Στις επερχόμενες Προεδρικές εκλογές η πολιτική δημιουργικότητα αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα ως κριτήριο ψήφου. Οι κύριοι παράγοντες που θα γείρουν την πλάστιγγα είναι: α) Η προσωπικότητα και οι ηγετικές ικανότητες των υποψηφίων, β) η επιστημονική τεκμηρίωση της ανθεκτικότητας των πολιτικών και δράσεων που προτείνονται και γ) η διαφοροποίηση. Τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα ‘image’ των υποψηφίων είναι το ήθος, η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα. Στην μετα-κορονοιό εποχή των ασύμμετρων απειλών και των τέλειων καταιγίδων, τα προεκλογικά προγράμματα πρέπει να ετοιμάζονται λαμβάνοντας υπόψη την ευθραυστότητα ‘fragility’.
Ζώντας σε μια κατάσταση πολλαπλών κρίσεων: οικονομική και χρηματοπιστωτική, κοινωνική, υγειονομική, κλιματική και κρίση της φύσης ή απλώς συστημική μη βιωσιμότητα; Η στρατηγική ανάπτυξης, οι μεταρρυθμίσεις και η πολιτική προστασία και διαχείριση κινδύνων πρέπει να σχεδιάζονται λαμβάνοντας υπόψη την ευθραυστότητα ‘fragility’. Εν τέλει, όλα είναι συμπτώματα του ιδίου προβλήματος: του μη βιώσιμου τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης που εφαρμόζουμε. Το σοκ της πανδημίας Covid-19 αποκάλυψε απλώς τη συστημική αδυναμία της παγκόσμιας οικονομίας και κοινωνίας μας με όλες τις ανισότητές τους.
Η δυνατότητα της μετάλλαξης ‘Mu’ είναι πολλαπλάσια –από πλευράς συνδυαστικής δύναμης, ταχύτητας, αποτελεσματικότητας, διαφοροποίησης, προσαρμογής στην αλλαγή, ανθεκτικότητας, μεταδοτικότητας ‘transmissibility / transferability’, εκθετικής αύξησης, επεκτασιμότητας ‘scalability’, ποικιλομορφίας ‘diversity’– της ικανότητας καινοτομίας του ανθρώπου. Για την ανάπτυξη μιας Startup χρειάζονται κατά μέσο όρο 7 χρόνια, τη στιγμή που ο νέος κορονοιός μεταλλάσσεται περίπου κάθε 11 μέρες – μέσα σε ενάμιση χρόνο είχαμε χιλιάδες μεταλλάξεις του νέου κορονοιού.
Βρισκόμαστε στο κατώφλι της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, όμως οι απόψεις μας για τη δημιουργικότητα παραμένουν κολλημένες στο δέκατο ένατο αιώνα. Ο γραμμικός τρόπος σκέψης δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τη ζημιά. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των πολύτιμων ασυμμετριών.
Οι μαύροι κύκνοι και τα συμβάντα ουράς ‘tail events’ είναι αδύνατο να προβλεφθούν αλλά μπορούν να προκαλέσουν δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες. Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασυμμετρίες, η αβεβαιότητα, η πολυπλοκότητα, η ρευστότητα, η υπερσυνδεσιμότητα, οι αλληλεξαρτήσεις και τα συμβάντα κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’ εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Σε εύθραυστα συστήματα τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες μπορεί να είναι τεράστιες και αόρατες.
Όπως σημειώνουν οι οικονομολόγοι Lawrence Summers και Paul Krugman, τα υπάρχοντα μοντέλα και εργαλεία πολιτικής ‘policy tools’ δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις τεράστιες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Όσο οι ασύμμετροι κίνδυνοι αντιμετωπίζονται με γραμμικά μοντέλα και στατικά εργαλεία, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα ‘θερίσει’ τα πάντα για ακόμη μια φορά.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο κινείται σε δύο βασικούς άξονες:
- Στοιχεία / χαρακτηριστικά από τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας –καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία, επικοινωνιακή καινοτομία– συνδυάζονται δημιουργικά για να δομήσουν μια νέα καινοτομία. Η συνδυαστική δύναμη της ολιστικής, πολυπαραμετρικής αυτής προσέγγισης πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.
- Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της νέας καινοτομίας πρέπει να είναι τέτοιος που να της επιτρέπει να τροποποιήσει την έκθεσή της ανάλογα ‘modify the exposure’ ώστε να αξιοποιήσει τις θετικές ασυμμετρίες (ανοιχτή σε ευκαιρίες) και να αποφύγει τις αρνητικές ασυμμετρίες (κλειστή σε κινδύνους).
Το νέο Σύστημα Καινοτομίας παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό στον οποίο, μεταξύ άλλων καταγράφονται πάνω από 70 ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, διεπιστημονικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν τους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεση τους ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες και να προστατευτούν απέναντι στις δυσμενείς ασυμμετρίες.
Δεν μπορούμε να προβλέψουμε τους μαύρους κύκνους, τις πανδημίες και τις φυσικές καταστροφές. Όμως έχουμε μια ιδέα για τη δομή των φαινομένων, γνωρίζουμε τη σοβαρότητα των συνεπειών και το μέγεθος της ζημιάς που μπορεί να προκαλέσουν. Μπορούμε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι, να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιά και να εκμηδενίσουμε το ρίσκο της καταστροφής. Το πρώτο βήμα για αντιμετώπιση των δυσμενών ασυμμετριών (αρνητικών μαύρων κύκνων) είναι η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων. Η αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών (θετικών μαύρων κύκνων) έχει επίσης ένα αναγκαίο πρώτο βήμα – πρέπει να είσαι ανοικτός σε ευκαιρίες.
Ο σκοπός της επιστημονικής έρευνας δεν είναι απλά να διακρίνει μοτίβα και ανωμαλίες. Έννοιες όπως Μεγάλα Δεδομένα και Τεχνητή Νοημοσύνη είναι χωρίς καμιά πρακτική αξία εάν δεν μπορούν να βοηθήσουν τους Οργανισμούς να εντοπίσουν και αξιοποιήσουν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να προστατευτούν απέναντι στις δυσμενείς ασυμμετρίες (κινδύνους). Η αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Η αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής.
Η ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘antifragility’ στη στρατηγική, τις πολιτικές και τις πρακτικές των επιχειρήσεων είναι εκ των ων ουκ άνευ. Για να μπορέσει μια εταιρεία να αξιοποιήσει τις ασυμμετρίες πρέπει να έχει τη δυνατότητα να: α) Ανακαλύψει τις ασυμμετρίες και να διακρίνει την προοπτική μεταξύ τους, β) μετατρέψει τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσει στρατηγικά στη διαμόρφωση ενός οργανωσιακού σχεδιασμού ώστε να τις αξιοποιήσει με ένα βιώσιμο τρόπο και γ) συνταιριάσει τις δυνατότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται.
Το πρωτοποριακό εργαλείο το οποίο παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να:
- Βοηθήσει τους Οργανισμούς να: α) Τιθασεύσουν την ιδιότητα ‘antifragility’ και να χρησιμοποιήσουν την αβεβαιότητα ως πρώτη ύλη της καινοτομίας και β) καινοτομήσουν σε πραγματικό χρόνο ή σε σχεδόν πραγματικό χρόνο.
- Μεγιστοποιήσει: α) Τον αντίκτυπο –επιστημονικό, κοινωνικό, οικονομικό– της καινοτομίας, β) την απόδοση των δημοσίων και των ιδιωτικών επενδύσεων και την γ) την αποτελεσματικότητα των Σχεδίων Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Κρίσεων.
- Ενισχύσει την ανθεκτικότητα του νέου Μοντέλου Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
- Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσια Διοίκηση, Επιχειρήσεις, Επιστημονική Έρευνα.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
