Τι θα συμβεί εάν αύριο παρουσιαστεί μια νέα μετάλλαξη του κορονοιού η οποία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα υπάρχοντα εμβόλια; Για να διαχειριστείς τις συνέπειες ενός Μαύρου Κύκνου πρέπει πρώτα να επιβιώσεις. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε και που θα ξεσπάσει μια πυρκαγιά. Όμως γνωρίζουμε τη σοβαρότητα των συνεπειών και το μέγεθος της ζημιάς. Μπορούμε να τροποποιήσουμε την έκθεση (modify the exposure) των Οικισμών σε τέτοιες δυσμενείς ασυμμετρίες ώστε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι, να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιά και να εκμηδενίσουμε το ρίσκο της καταστροφής. Μεταρρυθμίσεις που δεν είναι antifragile δεν έχουν νόημα.
Στη σημερινή εποχή οι Μαύροι Κύκνοι αυξάνονται. Λόγω των ασυμμετριών, της οξείας αβεβαιότητας, της ρευστότητας, της πολυπλοκότητας και των κρυμμένων ρίσκων δεν μπορούν να γίνουν προβλέψεις. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε εάν θα έχουμε ένα πέμπτο κύμα της πανδημίας το φθινόπωρο. Όμως γνωρίζουμε τη σοβαρότητα των συνεπειών και μπορούμε να μειώσουμε την έκθεση της κοινότητας στους ασύμμετρους κινδύνους της πανδημίας. Μπορούμε να μετατρέψουμε ένα μαύρο κύκνο σε γκρίζο κύκνο και να θωρακιστούμε αναλόγως.
O κορυφαίος παγκοσμίως στη Διαχείριση Ρίσκου Καθηγητής Nassim Taleb, με μελέτη του που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο 2020, προειδοποίησε για την ανάγκη λήψης μέτρων ανάσχεσης του νέου κορονοιού αφού λόγω της αυξημένης συνδεσιμότητας η διασπορά θα ήταν μη γραμμική. Λόγω ακριβώς της παγκόσμιας διασυνδεσιμότητας, μια μικρή αλλαγή μπορεί να μεταδοθεί και μεγεθυνθεί προκαλώντας τεράστιες επιπτώσεις, πολύ πέραν του χρόνου, του τόπου και της κλίμακας της αρχικής διατάραξης. Ο κίνδυνος υποεκτιμήθηκε. Η γραμμική αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε μια ασύμμετρη απειλή προκάλεσε εκατομμύρια θανάτους και εκατοντάδες τρισεκατομμύρια οικονομικής ζημιάς.
Η υπερβολική συνδεσιμότητα έχει δημιουργήσει ένα πολύπλοκο, αλληλεξαρτώμενο και εξαιρετικά εύθραυστο σύστημα το οποίο εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Ένα αρνητικό συμβάν –ένας πραγματικός ‘Μαύρος Κύκνος’– μπορεί να προκαλέσει την κατάρρευση ολόκληρου του συστήματος. Τέτοια απρόσμενα γεγονότα και διεργασίες έχουν ειδικά χαρακτηριστικά που καθιστούν τις παραδοσιακές προσεγγίσεις διαχείρισης ρίσκου ανεπαρκείς.
Ακόμη και το παραμικρό λάθος στις αρχικές εκτιμήσεις σε οποιαδήποτε από τις παραμέτρους, μπορεί να οδηγήσει σε τεράστια απόκλιση στις προβλέψεις λόγω της αβεβαιότητας, της ρευστότητας, των ασυμμετριών, της πολυπλοκότητας και των κρυμμένων ρίσκων. Τα απομακρυσμένα συμβάντα παίζουν ένα δυσανάλογο ρόλο. Εδώ η δυνατότητα πρόβλεψης είναι πολύ χαμηλή και ο σχεδιασμός τείνει σε αποτυχία. Οι πανδημίες αποτελούν ένα φαινόμενο κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’.
Όπως σημειώνει ο Nassim Taleb, τα πολιτικά και οικονομικά συμβάντα κινδύνου ουράς ‘tail events’ δεν μπορούν να προβλεφθούν – οι πιθανότητές τους δεν είναι επιστημονικά μετρήσιμες. Αντί να εστιάσουμε στην πρόβλεψη τέτοιων συμβάντων και αφού γνωρίζουμε τη σοβαρότητα των συνεπειών ‘potential damage’, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι – να τροποποιήσουμε την έκθεσή μας ανάλογα ώστε να είμαστε κλειστοί σε αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους) και ανοικτοί σε θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες).
Σε εύθραυστα συστήματα –ιατρικά, οικονομικά, κοινωνικό προγραμματισμό– τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες είναι δυνητικά καταστροφικές και αόρατες. Όταν σχεδιάζουμε κατάλληλες πολιτικές, ένας βασικός στόχος είναι να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα και να επιβιώσουμε. Οι Μαύροι Κύκνοι και τα συμβάντα ουράς ‘tail events’ κινούν τον κοινωνικό-οικονομικό κόσμο – αυτά τα συμβάντα είναι αδύνατο να προβλεφθούν αλλά μπορούν να προκαλέσουν δραματικές, μη αναστρέψιμες συνέπειες. Πολυπλοκότητα συν ασυμμετρία οδηγούν σε εκρηκτικά ρίσκα και καταστροφικά λάθη.
Έννοιες όπως ταχύτητα και ανάπτυξη είναι άδειες και χωρίς νόημα όταν παρουσιάζονται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’. Ο στρατηγικός σχεδιασμός κάνει μια εταιρεία τυφλή σε επιλογές αφού κλειδώνεται σε μια προκαθορισμένη πορεία χωρίς τη δυνατότητα εντοπισμού και αξιοποίησης νέων ευκαιριών. Οι οικονομίες κλίμακας ή το μέγεθος μπορούν να σε βλάψουν σε περιόδους κρίσεων – δεν είναι καλή ιδέα να είσαι μεγάλος σε δύσκολους καιρούς.
Δεν έχει κανένα νόημα να είναι ένας Δήμος μεγάλος ή ποιοτικός εάν πρώτα δεν είναι antifragile. Στο πλαίσιο της νέας μορφής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης εισηγούμαι τη δημιουργία ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ (Innovation Districts) οι οποίες θα λειτουργούν ως ενιαίες ‘περιοχές συν-ανάπτυξης’. Βασικός στόχος είναι η επίτευξη κρίσιμης μάζας, η ανάπτυξη συνεργειών και η ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής.
Η σύμπτυξη-συνένωση ανομοιογενών Δήμων αποτελεί πηγή ευθραυστότητας. Στην περίπτωση όμως των ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ –μια ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς Οικισμούς– η ποικιλομορφία δημιουργεί νέες ευκαιρίες και ενισχύει την ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη. Επομένως ορισμένοι μεγάλοι ανομοιογενείς Δήμοι –έστω και εάν γειτνιάζουν– είναι καλύτερα να παραμείνουν ξεχωριστοί αλλά να ανήκουν στην ίδια ‘Περιφέρεια Καινοτομίας’. Η προσέγγιση αυτή απ’ τη μια μεγιστοποιεί τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα και απ’ την άλλη ελαχιστοποιεί τα ρίσκα από πιθανούς κινδύνους.
Τα γραμμικά μοντέλα και τα στατικά εργαλεία δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τους Μαύρους Κύκνους. Στρατηγικά Σχέδια με ορίζοντα το 2030–2040 είναι χωρίς νόημα εάν δεν καταφέρουμε να τιθασεύσουμε την ιδιότητα Antifragility.
Χρειάζονται νέα διεπιστημονικά εργαλεία, δυναμικά μοντέλα και καινοτόμες μεταρρυθμίσεις που μπορούν να
- Καταστήσουν τους Οργανισμούς antifragile ώστε απ’ τη μια να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες και απ’ την άλλη να προστατευτούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες.
- Μετατρέψουν την αβεβαιότητα σε πρώτη ύλη της καινοτομίας.
- Μεγιστοποιήσουν: α) Τον αντίκτυπο –επιστημονικό, κοινωνικό, οικονομικό– της καινοτομίας, β) τα οφέλη των αναπτυξιακών και κοινωνικών δαπανών του Κρατικού Προϋπολογισμού και γ) την απόδοση των δημοσίων και των ιδιωτικών επενδύσεων.
Έχω ετοιμάσει ένα πρακτικό Εγχειρίδιο το οποίο μπορεί να βοηθήσει τα στελέχη της δημόσιας διοίκησης και των επιχειρήσεων να εφαρμόσουν τη Στρατηγική Antifragility σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσιες Υπηρεσίες, Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Startups και Μεγάλες Εταιρείες, Σχέδιο Βιώσιμης Οικονομικής Ανάπτυξης, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας, Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων, Ευρωπαϊκά Προγράμματα κ.ά.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
