Της Δρος Αικατερίνης Λαμπρινού (*)
Με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση της Ομοσπονδίας Εργοδοτών και Βιομηχάνων Κύπρου για τις ανάγκες σε νοσηλευτικό προσωπικό, αισθανόμαστε την ανάγκη να απαντήσουμε ως Τμήμα Νοσηλευτικής και Σχολής Επιστημών Υγείας του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, προκειμένου να συμφωνήσουμε εν μέρει, αλλά και να εστιάσουμε στο ουσιαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα και στις καλύτερες δυνατές λύσεις. Λανθασμένες αποφάσεις και πρόχειρες λύσεις είναι δυνατό να επιδεινώσουν μακροπρόθεσμα το πρόβλημα, μειώνοντας την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Το Τμήμα Νοσηλευτκής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου ξεκίνησε κατά το ακαδημαϊκό έτος 2007-2008, με σκοπό να αναπτύξει την Νοσηλευτική Επιστήμη, σε όλο το φάσμα από την Έρευνα στην Εκπαίδευση και την Κλινική Πρακτική στη χώρα μας. Παράλληλα με τις διεθνείς του επιτυχίες στο τομέα της Έρευνας και την συμπερίληψη του σε διεθνείς λίστες κατάταξης πανεπιστημίων, το Τμήμα εκπαιδεύει και προετοιμάζει νοσηλευτές και νοσηλεύτριες ικανούς και ικανές να ασκήσουν τη Νοσηλευτική επιστήμη με ασφάλεια και επαγγελματική επάρκεια σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας στο δημόσιο πανεπιστήμιο, ως εθνικό κέντρο αναφοράς της Νοσηλευτικής Εκπαίδευσης, το Τμήμα είχε περίπου 220 εισακτέους σε ετήσια βάση με τον αριθμό των αποφοίτων να κυμαίνεται σε αυτά τα επίπεδα για την πρώτη περίοδο. Μάλιστα, λόγω του μεγάλου αριθμού αποφοίτων και του υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης, εταιρείες από το Ηνωμένο Βασίλειο και εκπρόσωποι του NHS, αλλά και άλλες χώρες, επισκέπτονταν την Κύπρο προς αναζήτηση νοσηλευτικού προσωπικού για άμεση εργοδότηση, συχνά με πακέτα που συμπεριλάμβαναν υποτροφίες για μεταπτυχιακές σπουδές, όπως άλλωστε και η στρατηγική κινήτρων που εφαρμόζουν πολλές χώρες .
Σε βάθος χρόνου, ο αριθμός των εισακτέων προσαρμόστηκε σε 80-100 ετησίως λαμβάνοντας υπόψη την απορρόφηση των αποφοίτων από την εγχώρια αγορά δεδομένης και της λειτουργίας Νοσηλευτικών Τμημάτων σε ακαδημαϊκά ιδρύματα του ιδιωτικού τομέα. Αυτοί οι αριθμοί παρέμεναν σταθεροί κατά τα πρώτα χρόνια μετά τη μετακίνηση του Τμήματος στη Λεμεσό πριν να περιοριστούν στους 40-50 που είναι τώρα. Η έλλειψη επαρκή αριθμού εστιών στη πόλη της Λεμεσού για να καλύψει όλες τις ανάγκες σε συνδυασμό με τη δραματική αύξηση του κόστους ενοικίασης επέφερε σημαντική αύξηση στο κόστος διαβίωσης για τους φοιτητές/φοιτήτριες.
Η μέση Κυπριακή οικογένεια αδυνατεί να επωμιστεί το κόστος φοίτησης και διαβίωσης των παιδιών τους, ακόμα και στο δωρεάν Δημόσιο Πανεπιστήμιο, με τη Νοσηλευτική να είναι όπως φαίνεται ένα από τα πρώτα θύματα των δυσμενών συνθηκών, όπως εξελίχθηκαν τα τελευταία χρόνια. Ύστατη προσπάθεια του πανεπιστημίου την περσινή ακαδημαϊκή χρονιά ήταν να ζητήσει από οικογένειες της Λεμεσού να φιλοξενήσουν φοιτητές.
Αν και δεν είναι ο μόνος παράγοντας, το αυξημένο κόστος διαβίωσης είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους που οδήγησαν σταδιακά στη μείωση ενδιαφέροντος των μαθητών/μαθητριών για την επιστήμη της Νοσηλευτικής, την ίδια χρονική στιγμή που η λειτουργία του ΓεΣΥ ανέδειξε τις μεγάλες ανάγκες σε Νοσηλευτικό προσωπικό. Από την αρχή της προηγούμενης ακαδημαϊκής χρονιάς, ξεκίνησε από το Υπουργείο Υγείας μια συνεργασία με το ΤΕΠΑΚ (με δική μας αρχικά πρωτοβουλία) και όλα τα άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα με προγράμματα νοσηλευτικής για την εξεύρεση λύσεων στα προβλήματα και την αντιμετώπιση του προβλήματος. Όμως, αλλαγές στο υπουργείο υγείας διέκοψαν τη συνεργασία και την υλοποίηση των εισηγήσεων.
Επιπλέον, η δυσκολία ανάπτυξης του πανεπιστημίου και η καθυστέρηση επέκτασης του σε ιδιόκτητα κτήρια στο Β’ Πόλο, σε συνδυασμό με τα ακριβά ενοίκια της Λεμεσού, καταλήγει το 2024, το δημόσιο Τμήμα Νοσηλευτικής της Κύπρου να μένει χωρίς κτήριο και σε δυο χρόνια να κινδυνεύει να χάσει τα εργαστήριά του. Μια θετική εξέλιξη είναι η συνεργασία ΟΚΥΠΥ και ΤΕΠΑΚ ώστε να επιτύχουν την επιστημονική και χωροταξική σύμπραξη των δυο οργανισμών στο χώρο του Παλαιού Νοσοκομείου Λεμεσού για να προσφέρουν αναβαθμισμένες υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στους πολίτες της Λεμεσού και ταυτόχρονα, να στηρίξουν την Νοσηλευτική εκπαίδευση, αλλά δυστυχώς και παρόλη τη δημιοργική διάθεση των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων αυτό το πλάνο διαφαίνεται μακροπρόθεσμο, χωρίς τη συντονισμένη προσπάθεια της Πολιτείας.
Με την ευκαιρία να θυμηθούμε και το επιτυχές πρόγραμμα εξομοίωσης πτυχίου όλων των νοσηλευτών της Κύπρου. Το 2008, με την υποστήριξη της συντεχνίας νοσηλευτών, το Τμήμα έχει εκπαιδεύσε επιπλέον, 2800 νοσηλευτές. Το πρόγραμμα εξομοίωσης του Τμήματος Νοσηλευτικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, ονομάστηκε διεθνώς ως το «Επιτυχημένο εθνικό πιλοτικό πρόγραμμα της Ευρώπης για πτυχιούχους νοσηλευτές». Αυτό, έδωσε τη δυνατότητα σε όλους τους νοσηλευτές της Κύπρου να εξειδικευτούν σε σημαντικές ειδικεύσεις και να παρακολουθήσουν τα απαιτητικά μεταπτυχιακά προγράμματα προηγμένης νοσηλευτικής του δημόσιου πανεπιστημίου. Η εξειδίκευση των νοσηλευτών ήταν σημαντική και καθοριστική, και ιδιαίτερα εμφανής την περίοδο της πανδημίας. Εξειδικευμένοι νοσηλευτές ανέλαβαν τους εκατοντάδες ασθενείς με COVID που νοσηλεύονταν σε κρίσιμη κατάσταση στα νοσοκομεία, οι τελειόφοιτοι φοιτητές του δημόσιου τμήματος Νοσηλευτικής ανέλαβαν σημαντικούς ρόλους στο υπουργείο υγείας (διεκπαιρέωση ανιχνευτικών ελέγχων, ενημέρωση αποτελεσμάτων του πληθυσμού, υποστήριξη ευπαθών ομάδων που δεν είχανε πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας την κρίσιμη περίοδο και προσπάθεια διατήρησής τους στην καλύτερη δυνατή κατάσταση και ψυχική ενδυνάμωσή τους, πχ, ηλικιωμένοι, και ασθενείς με χρόνια προβλήματα υγείας) προκειμένου να στηρίξουν τις υπηρεσίες υγείας στη δεδομένη παγκόσμια κρίση. Επιπλέον, εξειδικευμένοι μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές του τμήματος στήριξαν ψυχικά τους καταπονημένους επαγγελματίες υγείας, το προσωπικό και τους φοιτητές του πανεπιστημίου, ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια ή/και άλλα καρδιαγγειακά νοσήματα (SUPPORTHEART PROGRAM), άτομα με σακχαρώδη διαβήτη και τους ηλικιωμένους.
Η ιστορία αποδεικνύει ότι το Τμήμα Νοσηλευτικής του δημόσιου Πανεπιστήμιου έχει κάνει τεράστια άλματα για την ανάπτυξη της Νοσηλευτής επιστήμης και εκπαίδευσης στον τόπο μας, με πρωταρχικό μας μέλημα το υψηλό επίπεδο υπηρεσιών υγείας προς τους Κύπριους πολίτες. Ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ανάγκες σε νοσηλευτές είναι μεγάλες, η εισήγηση στελέχωσης των υπηρεσιών υγείας με άτομα τρίτων χωρών (που τα περισσότερα δεν είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης) δεν μας βρίσκει σύμφωνους έστω και αν παρουσιάζεται ως λύση ανάγκης σε μια συγκυρία αρνητικών συνθήκων και δυνάμεων Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να «στελεχωθούν» τα ιδιωτικά νοσηλευτήρια για να μπορούν να συντηρήσουν μια «εύρυθμη» λειτουργία τους, αλλά σίγουρα δε θα διασφαλίσει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας. Πληθώρα μελετών δείχνουν ότι η ποιότητα υπηρεσιών υγείας εξαρτάται από το εκπαιδευτικό υπόβαθρο των νοσηλευτών, του μεγαλύτερου σε αριθμό ανθρώπινου δυναμικού σε κάθε νοσοκομείο, εφόσον αφορά στους επαγγελματίες υγείας που φορντίζουν όλο το εικοσιτετράωρο τους ασθενείς. Και αυτό εάν επικεντρωνόμαστε μόνο στη δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας (δηλαδή, τα νοσοκομεία μας). Οι πραγματικές ανάγκες σε νοσηλευτικό προσωπικό στη χώρα μας είναι πολύ μεγαλύτερες και η διεύρυνση των νοσηλευτικών ρόλων στρατηγικά επιβεβλημένη στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας φροντίδας των κοινοτικών δομών, κάτι που θα μπορούσε να προλάβει πολλά οξέα συμβάντα και να προάγει την υγεία και τη σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής.
Αντί λοιπόν, να επικεντρωνόμαστε σε «εξωτερικές» λύσεις αμφιβόλου αποτελέσματος, πρέπει να συνεργαστούμε όλοι μαζί για την υποστήριξη και περαιτέρω ανάπτυξη της Νοσηλευτικής εκπαίδευσης στη χώρα μας και δη τη ουσιαστική στήριξη του δημόσιου πανεπιστήμιου. – τα Υπουργεία Υγείας και Παιδείας, οι συντεχνίες νοσηλευτών, ο επιστημονικός Σύνδεσμος Νοσηλευτικής και Μαιευτικής Κύπρου, ο ΟΚΥΠΥ, ο φορέας διαπίστευσης ποιότητας, το υπουργείο οικονομικών αλλά και ο Δήμος Λεμεσού που φιλοξενεί το δημόσιο Τμήμα Νοσηλευτικής, προκειμένου οι νέοι και οι οικογένειές τους να επιλέγουν τη νοσηλευτική επιστήμη, αλλά και να είναι εφικτή η εκπαίδευσή τους σε αξιοπρεπείς και κατάλληλους χώρους και εργαστήρια, και με παρεχόμενες φοιτητικές εστίες. Η Νοσηλευτική είναι εθνικός πόρος όλων των συστημάτων υγείας διεθνώς και κανένα σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει με «εισαγωγές» νοσηλευτών. Ακόμα και συστήματα υγείας που βρέθηκαν στην ανάγκη να υιοθετήσουν τέτοιες λύσεις ανάγκης, το έκαναν μόνο επενδύοντας παράλληλα στην εγχώρια νοσηλευτική εκπαίδευση. Το Τμήμα Νοσηλευτικής και η Σχολή Επιστημών Υγείας του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, είναι στη διάθεση όλων φορέων που προαναφέρθηκαν προκειμένου να συνεχιστεί η εκπαίδευση των νοσηλευτών στην Κύπρο διασφαλίζοντας ταυτόχρονα και την καλύτερη δυνατή ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας στη χώρα.
(*) Κοσμήτειρα, Σχολή Επιστημών Υγείας
Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής
ΤΕΠΑΚ
