Εισηγούμαι το ακόλουθο σλόγκαν για την παγκόσμια καμπάνια ενημέρωσης για τον εμβολιασμό κατά του κορονοιού:
© Humanity’s Moonshot, Covid-19 vaccines for all.
Το δημιουργικό σκεπτικό έγκειται στη διττή σημασία της λέξης ‘shot’: η πρώτη σημασία είναι η επίτευξη ενός μεγάλου στόχου ‘Moonshot’, η δεύτερη έννοια του όρου είναι η δόση εμβολίου ‘vaccine shot’.
Οι πανδημίες πάντοτε απειλούσαν την ανθρωπότητα περισσότερο κι από τους πολέμους. Δεν είχαμε για πολύ καιρό μία πανδημία τέτοιας έκτασης από το 1918 και την ισπανική γρίπη, που προσέβαλε το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού και σκότωσε περίπου 50 εκατ. ανθρώπους. O Ίαν Γκόλντιν, ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης είχε προειδοποιήσει ήδη από το 2015 στο βιβλίο του “The Butterfly defect” (To ελάττωμα/αποδήμηση της πεταλούδας) για τους συστημικούς κινδύνους που κυοφορούνται σε έναν αλληλεξαρτώμενο κόσμο κι ιδίως γι’ αυτόν μίας πανδημίας. Η παγκοσμιοποίηση, ναι μεν έφερε ευημερία σε πολλές περιοχές του κόσμου, αλλά στον τομέα της υγείας μεταφράσθηκε σε υπερσυγκέντρωση πληθυσμού σε γιγαντούμενα αστικά κέντρα, με ανθυγιεινές παραγκουπόλεις στις παρυφές τους, με αγορές ζώων, συχνά αγρίων, κοντά σε αεροδρόμια, μέσω των οποίων μεταδίδονται οι ιοί σε όλον τον πλανήτη, ενώ και η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά συνιστά έναν εξίσου μεγάλο κίνδυνο.
Στο βιβλίο του «Οι Μηχανές της Ζωής – Πώς οι μικροοργανισμοί έκαναν τη Γη κατοικήσιμη» ο Paul Falkowski αναφέρει ότι «Ίσως η μεγαλύτερη ειρωνεία στη Βιολογία είναι ότι τα μικρόβια που αποτελούν τους παλαιότερους αναπαραγόμενους οργανισμούς στη Γη ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και έχουν σε μεγάλο βαθμό αγνοηθεί […] Η ζωή στη Γη είναι ασταθής, αναπόφευκτα εφήμερη, αλλά απίστευτα ανθεκτική. Πότε πότε, καταστροφικά συμβάντα πέρα από τον έλεγχο κάθε ζωντανού οργανισμού οδηγούν σε μαζικές εξαφανίσεις ειδών […] αλλά οι μικροοργανισμοί πέρασαν την εξαφάνιση και επέζησαν […] Εμείς οι άνθρωποι έχουμε μια μακρά ιστορία συνύπαρξης με τα μικρόβια. Παρά το γεγονός ότι ένα μέρος της ιστορίας αφορά σε ειρηνική συνύπαρξη, οι ειρηνικές πλευρές επικαλύπτουν έναν πολυετή χαμηλού επιπέδου πόλεμο μεταξύ ημών και των μικροβιακών εισβολέων που είναι εξελικτικά προγραμματισμένοι για να μας σκοτώσουν. Όμως διαθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά που απορρέουν από την εξέλιξη και αποτελούν πλεονέκτημα σε αυτό τον πόλεμο. Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, ο ίδιος ο πόλεμος έχει σε μεγάλο βαθμό επηρεάσει την εξελικτική μας πορεία και αυτή των μικροβίων. Ας δούμε ένα από τα χαρακτηριστικά που μας δίνουν κάποιο πλεονέκτημα σε αυτή τη διαμάχη με τα μικρόβια. Η ανάπτυξη μιας σύνθετης γλώσσας και της περιληπτικής σκέψης είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά χαρακτηριστικά που μας διαχωρίζουν από όλα τα άλλα ζώα».
Τη διαφορετική αυτή μορφή εξέλιξης, την πολιτισμική εξέλιξη, ο Paul Falkowski την ονομάζει οριζόντια μεταφορά πληροφοριών «Η ικανότητα να επικοινωνείς τέτοιες σκέψεις είναι εξαιρετική και ιδιαιτέρως σημαντική […] κατά συνέπεια, η αποκτηθείσα γνώση μπορεί να διατηρηθεί χωρίς γενετική επιλογή […] Η εξέλιξη της γλώσσας και η γρήγορη μεταφορά πληροφορίας βοήθησε να μειωθεί ο μικροβιολογικός έλεγχος της αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού».
Προφητική η προειδοποίηση του Paul Falkowski «Στη πορεία της εξελικτικής τους ζωής, οι μικροοργανισμοί έκαναν αυτό τον πλανήτη κατοικήσιμο για τους εαυτούς τους και τελικά για εμάς. Είμαστε μόνο επιβάτες σε αυτό το ταξίδι. Παρόλα αυτά παίζουμε με τους μικροοργανισμούς για την κυριαρχία. Είναι απλά θέμα χρόνου, χωρίς να αυτοπεριοριζόμαστε, να σχεδιάσουμε κατά λάθος και να ελευθερώσουμε μικροοργανισμούς που θα μπορούσαν ουσιαστικά να διαταράξουν την ισορροπία των ηλεκτρονίων στην παγκόσμια αγορά. Αυτό ενδεχομένως να ήταν καταστροφικό».
Ο Paul Falkowski κάνει αναφορά σε δύο σημαντικές εξελίξεις που άλλαξαν τη σχέση που έχουμε με τα μικρόβια «Πρώτα, έγινε γνωστό ότι ελαχιστοποιώντας την έκθεση σε συγκεκριμένα μικρόβια, οι αρρώστιες μπορούν να αποφευχθούν […] Η δεύτερη ανακάλυψη ήταν εκείνη των φυσικών μεταβολιτών που σκότωναν τα μικρόβια. Αντιβιοτικό είναι ένας όρος που είχε δημιουργηθεί από τον Selman Waksman, που ανακάλυψε την στρεπτομυκίνη […] Πράγματι, είναι τόσα πολλά τα αντιβιοτικά που εφαρμόζονται στη ζωική κτηνοτροφία, ώστε πολλά μικρόβια έχουν πάθει ανοσία στα κοινά αντιβιοτικά και παλεύουν να μας σκοτώσουν. Η ανοσία τους οφείλεται σε μεταλλάξεις […] Δεδομένης μιας μαζικής πληθυσμιακής αύξησης πώς θα συντηρήσουμε τους εαυτούς μας; Κάτι τελικά θα μειώσει τον πληθυσμό μας. Μήπως θα είναι το φαγητό; Το νερό; Η ενέργεια; Το περιβάλλον; Μήπως τα μικρόβια γίνουν υπερβολικά ανθεκτικά στα πιο εξελιγμένα αντιβιοτικά μας και πάλι μας σκοτώσουν μαζικά; Ή θα παραμορφωθεί μόνιμα η χημεία που ελέγχει τους μικροοργανισμούς στον πλανήτη μας, ώστε να γίνει λιγότερο φιλόξενος για τους ανθρώπους».
Ο όρος «Μαύρος Κύκνος», ως αναφορά σε εκείνα τα σπάνια και απρόβλεπτα γεγονότα που έρχονται να συγκλονίσουν την υφήλιο επιφέροντας τεράστιες επιπτώσεις και αλλάζοντας δραματικά τον ρου της ιστορίας, δημιουργήθηκε από τον Αμερικανολιβανέζο στατιστικολόγο-ακαδημαϊκό Nassim Taleb, συγγραφέα του βιβλίου «The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable». Ο λόγος για ένα βιβλίο που είχε κυκλοφορήσει το 2007, λίγα χρόνια δηλαδή έπειτα από τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου αλλά και μόλις λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση της Lehman Brothers. Υπάρχουν αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (κίνδυνοι) και θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες).
Η θεωρία του Nassim Taleb επανέρχεται στο προσκήνιο μέσω του κορονοιού Covid-19 που ξεκίνησε από την Κίνα για να εξελιχθεί μέσα σε λίγους μήνες σε πανδημία πιάνοντας ολόκληρη την παγκόσμια κοινότητα απροετοίμαστη. Τα κράτη δεν υπολόγισαν αυτόν τον κίνδυνο, μια τέτοια ασύμμετρη απειλή. Όμως το συγκεκριμένο συμβάν αποτελεί ένα κλασσικό παράδειγμα Μαύρου Κύκνου που μπορούσε να μετατραπεί σε Γκρίζο Κύκνο. Η ραγδαία εξάπλωση του ιού ήταν προβλέψιμη και μπορούσε να αποφευχθεί από την αρχή –π.χ. απαγόρευση πτήσεων από και προς την Κίνα– θωρακίζοντας τον υπόλοιπο κόσμο. Παρόλο που η κλίμακα του προβλήματος ήταν εμφανής από το ξέσπασμα της επιδημίας στην Κίνα, ο κίνδυνος δεν εκτιμήθηκε σωστά.
Η ανθρωπότητα βρίσκεται σήμερα στην «Εξτρεμοχώρα» των κορονοιών με κύρια χαρακτηριστικά την εξαιρετική κλιμάκωση των φαινομένων και την υψηλή τυχαιότητα. Ο Nassim Taleb χρησιμοποιεί τον όρο «Extremistan» (Εξτρεμοχώρα) για να χαρακτηρίσει πολύπλοκες καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και ασύμμετρους κινδύνους που μπορεί να οδηγήσουν σε βαριά κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα και σε δραματικές ανατροπές.
Το νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει –παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό 240 σελίδων– μπορεί να: α) Βοηθήσει τους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να αμυνθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους) και β) συμβάλει σημαντικά στην έξοδο από την κρίση της πανδημίας.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
