Νίκος Γ. Σύκας*
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ως το επίπεδο διοίκησης που είναι πιο κοντά στους πολίτες, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εκπαίδευση, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των πολιτών για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης. Η αειφόρος ανάπτυξη συνδέεται στενά με τη διαδικασία της τοπικής – ενδογενούς ή ‘εκ των κάτω’ ανάπτυξης, τη δημιουργία νέων ευκαιριών και νέων ποιοτικών θέσεων εργασίας, την προσέλκυση επενδύσεων και το μάρκετινγκ του Τόπου διεθνώς. Απαραίτητο στοιχείο ενός αποτελεσματικού πλαισίου πολιτικής τοπικής – ενδογενούς ανάπτυξης είναι το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο.
Η κρίση της πανδημίας Covid-19 έχει σηματοδοτήσει την απαρχή μίας μαζικής παραδειγματικής μετάβασης από μία περίοδο συγκεντρωτικών θεσμών από την κορυφή προς τη βάση για έναν κόσμο κατανεμητικής και συνεργασιακής ισχύος και τον εκδημοκρατισμό της καινοτομίας και της δημιουργικότητας. Κι αυτό γιατί σε τοπικό επίπεδο είναι δυνατόν να εντοπιστούν καλύτερα τα διάφορα ζητήματα της καθημερινής ζωής που απασχολούν τον τοπικό πληθυσμό. Επίσης, σε αυτό το επίπεδο είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στρατηγικές και συνεργασίες με τη συμμετοχή των κατοίκων, πολύ πιο συγκεκριμένες και αποτελεσματικές σχετικά με τα τοπικά εισοδήματα, την τοπική απασχόληση, την προώθηση αναγκών και υπηρεσιών. Η κινητοποίηση των τοπικών κοινωνιών μπορεί να εξασφαλίσει την αναπαραγωγή των κοινωνικών και πολιτισμικών δεσμών και αξιών της περιοχής.
Το Branding Τόπου ‘Place Branding’ είναι η διαδικασία της ανακάλυψης, της δημιουργίας, της ανάπτυξης και της σύλληψης ιδεών και σχεδίων για την (επανα)κατασκευή Ταυτότητας του Τόπου, καθορίζοντας τα χαρακτηριστικά και της ατμόσφαιρας του τόπου και στη συνέχεια την οικοδόμηση της αίσθηση της τοποθεσίας. Το Place Branding αφορά: α) Το Place Making: ανάπτυξη, διαχείριση, πολιτικές και καινοτομία, β) το χτίσιμο, ανάπτυξη ή διατήρηση της ανταγωνιστικότητας, γ) τη συμβολή στη βιώσιμη ανάπτυξη ενός τόπου, δ) τι και ποιος δημιουργεί τον τόπο: είναι προσανατολισμένο στην προσφορά ε) τη διαδικασία αναγνώρισης των δυνατών σημείων, το χτίσιμο της ιστορίας του τόπου, επεξήγηση της ιστορίας με συνάφεια μέσω του μάρκετινγκ και των επικοινωνιών και στ) το χτίσιμο μιας διαχρονικής φήμης.
«Ένας τόπος, δεν πρέπει απλώς να ισχυρίζεται ότι είναι μοναδικός – πρέπει να αποδείξει ότι είναι μοναδικός».
Τα παραγόμενα τοπικά προϊόντα και οι προσφερόμενες υπηρεσίες πρέπει να στηρίζονται πρωταρχικά στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στα πλεονεκτήματα της κάθε περιοχής: ιστορία, τοπική παράδοση, κουλτούρα και πολιτιστική παράδοση, φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, παραγωγική διάρθρωση κλπ.
Για να χτίσεις μια βιώσιμη αξία του προϊόντος μακροπρόθεσμα και να την προστατέψεις από ανταγωνιστές, μια πραγματική σύνδεση μεταξύ προϊόντος και περιοχής (περιλαμβανομένου των ανθρώπινων πόρων) είναι αναγκαία. Η σύνδεση αυτή πρέπει να είναι αναγνωρίσιμη ακόμη και από αυτούς που δεν ανήκουν ή λειτουργούν στη συγκεκριμένη περιοχή.
Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και η Κοινωνική Καινοτομία αποτελούν δύο σημαντικά νέα πεδία που μπορούν να: α)Επεκταθούν και ενισχυθούν στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της Τ.Α. και β)προωθήσουν την οικονομική και κοινωνική συνοχή.
Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα:
α) Αποτελεί μια διακριτή μορφή επιχειρηματικότητας η οποία έχει ως σκοπό την επίτευξη ενός κοινωνικού σκοπού με έναν οικονομικά βιώσιμο τρόπο.
β) Αφορά πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη, χρηματοδότηση και εφαρμογή νέων λύσεων σε πραγματικά κοινωνικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά θέματα χρησιμοποιώντας την κερδοφορία ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπό.
γ) Μπορεί να λαμβάνει τόσο κερδοσκοπική όσο και μη κερδοσκοπική μορφή, χωρίς να αλλάζει ο τελικός σκοπός της, δηλαδή η επίτευξη ενός κοινωνικού σκοπού.
Ο ορισμός της κοινωνικής επίδρασης εκτείνεται πέραν των ευάλωτων / μειονεκτούντων ομάδων (φροντίδα ηλικιωμένων, αστέγων, ομάδων με ειδικά προβλήματα υγείας, ατόμων με αναπηρίες, βοήθεια σε φτωχές οικογένειες, ένταξη στην εργασία, στήριξη ατόμων που βρίσκονται στην απεξάρτηση) για να συμπεριλάβει στόχους δημοσίου συμφέροντος: προστασία περιβάλλοντος, οικολογική διαχείριση αποβλήτων, ανακύκλωση, μείωση του κινδύνου φυσικών καταστροφών, αντιμετώπιση του αντικτύπου της κλιματικής αλλαγής, ανακοπή της απώλειας βιοποικιλότητας, ενεργειακές κοινότητες, προώθηση του αθλητισμού, της τέχνης, του πολιτισμού, του τουρισμού, του place branding, της επιστήμης, της έρευνας, την αποκατάσταση της ιστορικής κληρονομιάς και της διατήρησης των φυσικών τοπίων, κοινωνικές επιχειρήσεις σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, αποκατάσταση γειτονιών στις αστικές περιοχές, προστασία του καταναλωτή, φροντίδα αδέσποτων ζώων και διαχείριση καταφυγίων κλπ.
Πρόσφατες μελέτες σε ευρωπαϊκές χώρες έχουν καταδείξει τον κρίσιμο ρόλο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην καινοτομία και την ανάπτυξη της υπαίθρου.
Η Κοινωνική Καινοτομία αφορά την αξιοποίηση της ευρηματικότητας που έχουν φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώσεις και κοινωνικοί επιχειρηματίες για να βρίσκουν νέους τρόπους κάλυψης εκείνων των κοινωνικών αναγκών που δεν ικανοποιούνται από την αγορά ή από τον δημόσιο τομέα.
Οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες είναι βασικός μοχλός για την οικονομία καθώς είναι από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους παγκοσμίως. Η Κεντρική Κυβέρνηση και η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα μπορούσαν να προσφέρουν ισχυρά κίνητρα και διευκολύνσεις –οικονομικά, φορολογικά και πολεοδομικά κίνητρα, αύξηση των δικαιωμάτων ανάπτυξης, απαλλαγή από τα διάφορα τέλη, διαφημιστικά κίνητρα, δωρεάν παραχώρηση αιθουσών εκδηλώσεων και εκθεσιακών χώρων κ.ά.– για τη στήριξη πρωτοβουλιών και δράσεων που ενισχύουν την τοπική πολιτιστική κληρονομιά.
Αντιδήμαρχοι και ‘Μικροπεριφέρειες Προγραμματισμού’
Στο πλαίσιο του νέου Συστήματος Αυτοδιοίκησης την ευθύνη συντονισμού της διαδικασίας της τοπικής – ενδογενούς ή ‘εκ των κάτω’ ανάπτυξης μπορούν να έχουν οι Αντιδήμαρχοι, με κάθε Δημοτικό Διαμέρισμα να αποτελεί μια ‘μικροπεριφέρεια προγραμματισμού’. Οι βασικοί στόχοι των ‘μικροπεριφερειών προγραμματισμού’ μπορούν να κωδικοποιηθούν ως ακολούθως: α) Επίτευξη κρίσιμης μάζας και συνεργειών κλίμακας, β) ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής, γ) πιο στοχευμένη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων και δ) ανάπτυξη τοπικών καινοτομιών με διεθνή απήχηση.
Στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της Τ.Α. στην Κύπρο, ένας μεγάλος αριθμός κοινοτήτων έχει συμπεριληφθεί στα νέα σχήματα των Δήμων, με τη μεταφορά περίπου του 50% του πληθυσμού της υπαίθρου στις αστικές περιοχές. Η δημιουργία τοπικών οικοσυστημάτων γνώσης και καινοτομίας και η παροχή κινήτρων για την ανάπτυξη αγροτικών καινοτομιών ‘rural innovations’, μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στην αποτροπή του κινδύνου αποψίλωσης του πληθυσμού στις περιοχές της υπαίθρου.
Τα Κέντρα Έρευνας και Καινοτομίας και Εκκολαπτήρια / Επιταχυντές για νεοφυείς επιχειρήσεις που λειτουργούν σήμερα με επιτυχία σε όλες τις επαρχίες, θα μπορούσαν να παρέχουν την απαραίτητη τεχνογνωσία και στήριξη σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο (Δημοτικά Διαμερίσματα, Συμπλέγματα Κοινοτήτων) για τη μετάβαση των Startups από το στάδιο της ιδέας, στο στάδιο της βιώσιμης επιχείρησης.
Οι αρχές ενός τόπου διαθέτουν πλέον πολλά αναπτυξιακά εργαλεία – από τον χαρακτηρισμό χρήσεων γής ως την αδειοδότηση επιχειρήσεων. Είναι στο χέρι όλης της τοπικής κοινωνίας να αποφασίσει για το τι υπεραξία θέλει να έχει ο Τόπος τους, ως περιουσιακό στοιχείο, όχι ως ένας απλός γεωγραφικός προσδιορισμός με παράδοση, ιστορία κλπ, αλλά με συγκεκριμένη υπεραξία στην αγορά: ένας τόπος βιώσιμος, με κοινό όραμα απ΄ολους τους κατοίκους που δουλεύουν και τον προστατεύουν όλοι μαζί προς μια κατεύθυνση, για να διατηρήσει την ταυτότητα και το χαρακτήρα του, το brand του στην τοπική και διεθνά αγορά.
*Σύμβουλος Στρτηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
