Πολλές ευρωπαϊκές χώρες υποστηρίζουν ότι ο εμβολιασμός και η κατοχή σχετικής βεβαίωσης θα κάνει πιο ομαλή τη μετάβαση στα καλοκαιρινά ταξίδια, στους χώρους αναψυχής και σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις στην μετα-κορονοιό εποχή.
Μεταξύ σφύρας και άκμονος η σημερινή συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου. Απ’ τη μια η υπερβολική χαλάρωση των μέτρων μπορεί να οδηγήσει στην εκτόξευση κρουσμάτων και σε γενικό lockdown κατά την περίοδο του Πάσχα αλλά και εν μέσω της προεκλογικής περιόδου για τις Βουλευτικές εκλογές. Απ’ την άλλη, τα αυστηρά μέτρα θα στραγγαλίσουν κυριολεκτικά χιλιάδες χώρους εστίασης και κέντρα αναψυχής.
Ένα από τα σενάρια που εξετάζονται είναι η επαναλειτουργία μόνο των εξωτερικών χώρων και εφαρμογή αυστηρότερων, σε σχέση με προηγουμένως, υγειονομικών πρωτοκόλλων και περιορισμών. Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότεροι χώροι εστίασης δεν διαθέτουν εξωτερικούς χώρους αναψυχής.
Ίσως έχει έρθει η στιγμή να γίνει το πρώτο βήμα ώστε ο εμβολιασμός και η κατοχή σχετικής βεβαίωσης να αποτελέσουν προαπαιτούμενο για κάποιες δραστηριότητες π.χ. είσοδος σε εσωτερικούς χώρους κέντρων αναψυχής και κέντρων εστίασης (χωρίς αυτό να είναι προαπαιτούμενο για εξωτερικούς χώρους).
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Εδώ και σχεδόν ενάμιση χρόνο, η γραμμική αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε μια ασύμμετρη απειλή έχει προκαλέσει εκατομμύρια θανάτων και εκατοντάδες τρισεκατομμύρια οικονομικής ζημιάς.
Πριν από δεκαοκτώ χρόνια, το 1991, ο Τζορτζ Μπους ήταν νικητής και τροπαιούχος στον πόλεμο του Ιράκ. Τον Νοέμβριο του επόμενου έτους έχασε τις εκλογές από τον Μπιλ Κλίντον. Ο στρατηγός της καμπάνιας του τελευταίου, Τζέιμς Κάρβιλ, έμεινε στην ιστορία με το σλόγκαν ‘είναι η οικονομία, ανόητε’. Οι Αμερικανοί ένιωσαν προς στιγμήν υπερήφανοι που η χώρα τους πρωτοστάτησε στη δημιουργία μιας διεθνούς συμμαχίας για την απελευθέρωση του Κουβέιτ, αλλά μετά την προσοχή τους απέσπασε η σωρεία των προβλημάτων της καθημερινότητας και της οικονομίας.
Εάν ο Covid-19 ‘μιλούσε’ την ανθρώπινη γλώσσα θα έλεγε στον Homo sapiens: ‘είναι η ασυμμετρία, ανόητε.’ Στο σημερνό κόσμο έχουμε περισσότερες ασυμμετρίες. Το τυφλό σημείο στο καινοτομικό πεδίο δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τις ζημιές που μπορεί να προκύψουν. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών. Το γεγονός αυτό διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης και απουσιάζει από τη διαδικασία της καινοτομίας. Ο νέος κορονοιός ευδοκιμεί σε περιβάλλοντα με τεράστια αβεβαιότητα, ενώ οι άνθρωποι έχουν την τάση να μισούν την αβεβαιότητα. Όμως η αβεβαιότητα αποτελεί την πρώτη ύλη της καινοτομίας.
Ο επιχειρηματικός κόσμος αντιμετωπίζει τον ‘μαύρο κύκνο των μαύρων κύκνων’. Ποτέ από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι επιχειρήσεις δεν υπέστησαν τόσο απότομο σοκ στην κατανάλωση. Σε μια ιστορία τουλάχιστον 11 μεγάλων περιόδων ύφεσης από τότε, αυτή είναι η μοναδική περίοδος όπου το σοκ είναι εξωγενούς φύσης, δηλαδή δεν συνδέεται με κάποια κρίση εμπιστοσύνης που συνήθως συνοδεύει έναν επιχειρηματικό κύκλο.
Το επιπρόσθετο πρόβλημα είναι ότι αυτή η κρίση δεν έρχεται σε μια εποχή σταθερής γεωπολιτικής και οικονομίας. Αντίθετα, έρχεται στην έξαρση ενός πολύ ρευστού γεωπολιτικού περιβάλλοντος, το οποίο ήδη είχε φτάσει στα όρια του μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ενός οικονομικού συστήματος που δεν ήταν αποτελεσματικό στην κατανομή των περιουσιακών στοιχείων κατά την τελευταία δεκαετία. Αυτό σημαίνει ότι οι επιπτώσεις του, θα μπορούσαν να επεκταθούν ευρέως σε όλα τα μήκη και τα πλάτη.
Η καινοτομία –και δη η αξιοποίηση των ασυμμετριών– αποτελεί μονόδρομο για τον περιορισμό της πανδημίας και την επανεκκίνηση της οικονομίας. Η εστίαση στην αποδοτικότητα και στις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, οι αλληλεξαρτήσεις, η περιπλοκότητα και η μεταβλητότητα, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.
Εάν ο Covid-19 ‘μιλούσε’ την ανθρώπινη γλώσσα θα μου έλεγε: ‘It’s the asymmetry, stupid’. Στην εποχή της αβεβαιότητας, της ρευστότητας, της διαταραχής, της πολυπλοκότητας, των ασυμμετριών, των καταστροφικών ρίσκων, των μαύρων κύκνων και των τέλειων καταιγίδων χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο, μεταξύ άλλων μπορεί να καταστήσει τους Οργανισμούς antifragile. Η ιδιότητα ‘Antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή. Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο (fragile) στο αντιθραυστικό (antifragile). Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων (fragilities).
Η εφαρμογή της στρατηγικής ‘Antifragility’ σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη –Δημόσιες Υπηρεσίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιχειρήσεις, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας– παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που έχω ετοιμάσει, στον οποίο μεταξύ άλλων καταγράφονται συνολικά 70 διεπιστημονικά εργαλεία, ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες) και να προστατευθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (να μην εκτεθειμένοι σε κινδύνους). Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase of exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (reduce of exposure) σε δυσμενείς ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από το δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τα τέσσερα βασικά είδη της καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία) που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας. Η συνδυαστική δύναμη των τεσσάρων διαστάσεων της καινοτομίας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων. Ένας δυναμικός, antifragile Οργανισμός έχει την ιδιότητα να μετασχηματίζεται, να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται και να βελτιώνεται με το χρόνο.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει αποτελεί ένα μοναδικό εργαλείο –σε παγκόσμιο επίπεδο– αφού για πρώτη φορά ενσωματώνεται η ιδιότητα Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
