτταρα μυοκαρδίου, ηπατικά, δερματικά κ.ά., η χρήση τους έχει αποκτήσει ιδιαίτερη αξία τα τελευταία χρόνια στον ιατρικό κλάδο, καθότι παρέχει στους επιστήμονες τη δυνατότητα ανάπλασης τύπων κυττάρων, τους οποίους ο οργανισμός αδυνατεί να ανακατασκευάσει από μόνος του.
Συνεπώς, οι πιθανές εφαρμογές των βλαστικών κυττάρων προσελκύουν το ενδιαφέρον πολυάριθμων ερευνητικών ομάδων ανά την υφήλιο και οι προσπάθειες για τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογών τους είναι διαρκείς και ολοένα και πιο εντεινόμενες.
Σήμερα, η μεταμόσχευση βλαστικών κυττάρων αφορά κυρίως την αντιμετώπιση αιματολογικών (λευχαιμίες, μυελοδυσπλασίες, λεμφώματα, απλαστική αναιμία), γενετικών (θαλασσαιμία και δρεπανοκυτταρική αναιμία, αναιμία Fanconi και ορισμένων συνδρόμων, όπως Kostmann, Hunter, Blackfan-Diamond), καθώς και μεταβολικών και νεοπλασματικών ασθενειών, όπως το νευροβλάστωμα.
Αξίζει ωστόσο να σημειώσουμε ότι, πέρα από τις τρέχουσες θεραπευτικές εφαρμογές, ερευνητικά προγράμματα θεραπειών που βασίζονται σε βλαστοκύτταρα βρίσκονται υπό ανάπτυξη για παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η νόσος Parkinson, ο καρκίνος και διάφορα καρδιακά νοσήματα.
Το αίμα ομφάλιου λώρου, ή ορθότερα ομφαλοπλακουντιακό αίμα, το οποίο έγινε ευρύτερα γνωστό ως όρος στη χώρα μας μέσα από την εν λόγω υπόθεση του ιατρικού κέντρου της Λάρνακας είναι αίμα που παραμένει στον ομφάλιο λώρο και τον πλακούντα, αμέσως μετά τη γέννηση. Είναι εξόχως πολύτιμο, διότι είναι πλούσιο σε βλαστικά κύτταρα, δηλαδή αρχέγονα αιμοποιητικά και μεσεγχυματικά κύτταρα. Ως εκ τούτου, χορηγείται σε άτομα που πάσχουν από αιματολογικά νοσήματα που απαιτούν μεταμόσχευση, καθώς τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα που περιέχει μπορούν να αγαγεννήσουν όλα τα κύτταρα του αίματος.
Η τεράστια αξία των βλαστοκυττάρων, ερευνητική και ιατρική, οδήγησε στην ίδρυση τραπεζών φύλαξης βλαστοκυττάρων. Στην Κύπρο οι τράπεζες αυτές είναι αποκλειστικά ιδιωτικές και εστιάζουν στη φύλαξη αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων του ομφάλιου λώρου, με την Παιδιατρική Εταιρεία Κύπρου να τονίζει ότι αυτές δεν είναι χρήσιμες στους δότες, γιατί ένας πάσχοντας δεν μπορεί να αξιοποιήσει τα δικά του ασθενή βλαστοκύτταρα παρά μόνο αυτά ενός τρίτου, απόλυτα συμβατού, ατόμου. Η δε ερευνητική κοινότητα μπορεί να έχει πρόσβαση μόνο στα βλαστοκύτταρα δημόσιων τραπεζών, οι οποίες όμως στην Κύπρο δεν υπάρχουν.
Με τα δεδομένα αυτά, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς την εισαγωγή βλαστοκυττάρων από χώρες όπως η Ουκρανία και η Σλοβακία, λόγω της μη ύπαρξης δημόσιας τράπεζας βλαστοκυττάρων στην Κύπρο. Το πρόβλημα όμως είναι πολυσχιδές.
Πρώτον, το ιατρικό κέντρο στη Λάρνακα, εξ όσων είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, λειτουργούσε χωρίς σχετική αδειοδότηση και, ως εκ τούτου, δεν υπήρχε έλεγχος σε σχέση με την ασφάλεια των μεθόδων, των εγκαταστάσεων και της εμπειρογνωμοσύνης του προσωπικού. Δεύτερον, το κέντρο παρείχε αμειβόμενες θεραπείες, προσφέροντας παράλληλα άλλες κερδοσκοπικές δραστηριότητες, κατά παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 5, εδάφιο β του Κυπριακού Νόμου. Τρίτον, δεν υπήρχε κανένας έλεγχος του κατά πόσο είναι έννομη η διαδικασία εισαγωγής βλαστοκυττάρων από τρίτες χώρες, καθότι «η δωρεά, συλλογή, έλεγχος, επεξεργασία, συντήρηση, αποθήκευση, διανομή και προμήθεια ανθρωπίνων ιστών και/ή κυττάρων και/ή παράγωγων προϊόντων διεξάγεται με διαφανείς διαδικασίες και με βάση μη κερδοσκοπική».
Δηλαδή, το ιατρικό κέντρο στη Λάρνακα προχωρούσε σε δωρεάν εισαγωγή βλαστοκυττάρων και υπερχρέωνε τους ασθενείς για την επεξεργασία και θεραπευτική τους χρήση; Γιατί δεν υπήρχε πλήρης διαφάνεια στις διαδικασίες όπως προβλέπει ο Νόμος;
Η παράβαση του νομικού πλαισίου περί βλαστοκυττάρων δεν είναι το μόνο μείζον θέμα στην υπόθεση της Λάρνακας. Τι γίνεται με την προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών και την τήρηση του περί της Κατοχύρωσης και της Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ασθενών Νόμο του 2004 (1(I)/2005); Γιατί ο κάθε ασθενής έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να έχει πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που αφορούν τον ίδιο, τη θεραπεία του, αλλά και τη χρέωση της θεραπείας του. Έχει κάθε δικαίωμα πρόσβασης σε ασφαλείς και ποιοτικές υπηρεσίες υγείας και φροντίδας και δεν πρέπει να γίνεται τίποτα ερήμην του. Και πολύ σημαντικά, τι γίνεται με την ευθύνη της «αρμόδιας αρχής», δηλαδή του Υπουργείου Υγείας;
Από τη στιγμή που ο Έφορος Ιδιωτικών Νοσηλευτηρίων, δηλαδή ο Διευθυντής Ιατρικών Υπηρεσιών και Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας, είναι ο καθ’ ύλην αρμόδιος για την αδειοδότηση και λειτουργία των ιδιωτικών νοσηλευτηρίων, δεν θα έπρεπε να ασκεί τακτικά, αυστηρά και προσεκτικά τα καθήκοντά του; Κατά πόσο το έπραττε αυτό; Απορίας άξιο είναι και το γεγονός ότι η εισαγωγή κυττάρων, ιστών και αίματος στην Κύπρο και σε κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης γίνεται αποκλειστικά με την χορήγηση άδειας από την αρμόδια αρχή. Ποιος έθετε απερίσκεπτα την υπογραφή του, θυσιάζοντας την ασφάλεια των ασθενών στον βωμό άλλων συμφερόντων;
Δεν είμαι βέβαια σε θέση ούτε να γνωρίζω αλλά ούτε και να βρω τις απαντήσεις στα πιο πάνω ερωτήματα. Θεωρώ όμως ότι η συγκεκριμένη υπόθεση πρέπει να παραμείνει στο μικροσκόπιο της επικαιρότητας για να ληφθούν επιτέλους μέτρα για την καταπολέμηση τέτοιων φαινομένων καθώς και μελλοντικών παρόμοιων συμβάντων. Και ο νοών νοείτο.
*Δρ. Ανδρούλλα Ελευθερίου
Ιολόγος BSC, MSc, PhD
Εκτελεστική Διευθυντρια Διεθνούς Ομοσπονδίας Θαλασσαιμίας (ΔΟΘ)
