Θεόδωρος Χαραλάμπους*
Η ιστορία γράφεται από τους πρωταγωνιστές, οι οποίοι κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζουμε το χρονολόγιο προς το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, τις ενέργειες των πρωταγωνιστών, με τεκμήρια και προσωπικές μαρτυρίες.
Ο Αρχηγός των Ενόπλων δυνάμεων (ΑΕΔ) της Ελλάδας (το 1974) Στρατηγός Γρηγόριος Μπονάνος αναφέρει στο βιβλίο του “ΑΛΗΘΕΙΑ” ότι από τον Δεκέμβριο του 1973 υπήρχε συνεχής συζήτηση, στις μηνιαίες συναντήσεις, των τεσσάρων ηγετών της Χούντας (Γκιζίκης, Ανδρουτσόπουλος, Ιωαννίδης, Μπονάνος), για την Κύπρο, με τον Ταξίαρχο της ΕΣΑ Δημήτριο Ιωαννίδη να αναφέρεται στην “ανάγκη ανατροπής του Μακαρίου” (σελ.164). Σε συνάντηση των τεσσάρων τον Απρίλιο του 1974, αναφέρει ο Ιωαννίδης “πρέπει να τελειώνουμε με το Μακάριο” (σελ. 169).Ενώ σε επόμενη συνάντηση, ο Ιωαννίδης ανέφερε στους παρευρισκόμενους “όλα είναι έτοιμα στο νησί για την ανατροπή του Μακαρίου” (σελ. 214).
Στις 4 Μαΐου 1974 καταχωρείται στο βιβλίο Ημερήσιας Διαταγής (ΗΔ) η μετάβαση του Συνταγματάρχη Μιχαήλ Γεωργίτση, Διοικητή της Τρίτης Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης (ΙΙΙ ΑΤΔ) στην Αθήνα: «Εχορηγήθη εις τον υποφαινόμενο πενθήμερος κανονική άδεια δι’ Αθήνας αρχομένη την 5-5-74 και λήγουσα στις 9-5-74». Αυτή ήταν η πρώτη ενημέρωση του Συνταγματάρχη Μιχαήλ Γεωργίτση για την απόφαση του Δημήτριου Ιωαννίδη να ανατρέψει τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.
Στις 4 Ιουνίου 1974 επιδίδεται επιστολή του Αρχ. Μακαρίου προς τον Α/ΓΕΕΦ και πραγματοποιείται, την ίδια μέρα, έκτακτη συνάντηση του Γ. Ντενίση με τον Αρχ. Μακάριο στην παρουσία του πρέσβη της Ελλάδας στην Κύπρο Ευστάθιου Λαγάκου, αναφορικά με την ένταση που υπήρχε μεταξύ της Κυβέρνησης του Αρχ. Μακαρίου, της Εθνικής Φρουράς και του Εθνικού Κέντρου.
Στις 5 Ιουνίου 1974 ο Αρχηγός ΓΕΕΦ Γ. Ντενίσης μεταβαίνει στην Αθήνα για το θέμα των 57 ΥΕΑ (Υποψήφιων Εφέδρων Αξιωματικών), τους οποίους η Κυβέρνηση Μακαρίου δεν ενέκρινε, και για την φημολογούμενη πρόθεση του Μακαρίου να προχωρήσει σε μείωση της στρατιωτικής θητείας στην Εθνοφρουρά
Στις 24 Ιουνίου 1974 ο Α/ΓΕΕΦ Γ. Ντενίσης, επισκέφθηκε εκ νέου τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, μετά από οδηγίες του ΑΕΔ Γ. Μπονάνου. Αμέσως μετά την συνάντηση με τον Αρχ. Μακάριο, ο Διευθυντής του 2ου Επιτελικού Γραφείου του ΓΕΕΦ, Αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Μπούρλος ετοίμασε τετρασέλιδο σημείωμα, προς τον Αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων Στρατηγό Γρηγόριο Μπονάνο, σχετικά με την συνάντηση Α/ΓΕΕΦ και Αρχ. Μακαρίου.
Στις 27 Ιουνίου 1974 καταχωρούνται στο βιβλίο ΗΔ της ΙΙΙ ΑΤΔ οι προαγωγές (από 23 Ιουνίου 1974) των ακόλουθων αξιωματικών της ΙΙΙ ΑΤΔ. α) Εις τον βαθμό του Ταξίαρχου ο Συνταγματάρχης Μιχαήλ Γεωργίτσης Διοικητής ΙΙΙ ΑΤΔ. β) Εις τον βαθμό του Συνταγματάρχη ο Αντισυνταγματάρχης Νούσκας Κωνσταντίνος υποδιοικητής της ΙΙΙ ΑΤΔ. γ)Εις τον βαθμόν του Αντισυνταγματάρχη ο Ταγματάρχης Χάντζος Δημήτριος.
Ο Ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης έπρεπε, υπό κανονικές συνθήκες μετά την προαγωγή του, να επαναπατρισθεί και να μετατεθεί στην Ελλάδα, όπως έγινε και με τον προαχθέντα σε Υποστράτηγο Παύλο Παπαδάκη, Επιτελάρχη του ΓΕΕΦ, ο οποίος έφυγε από την Κύπρο στις 26 Ιουνίου 1974. Η προαγωγή του Μιχαήλ Γεωργίτση σε Ταξίαρχο τον καθιστούσε δεύτερο τη τάξη ανώτατο αξιωματικό της Εθνικής Φρουράς, ο οποίος θα αντικαθιστούσε τον Α/ΓΕΕΦ, εν τη απουσία του στο εξωτερικό.
Στις 30 Ιουνίου 1974 το Υπουργικό Συμβούλιο της Κυβέρνησης του Αρχ. Μακαρίου παίρνει την απόφαση για μείωση της στρατιωτικής θητείας από 24 σε 14 μήνες. Με βάση την απόφαση θα έπρεπε άμεσα να απολυθεί η σειρά της 1973 ‘Α ΕΣΣΟ, που στις 20/7/1974, θα συμπλήρωνε 18 μήνες θητεία. Ενώ υπό κανονικές συνθήκες στις 20 Ιουλίου 1974 έπρεπε να απολυθεί και η δική μου σειρά, η 1972 ‘Β ΕΣΣΟ (24 μήνες υπηρεσία).
Στις 2 Ιουλίου 1974 καταχώρησα στο βιβλίο Ημερήσιας Διαταγής (ΗΔ) «Επόπτης Ασφαλείας δια σήμερον ορίζεται ο Λοχαγός Χ’ Δαμιανού Γεώργιος με βοηθόν υπξκόν εκ του Λ/Δ ΙΙΙ ΑΤΔ», το σφράγισα και υπεγράφη από τον Διοικητή Ταξίαρχο Μιχαήλ Γεωργίτση. Αργότερα μου ζήτησε το βιβλίο ΗΔ ΙΙΙ ΑΤΔ και καταχωρήθει: «ΠΡΟΣΘΗΚΗ 2 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974 – Εχορηγήθη σήμερον εις τον υποφαινόμενο τετραήμερος άδεια δι’ Αθήνας. Κατά την διάρκεια της απουσίας μου καθήκοντα Διοικητού ΙΙΙ ΑΤΔ θα εκτελεί ο Συνταγματάρχης Νούσκας Κωνσταντίνος». Σφραγίσθηκε και υπέγραψε την καταχώρηση. Η μετάβαση του Ταξίαρχου Μιχαήλ Γεωργίτση στην Αθήνα αφορούσε την συνάντηση του με τον ΑΕΔ Γρηγόριο Μπονάνο και τον Ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη. Στην συνάντηση (2-7-74) πήρε οδηγίες, μαζί με τον Διοικητή των Καταδρομών Συνταγματάρχη Κων/νο Κομπόκη, για την ανατροπή του Αρχιεπίσκοπου Μακάριου.
Την Πέμπτη 4 Ιουλίου 1974 κατά την απουσία του Ταξίαρχου Γεωργίτση στην Αθήνα παρουσιάστηκε στην ΙΙΙ ΑΤΔ ο Συνταγματάρχης Σωτήριος Λιανάς αφιχθείς από την Αθήνα με μετάθεση προοριζόμενος να αναλάβει την Διοίκηση της ΙΙΙ ΑΤΔ από τον Ταξίαρχο Μιχαήλ Γεωργίτση.
Την 11η Ιουλίου 1974 ο Ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης μου ζήτησε το βιβλίο ΗΔ της ΙΙΙ ΑΤΔ και καταχωρήθει: «ΠΡΟΣΘΗΚΗ 3-7-74. Τον παρουσιασθέντα μοι σήμερον Συνταγματάρχη Πεζικού Σωτήριον Λιανά εγγράφω εις την δύναμην των αξιωματικών του Επιτελείου ΙΙΙ ΑΤΔ. Ούτος προορίζεται δι’ ανάληψη καθηκόντων Διοικητού της ΙΙΙ ΑΤΔ». Ρώτησα τον Ταξίαρχο Μιχαήλ Γεωργίτση «Πότε τελικά θα φύγετε δι’ Αθήνας κύριε Διοικητά;» και μου απάντησε «Θα μείνω ακόμη λίγες μέρες για να παρευρεθώ σε φιλικό γάμο»
Στις 12 Ιουλίου 1974 καλούνται στην Αθήνα ο Α/ΓΕΕΦ Γ. Ντενίσης, ο Διοικητής της ΕΛΔΥΚ και ο Πρέσβης της Ελλάδας στην Κύπρο Ευστάθιος Λαγάκος, για σύσκεψη σχετικά με την επιστολή του Αρχ. Μακαρίου (2-7-1974) στον Γκιζικη. Από 12-7-1974, χρέη Α/ΓΕΕΦ εκτελεί ο Διοικητής της ΙΙΙ ΑΤΔ Ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης.
Το Σάββατο 13η Ιουλίου 1974 καταχωρώ την ΗΔ «Επόπτης ασφαλείας δια σήμερον ορίζεται ο Ταγματάρχης Ζαρκάδας Νικόλαος με βοηθόν υπξκον εκ του Λ/Δ της ΙΙΙ ΑΤΔ. Δι’ αύριο Κυριακή 14-7-74 ορίζεται ο Λοχαγός Φωτιάδης Ανδρέας με βοηθόν υπξκον του Λ/Δ της ΙΙΙ ΑΤΔ.» Προτού σφραγίσω και καταχωρήσω ονομαστικά και χειρόγραφα «Γεωργίτσης Μιχαήλ, Ταξίαρχος, Διοικητής», ζήτησε (ο Ταξίαρχος Γεωργίτσης) το βιβλίο ΗΔ και συναντά τον διευθυντή του 1ου & 4ου Επιτελικού Γραφείου (όπου υπηρετούσα), Αντισυνταγματάρχη Χρήστο Φώτη, και καταχωρείται στο βιβλίο ΗΔ: «ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΚΑΝΟΝΙΚΗΣ ΑΔΕΙΑΣ – Εχορηγήθη εις τον υφ’ ημάς Αντισυνταγματάρχη Φώτη Χρήστο δεκαπενθήμερος κανονική άδεια δια Αμμόχωστο (ΚΑΟΑ) αρχομένης την 15-7-74 και λήγουσα την 30-7-74.Κατά την διάρκεια της απουσίας του ούτως θα αντικαθίσταται υπό του Ταγματάρχου Ζαρκάδα Νικολάου του 11ου Τακτικού Συγκροτήματος», και υπέγραψε την ΗΔ o ο Διοικητής της ΙΙΙ ΑΤΔ Ταξίαρχος Μιχαήλ Γεωργίτσης.
Ενημερώθηκα στην συνέχεια από τον Ανχη Χρήστο Φώτη για την άδεια που του δόθηκε από τον Διοικητή και μου είπε «πάρε και εσύ 48 ωρη άδεια και συνέχισε την εκπαίδευσή του αντικαταστάτη σου (υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να απολυθώ το Σάββατο 20-7-74).Και συνέχισε ο Άνχης Χρίστος Φώτης «Να ορίσουμε όμως και τον αξιωματικό ασφαλείας για τη Δευτέρα αφού θα απουσιάζεις και εσύ και να ενημερώσεις σήμερα τους αξιωματικούς και για τις τρεις ημέρες». Αμέσως καταχώρησα (εκ των προτέρων) και την ΗΔ για τη Δευτέρα 15-7-74 «Επόπτης ασφαλείας δια σήμερον ορίζετε ο Ταγματάρχης Πουλέας Σπυρίδων με βοηθόν υπξκον εκ του Λ/Δ ΙΙΙ ΑΤΔ»
O νέο αφιχθείς από την Αθήνα Συνταγματάρχης Σωτήριος Λιανάς και οι υπόλοιποι Έλληνες Επιτελείς της ΙΙΙ ΑΤΔ βρίσκονταν από τα χαράματα της 15ης Ιουλίου 1974 μαζί με τον Ταξίαρχο Γεωργίτση στην ΕΛΔΥΚ από όπου δόθηκε η διαταγή για την έναρξη του πραξικοπήματος.
Εξαίρεση αποτέλεσαν οι Ελληνοκύπριοι ανώτεροι αξιωματικοί της ΙΙΙ ΑΤΔ Συνταγματάρχης Γεώργιος Αζίνας, Φρούραρχος Λευκωσίας, και ο Αντισυνταγματάρχης Χρίστος Φώτης, Διευθυντής του 1ου & 4ου Επιτελικού Γραφείου της ΙΙΙ ΑΤΔ. Και οι δυο, εξαίρετοι αξιωματικοί, νομιμόφρονες, δημοκρατικοί και πατριώτες. Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 τους βρήκε με άδεια ανάπαυσης με τις οικογένειες τους στα ΚΑΟΑ Αμμοχώστου, όπου κρατήθηκαν απομονωμένοι μέχρι την Τετάρτη 17-7-1974 οπότε μεταφέρθηκαν στην έδρα της ΙΙΙ ΑΤΔ στην Λευκωσία, έναντι του παλαιού σταδίου ΓΣΠ.
Το βέβαιο είναι ότι η συνωμοτική δραστηριότητα ξεκίνησε πολλές εβδομάδες πριν από το πραξικόπημα, με τους εμπλεκομένους πρωταγωνιστές σε Ελλάδα και Κύπρο να συντονίζονται βήμα-βήμα προς την 15ην Ιουλίου 1974.
*Καθηγητής Πανεπιστημίου
Το 1974 Βοηθός 4ου Επιτελικού Γραφείου ΙΙΙ Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης
