Του Δρος Μαρίνου Βουκή* και της κ. Σωτηρούλας Σωτηρίου**
Σε προηγούμενο άρθρο (https://paideia-news.com/tepak-b/2023/08/21/to-greenwashing-kai-oi-epistimes-tis-aeiforoy-anaptyksis-tis-epikoinonias-kai-toy-marketingk/) επιχειρήθηκε η ανάδειξη του greenwashing, ενός σημαντικού και πολυδιάστατου θέματος που αγγίζει διάφορους επαγγελματίες και τομείς της οικονομίας. Υπενθυμίζεται πως ο όρος “greenwashing” / «πράσινη παραπληροφόρηση» χρησιμοποιείται πλέον ευρέως για να υποδείξει εκείνες τις πρακτικές προώθησης/ επικοινωνίας/ μάρκετινγκ, οι οποίες λανθασμένα χρησιμοποιούνται από κάποιο οργανισμό για να πεισθεί το κοινό σχετικά με μια θετική «πράσινη» εικόνα για τον ίδιο, ενώ, στην πραγματικότητα, η θετική αυτή εικόνα δεν είναι πλήρως αληθής.
Μπορεί όμως το greenwashing να μεταφερθεί στον αθλητισμό; Αν ναι, πώς ονομάζεται, πώς δημιουργείται, ποιες οι διαστάσεις του και πώς αντιμετωπίζεται;
Δυστυχώς, το greenwashing έχει επεκταθεί σε αρκετούς διαφορετικούς τομείς, μεταξύ των οποίων και ο αθλητισμός, ενώ η προσαρμογή αυτή έχει δημιουργήσει το αρνητικό φαινόμενο με ονομασία “Sportswashing”.
Ορισμός του Sportswashing
Το sportswashing ορίζεται ως η χρησιμοποίηση αθλητικών εκδηλώσεων, χορηγιών και ομάδων από άτομα, οργανισμούς ή χώρες/κράτη με σκοπό την ενίσχυση/βελτίωση της δημόσιας εικόνας τους ή/και για τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από τυχόν αρνητικές πρακτικές στις οποίες έχουν προβεί, όπως για παράδειγμα οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η παιδική εργασία, η διαφθορά και η έλλειψη διαφάνειας.
Πώς προκύπτει
Όταν η στρατηγική του ατόμου/οργανισμού/χώρας που υποπίπτει στο sportswashing περιλαμβάνει χορηγίες σε σημαντικούς αθλητικούς συλλόγους ή σε σημαντικές διεθνείς εκδηλώσεις ή και φιλοξενία/διοργάνωση αυτών ή ακόμη και εξαγορά σημαντικών αθλητικών συλλόγων με απώτερο σκοπό τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης για να ενισχυθεί το όνομα της δημόσιας εικόνας του από κάποιες αρνητικές πρακτικές στις οποίες εμπλέκονται. Ως παράδειγμα αναφέρονται τα εξής:
α) Διοργάνωση Μουντιάλ (Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου),
β) Διοργάνωση Χειμερινών ή Καλοκαιρινών Ολυμπιακών Αγώνων,
γ) Διοργάνωση άλλων παγκόσμιων πρωταθλημάτων άλλων αθλημάτων,
δ) Παροχή μεγάλων χορηγιών στις πιο διάσημες ομάδες του πλανήτη όλων των διάσημων αθλημάτων.
Μέσω των πιο πάνω δράσεων, συνήθως το κοινό εστιάζει στην αθλητική δράση και στα θετικά μηνύματα της διοργάνωσης, παραβλέποντας ή/και υποβαθμίζοντας τυχόν αρνητικές πτυχές.
Πότε το φαινόμενο γίνεται εντονότερο
Συνήθως το φαινόμενο παρατηρείται ή/και γίνεται εντονότερο όταν η χώρα ή ο οργανισμός οι οποίοι υποπίπτουν σε αυτό βρίσκονται σε δύσκολη περίοδο λόγω κάποιας έντονης κριτικής που αντιμετωπίζουν σχετικά με τις προαναφερθέντες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την παιδική εργασία, τη διαφθορά και την έλλειψη διαφάνειας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι εξής περιπτώσεις: α) ένα απολυταρχικό καθεστώς, που μάχεται να αποπροσανατολίσει την κοινή τοπική και διεθνή γνώμη από τις λανθασμένες πρακτικές στις οποίες προβαίνει, β) ένας οργανισμός, ο οποίος ύστερα από ένα έντονο σκάνδαλο που είδε το φως της δημοσιότητας, προσπαθεί να επαναφέρει θετικό πρόσημο στη δημόσια εικόνα του.
Το sportswashing αποτελεί επίκαιρο, διφορούμενο και πολυδιάστατο ζήτημα, με κύριες διαστάσεις τις παρακάτω:
- Οικονομικές Διαστάσεις:
Υπάρχει άμεση σύνδεση της οικονομίας και του sportswashing, αφού οι οργανισμοί/εταιρείες και τα κράτη προβαίνουν σε μεγάλες επενδύσεις, όπως για παράδειγμα αυτές που αφορούν χορηγίες, διοργάνωση εκδηλώσεων και αθλητικές υποδομές. Από μια διοργάνωση παγκόσμιου κυπέλλου ποδοσφαίρου για παράδειγμα, πέρα από την ενίσχυση του ονόματος/εικόνας της φιλοξενούσας χώρας, άλλοι σημαντικοί τομείς, όπως ο τουριστικός, ο επισιτιστικός και ο ξενοδοχειακός, δύναται να επωφεληθούν τα μέγιστα με άμεσο θετικό αντίκτυπο στην οικονομία της χώρας.
- Ψυχολογική και Πολιτιστική Επιρροή στο Κοινό:
Με Δεδομένο πως παραδοσιακά ο αθλητισμός συνδέεται με ιδιαίτερες αξίες, όπως η αρετή, η στοχοπροσήλωση, η αφοσίωση και η ευγενής άμιλλα, το κοινό ενδέχεται να βασιστεί στο πάθος και στην αγάπη του για τον αθλητισμό και να αγνοήσει άλλα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα της φιλοξενούσας χώρας ή και καταδικαστέες δράσεις της εν λόγω χώρας. Αυτή η υποσυνείδητη μετάδοση των υπέρμετρων αξιών του αθλητισμού στην εν λόγω διοργάνωση ουσιαστικά μετακυλίεται στη φιλοξενούσα χώρα, με αποτέλεσμα την ενίσχυση του ονόματος/εικόνας της, κάτι που με τη σειρά του επιφέρει επιπρόσθετες θετικές εξελίξεις.
- Γεωπολιτική Διάσταση:
Το sportswashing κάλλιστα συνδέεται και με γεωπολιτικούς στόχους, αφού δύναται να συνεισφέρει στην ενίσχυση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ χωρών και στη μείωση των εντάσεων. Ιστορικά υπήρξαν αρκετά παραδείγματα κατά τα οποία αντίπαλες χώρες βελτίωσαν τις μεταξύ τους σχέσεις αρχίζοντας από τη διοργάνωση αθλητικών δράσεων. Ακόμη, άλλες χώρες βελτίωσαν τη θέση τους στη διεθνή σκακιέρα χρησιμοποιώντας τον αθλητισμό για να επιδείξουν σύγχρονο και εξωστρεφή προσανατολισμό.
Μπορεί να αντιμετωπιστεί το Sportswashing και αν ναι, πώς
Όπως και στην περίπτωση του greenwashing, έτσι και σε αυτήν του sportswashing, υπάρχουν δυνατότητες αντιμετώπισης. Μολονότι το sportswashing αποτελεί μια πολυσχιδή διαδικασία, η εφαρμογή του 17 Στόχου της Αειφόρου Ανάπτυξης που αναφέρεται στη Συνεργασία, με την ενδεχόμενη συνεργασία κυβερνήσεων, μη κυβερνητικών οργανισμών (ΜΚΟ) και άλλων αθλητικών οργανισμών μέσω των παρακάτω προτεινόμενων στρατηγικών, μπορεί να φέρει αποτελέσματα:
- Τρίπτυχο 3 x «Ε» δηλαδή Εκπαίδευση, Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση του κοινού: Αποτελεί απαραίτητη διαδικασία, αφού τόσο η παρούσα όσο και οι μελλοντικές γενιές θα πρέπει να ενημερωθούν πλήρως, να αξιολογούν δράσεις που περιέρχονται στην αντίληψή τους και να διακρίνουν την πραγματική ενσωμάτωση της Αειφόρου Ανάπτυξης στους πυλώνες ενός οργανισμού από την παραπληροφόρηση σε οποιαδήποτε μορφή και αν αυτή λαμβάνει (αθλητικές χορηγίες, εκδηλώσεις κ.λπ.). Επιπρόσθετα από την εκπαίδευση, στο πλαίσιο της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, τα κράτη, οι αθλητικές ομοσπονδίες και ομάδες μπορούν να συνεργάζονται με ΜΚΟ που εξειδικεύονται στην Αειφόρο Ανάπτυξη ή και με πανεπιστήμια και άλλους εξειδικευμένους εκπαιδευτές, οι οποίοι θα παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες και θα παρακολουθούν την εξέλιξη.
- Αυστηροποίηση και βέλτιστη οργάνωση των εξής: Νομοθετικό πλαίσιο, Κανονισμοί Λειτουργίας, Κριτήρια και Διαδικασίες Ελέγχου: Οι διεθνείς και εθνικές ομοσπονδίες όλων των αθλημάτων καθώς και οι διεθνείς και οι εθνικές ολυμπιακές επιτροπές έχουν ευθύνη να συμβάλουν στην καταπολέμηση του φαινομένου, υιοθετώντας: α) αυστηρότερο νομοθετικό πλαίσιο και κανονισμούς λειτουργίας, θέτοντας δεσμευτικά κριτήρια που απαιτούν σεβασμό στους 17 ΣΒΑ, β) αυστηρότερα κριτήρια επιλογής/έγκρισης αιτημάτων/υποψηφιοτήτων, τα οποία θα έχουν ενσωματωμένη την πραγματική εφαρμογή της Αειφόρου Ανάπτυξης και θα περιλαμβάνουν αυστηρές ρήτρες για δεσμεύσεις και για συγκεκριμένες βελτιώσεις που θα πρέπει να πραγματοποιηθούν από την υποψήφια χώρα γ) αυστηρότερες διαδικασίες ελέγχου καθώς και βελτιστοποίηση της οργάνωσης μέσω της χρήσης προηγμένων τεχνολογιών και εργαλείων blockchain και big data analytics, προκειμένου να διασφαλίζεται η διαφάνεια σε χρηματοδοτήσεις και διαδικασίες διεξαγωγής του ελέγχου και εφαρμογής των ποινών δ) Δημιουργία ενός ανεξάρτητου μηχανισμού αξιολόγησης που θα εξετάζει τις υποψηφιότητες/ τα αιτήματα και θα αναπτύξει εργαλεία και κριτήρια αξιολόγησης, όπως μελέτη δεικτών ενσωμάτωσης της Αειφόρου Ανάπτυξης που θα περιλαμβάνονται στις ετήσιες εκθέσεις βιωσιμότητας.
- Άσκηση πίεσης από Εμπλεκόμενους: Ομάδες εμπλεκομένων (stakeholders), όπως για παράδειγμα οι επενδυτές, οι χορηγοί και σε κάποιες περιπτώσεις οι συντεχνίες και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι σε οργανισμούς, έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν πιέσεις, ζητώντας την ειλικρινή ενσωμάτωση της Αειφόρου Ανάπτυξης και την αποφυγή του sportswashing. Αυτές οι πιέσεις, σε κάποιες περιπτώσεις, ενδέχεται να λάβουν ένταση και να θέσουν υπό αμφισβήτηση ή και να πλήξουν τη δημόσια εικόνα του οργανισμού που επιχειρεί το sportswashing.
- Ο ρόλος των ΜΕ: Τα Μέσα Ενημέρωσης έχουν επίσης τη δυνατότητα να ασκήσουν πιέσεις, ζητώντας την ειλικρινή ενσωμάτωση της Αειφόρου Ανάπτυξης και την αποφυγή του sportswashing. Τα ανεξάρτητα και ερευνητικά ΜΕ μπορούν να ανακαλύψουν και να φέρουν στη γνώση της κοινωνίας τα «σκοτεινά συμφέροντα», ρίχνοντας φως στα δεδομένα εκείνα που θα πιέσουν για αύξηση της διαφάνειας και θα συμβάλουν στην καταπολέμηση του φαινομένου.
Μέσω της πλήρους κατανόησης των παραπάνω πτυχών δύναται να διερευνηθούν και οι εύστοχοι τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου με κύριες και απαραίτητες δράσεις τις παρακάτω:
- Αντιδράσεις από Αθλητές και Προσωπικότητες:
Αναμφίβολα, οι αθλητές/αθλήτριες βρίσκονται στο επίκεντρο και έχουν κύριο ρόλο να διαδραματίσουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Δυστυχώς όμως συχνά οι εσωτερικοί κανονισμοί των αθλητικών ομοσπονδιών ή και των ομάδων δεν επιτρέπουν στους αθλητές να μιλήσουν δημόσια χωρίς προηγούμενη άδεια και πιθανόν λογοκρισία. Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αθλητές κατάφεραν να μιλήσουν δημόσια για τυχόν εύλογες ανησυχίες τους συνέβαλαν στην επιμόρφωση του κοινού. Ακόμη, παρόλο που είναι σπάνιο, έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αθλητές και αθλήτριες που στο παρελθόν αντιμετώπισαν το ηθικό αυτό δίλημμα, είτε δεν συμμετείχαν σε δράσεις που εμπίπτουν στο sportswashing είτε μέσω της συμμετοχής τους (π.χ. με μια επιπρόσθετη ενδυμασία ή ένα παρελκόμενο) προέβαλαν στη δημόσια σφαίρα τους προβληματισμούς τους. Σε αυτό το πλαίσιο εκφράστηκαν από εθνικές ομάδες χωρών και από αθλητές οι αντιδράσεις τους σχετικά την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Κατάρ, με αφορμή τη διοργάνωση από το Κατάρ του Παγκοσμίου Κυπέλλου το 2022.
- Αντιδράσεις από Αθλητικούς Οργανισμούς:
Επιπρόσθετα με τους αθλητές/αθλήτριες, οι αθλητικοί οργανισμοί έχουν εξίσου σημαντική ευθύνη και καθήκον και αποτελούν κλειδί στην καταπολέμηση του φαινομένου. Η πραγματική ενσωμάτωση της Αειφόρου Ανάπτυξης στους οργανισμούς αυτούς προϋποθέτει/εγγυάται πως η δύναμη/επιρροή που έχουν οι εν λόγω μεγάλοι οργανισμοί θα χρησιμοποιείται για να επηρεάζει θετικά και πως δεν θα θυσιάζεται η ηθική έναντι του χρηματικού οφέλους.
- Αντιδράσεις από το Κοινωνικό Σύνολο:
Επιπλέον με τους πιο πάνω κύριους εμπλεκόμενους, η συνεχιζόμενη αντίδραση από το ευρύτερο κοινό (ομάδες πολιτών, οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ακτιβιστές) συμβάλλει θετικά στην ανάδειξη και καταπολέμηση του sportswashing. Μέσω της ευρείας χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι ομάδες πολιτών έχουν πλέον ισχυρή φωνή που μπορεί να επηρεάσει τις επιλογές οργανισμών και κρατών.
- Νομικές και Διεθνείς Πρωτοβουλίες:
Σίγουρα η αυστηροποίηση του νομικού και κανονιστικού πλαισίου αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την καταπολέμηση του sportswashing. Μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, αλλά και σχετικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, έχουν ήδη σημειώσει την ανάγκη, ώστε να υποχρεωθούν τα κράτη και οι οργανισμοί να συμμορφωθούν με τα απαραίτητα πρότυπα.
Το σήμερα σε Κύπρο και Ευρωπαϊκή Ένωση:
Σήμερα, δεδομένης της ανάγκης για στόχευση στην εξάλειψη του φαινομένου του greenwashing, η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει στην ψήφιση και έκδοση οδηγιών, οι οποίες θα ρυθμίζουν την επικοινωνία κάθε είδους για να αποφεύγεται η πράσινη παραπληροφόρηση. Εν συνεχεία, με την ενσωμάτωση των οδηγιών αυτών στις εθνικές νομοθεσίες, αναμένεται πως το διεθνές αυτό αρνητικό φαινόμενο θα εκλείψει, τουλάχιστον σε επίπεδο ευρωπαϊκό. Προς το παρόν δεν υπάρχει κάτι εξειδικευμένο για τον αθλητισμό.
Στην Κύπρο, μέσω συντονισμένων δράσεων αρκετών φορέων, μεταξύ των οποίων το CSR Cyprus (https://www.csrcyprus.org.cy/ ), ο Σύνδεσμος Διαφημιζομένων Κύπρου (https://www.cyprusadvertisers.com/ ) και ο Φορέας Ελέγχου Διαφήμισης (https://fed.org.cy/ ), επιχειρείται η επιμόρφωση/ εκπαίδευση τόσο του απλού κοινού όσο και συγκεκριμένων ομάδων, όπως για παράδειγμα οι επαγγελματίες στον χώρο της Αειφόρου/Βιώσιμης Ανάπτυξης και οι επαγγελματίες στην επικοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό, οι προαναφερόμενοι φορείς συχνά κάνουν πράξη τον 17ο ΣΒΑ που αναφέρεται στη Συνεργασία και ενώνουν δυνάμεις με επιπρόσθετους αξιόλογους φορείς για να διοργανώνουν ποιοτικές δράσεις, με σκοπό την ορθή ενσωμάτωση και επικοινωνία των 17 Στόχων της Αειφόρου/Βιώσιμης Ανάπτυξης.
Αθλητική Διπλωματία:
Με δεδομένο πως ο αθλητισμός διαχρονικά έχει μοναδική ικανότητα/ιδιότητα/δύναμη να γεφυρώνει εντάσεις (βλέπε παύση πολέμων στην αρχαιότητα κατά τη διάρκεια των ολυμπιακών αγώνων) και να ενώνει, να εμπνέει και να κινητοποιεί λαούς, αυτόματα καθίσταται ισχυρό όχημα για να επιφέρει θετικές αλλαγές στις κοινωνίες. Δεν είναι, εξάλλου, τυχαίο το γεγονός πως προηγμένες χώρες έχουν συνειδητοποιήσει την αξία και έχουν ενσωματώσει στη διεθνή στρατηγική τους την Αθλητική Διπλωματία, μια αναδυόμενη «μαλακής μορφής» διπλωματία με σημαντικές δυνατότητες που δύναται να αναβαθμίσει την εικόνα της χώρας τους στο εξωτερικό και να έχει οφέλη.
Ο Νέλσον Μαντέλα εύστοχα σημείωσε ότι «Ο αθλητισμός έχει τη δύναμη να αλλάξει τον κόσμο, να εμπνέει και να ενώσει ανθρώπους με τρόπο που λίγα άλλα πράγματα μπορούν», ενώ πιστεύοντας πως «αθλητισμός και πολιτική σχετίζονται», αμέσως μετά την ορκωμοσία του ως Πρόεδρος της Ν. Αφρικής, παρακολούθησε τον ποδοσφαιρικό αγώνα της χώρας του και της Ζάμπιας στο Γιοχάνεσμπουργκ και ανακοίνωσε πως είχε έλθει η ώρα για τον αθλητισμό της χώρας του να επιστρέψει στον διεθνή ανταγωνισμό μέσω των σπορ.
*Δρ. Μαρίνος Βουκής ([email protected])
Διδάκτορας στην Ενσωμάτωση της Αειφόρου Ανάπτυξης στα Ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Επιχειρηματικού Δικτύου για την Εταιρική Βιωσιμότητα και Υπευθυνότητα στην Κύπρο (CSR Cyprus) και Μέλος ΔΣ της ΟΕΒ.
Μέλος του Advisory Council του διεθνούς οργανισμού Association for the Advancement of Sustainability in Higher Education (A.A.S.H.E.).
Κριτής σε διεθνείς και εθνικούς διαγωνισμούς σχετικά με την Αειφόρο Ανάπτυξη σε: A.A.S.H.E. (USA), Green Gows UK & Ireland, Cyprus Responsible Business Awards, Παγκύπρια Περιβαλλοντικά Βραβεία.
Συγγραφέας και εκδότης του πρώτου βραβευμένου ελληνόφωνου παραμυθιού σχετικά με τους 17 Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης, το οποίο έχει εγκριθεί από το ΥΠΑΝ ως εκπαιδευτικό υλικό για τάξεις δημοτικού και γυμνασίου και διατίθεται δωρεάν.
**κ. Σωτηρούλα Σωτηρίου
Marketing & Corporate Image Manager της εταιρείας Χαραλαμπίδης Κρίστης Λτδ. Με μακρά εμπειρία σε όλο το φάσμα της επικοινωνίας της γαλακτοκομικής βιομηχανίας, ξεκίνησε στην εταιρεία το 2012, ως CSR Manager. Σήμερα διαχειρίζεται την εταιρική εικόνα της Χαραλαμπίδης Κρίστης καθώς και όλα τα παραγόμενα και εισαγόμενα προϊόντα της εταιρείας.
Στις ευθύνες της, είναι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, όπου και συνέβαλε αποφασιστικά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του πρότυπου προγράμματος έμπρακτης προσφοράς και κοινωνικής αλληλεγγύης «Συμμετοχή», το οποίο αγκαλιάζει ολόκληρη την Κύπρο. Είναι Αντιπρόεδρος του CSR Cyprus, καθώς και Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του CIM και του Συνδέσμου Διαφημιζομένων Κύπρου. Τέλος, από το 2021 ανέλαβε καθήκοντα ως Πρόεδρος του Φορέα Ελέγχου Διαφήμισης.
