Του Χρ. Χριστοδούλου-Βόλου*
Σε ένα κλίμα αυξανόμενου προστατευτισμού και αναπροσαρμογής των παγκόσμιων δομών ισχύος, η πρόσφατη εμπορική συμφωνία-πλαίσιο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκάλεσε τόσο ανακούφιση όσο και ανησυχία. Ενώ ο άμεσος φόβος ενός πλήρους εμπορικού πολέμου μπορεί να έχει αποτραπεί, η συμφωνία απέχει πολύ από το να είναι η διπλωματική νίκη που κάποιοι ήλπιζαν, ειδικά από ευρωπαϊκής σκοπιάς. Καθώς οι λεπτομέρειες συνεχίζουν να αποκαλύπτονται, γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι η συμφωνία, ενώ διατυπώνεται ως συμβιβασμός, εκθέτει την ΕΕ σε σημαντικές μακροπρόθεσμες προκλήσεις.
Δασμοί 15% και επιπτώσεις
Στον πυρήνα της συμφωνίας βρίσκεται νέοι δασμοί 15% σε περίπου 70% των εξαγωγών της ΕΕ προς τις ΗΠΑ, μια απότομη αύξηση από τον προηγούμενο μέσο όρο του 2,5%. Αν και ορισμένοι αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες το έχουν παρουσιάσει ως καλύτερο αποτέλεσμα από τους δασμούς 20% και 30% που απείλησε ο Πρόεδρος Τράμπ, η πραγματικότητα είναι απογοητευτική «οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις είναι πλέον λιγότερο ανταγωνιστικές σε μία από τις πιο ζωτικές εξαγωγικές αγορές τους».
Για πολλές εταιρείες, ειδικά σε τομείς όπως είναι τα εξαρτήματα αυτοκινήτων, τα μηχανήματα και τα καταναλωτικά αγαθά μεσαίας κατηγορίας, αυτό το αυξημένο δασμολογικό βάρος πιθανότατα θα οδηγήσει είτε σε μειωμένα περιθώρια κέρδους είτε σε χαμηλότερους όγκους εξαγωγών. Η ικανότητα απορρόφησης αυτού του κόστους είναι άνιση σε ολόκληρο το μπλοκ, πράγμα που σημαίνει ότι οι μικρότεροι ή λιγότερο ευέλικτοι κατασκευαστές στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη θα μπορούσαν να είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι.
Η πρόσφατη ανατίμηση του ευρώ έχει προσθέσει ένα ακόμη επίπεδο δυσκολίας. Ένα ισχυρότερο ευρώ καθιστά τα ευρωπαϊκά προϊόντα ακόμη πιο ακριβά για τους Αμερικανούς, επιδεινώνοντας τον αντίκτυπο των νέων δασμών. Αν και διορθώθηκε ελαφρώς μετά την ανακοίνωση της συμφωνίας, παραμένει σε υψηλά επίπεδα σε σύγκριση με πέρυσι, ασκώντας επιπρόσθετη πίεση στους εξαγωγές.
Πρόσβαση στις αγορές και ασυμμετρία
Ένα από τα στοιχεία της συμφωνίας που δεν εξετασθήκαν είναι το αμοιβαίο άνοιγμα των αγορών, ιδίως η άρση των δασμών της ΕΕ στα βιομηχανικά προϊόντα των ΗΠΑ. Ενώ αυτοί οι δασμοί ήταν ήδη χαμηλοί (κατά μέσο όρο περίπου 1%) η κατάργησή τους είναι εξαιρετικά συμβολική. Σηματοδοτεί την προθυμία της ΕΕ να απελευθερώσει περαιτέρω τις αγορές της, ακόμη και καθώς οι ΗΠΑ αυστηροποιούν την πρόσβαση.
Ακόμα πιο αμφιλεγόμενη είναι η διφορούμενη αντιμετώπιση των γεωργικών εισαγωγών από τις ΗΠΑ. Η δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σημειώνει βελτιωμένη πρόσβαση για «περιορισμένες ποσότητες» προϊόντων όπως ο μπακαλιάρος της Αλάσκας, ο σολομός του Ειρηνικού και ορισμένα επεξεργασμένα τρόφιμα, συμπεριλαμβανομένης της σόγιας, των δημητριακών και της κέτσαπ — βάσει δασμολογικής ποσόστωσης. Αυτές οι ποσοστώσεις έχουν φαινομενικά σχεδιαστεί για να υποστηρίξουν τις βιομηχανίες μεταποίησης της ΕΕ και να μειώσουν το κόστος για τους Ευρωπαίους παραγωγούς.
Ωστόσο, ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Αυτά τα μέτρα ενδεχομένως να ανοίγουν την πόρτα σε μελλοντικές παραχωρήσεις υπό την πίεση των ΗΠΑ, ιδίως εάν η Ουάσιγκτον απαιτήσει ισότητα για τομείς υψηλής ευαισθησίας, όπως είναι το βοδινό κρέας, τα πουλερικά ή οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες – τομείς όπου τα ρυθμιστικά πρότυπα της ΕΕ είναι πολύ πιο περιοριστικά από αυτά των ΗΠΑ.
Ασάφεια των μη δασμολογικών εμποδίων
Μια άλλη διάσταση της συμφωνίας που δεν εξετάστηκε όσο θα έπρεπε αφορά τα μη δασμολογικά εμπόδια (ΜΔΕ) – ρυθμιστικά πρότυπα, πρότυπα ασφάλειας και υγείας που μπορούν να επηρεάσουν τη ροή αγαθών ακόμη και ελλείψει δασμών. Τα ενημερωτικά σημειώματα των ΗΠΑ υποδηλώνουν ότι οι δύο πλευρές θα συνεργαστούν για να «βελτιστοποιήσουν τις απαιτήσεις πιστοποίησης υγείας» για τις εξαγωγές χοιρινού και γαλακτοκομικών και να αυξήσουν την αμοιβαία αναγνώριση των προτύπων στους τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας και της βιομηχανίας.
Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιμένει ότι η ρυθμιστική κυριαρχία της ΕΕ παραμένει άθικτη, η διατύπωση είναι ιδιαίτερα ασαφής. Εάν η βελτιστοποίηση μετατραπεί σε εναρμόνιση, ιδίως υπό την πίεση της αμερικανικής βιομηχανίας, η ΕΕ μπορεί να βρεθεί να διαβρώνει σταδιακά τα μακροπροθεσμα πρότυπα στην ασφάλεια των τροφίμων, την προστασία του περιβάλλοντος ή την υγεία των καταναλωτών – βασικούς πυλώνες της ευρωπαϊκής πολιτικής ταυτότητας.
Εξαιρέσεις στρατηγικών τομέων: Ανακούφιση με προειδοποιήσεις
Υπάρχουν και κάποια καλά νέα. Ορισμένοι βασικοί ευρωπαϊκοί τομείς θα δουν προσωρινές εξαιρέσεις από τους δασμούς του 15%. Σύμφωνα με την Επιτροπή, τα αεροσκάφη και τα ανταλλακτικά τους, ορισμένες χημικές ουσίες, τα γενόσημα φάρμακα («αντίγραφα» εγκεκριμένων, πρωτότυπων φαρμάκων που ήδη κυκλοφορούν στην αγορά και έχουν συγκρίσιμα έως ίδια χαρακτηριστικά με τα πρωτότυπα φάρμακα όσον αφορά στη δοσολογία, τρόπο χορήγησης, αποτελεσματικότητα, ασφάλεια και ποιότητα) και οι πρώτες ύλες θα επανέλθουν στα επίπεδα των δασμών πριν από το 2025, παρέχοντας κάποια ανάσα στις βιομηχανίες που ήδη ταλανίζονται από τις παγκόσμιες διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Ωστόσο, αυτές οι εξαιρέσεις δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί πλήρως. Σε προφορικές ενημερώσεις από την ευρωπαϊκή πλευρά αναφέρθηκαν πιθανές εξαιρέσεις για το κρασί και τα αλκοολούχα ποτά, ακόμη και για ορισμένα γεωργικά προϊόντα, αλλά αυτές δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Μέχρι τα τέλη Ιουλίου, οι ΗΠΑ δεν έχουν συμφωνήσει να συμπεριλάβουν αυτά τα είδη στον πρώτο γύρο εξαιρέσεων. Η έλλειψη σαφήνειας και εκτελεστότητας εδώ υποδεικνύει ένα ευρύτερο ζήτημα «η συμφωνία είναι περισσότερο ένα «πλαίσιο προθέσεων» παρά μια δεσμευτική συμφωνία, αφήνοντας πολλά σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις – και μελλοντικούς κινδύνους».
Μια συμφωνία υπό συναρμολόγηση
Ίσως η πιο ανησυχητική πτυχή της συμφωνίας είναι το πόσο ημιτελής είναι. Βασικά στοιχεία – όπως ο πλήρης κατάλογος των εξαιρούμενων προϊόντων, οι μηχανισμοί επιβολής και τα ακριβή χρονοδιαγράμματα για τη σταδιακή εφαρμογή των δασμών – παραμένουν ασαφή. Υπάρχουν αξιοσημείωτες αποκλίσεις μεταξύ των δημόσιων ενημερώσεων της Επιτροπής και του Λευκού Οίκου, ειδικά σε ευαίσθητους τομείς όπως η γεωργία και το ψηφιακό εμπόριο.
Ο Λευκός Οίκος έσπευσε να ισχυριστεί στρατηγική νίκη, παρουσιάζοντας τη συμφωνία ως απόδειξη της ανανεωμένης ικανότητας της Αμερικής να αποσπά ευνοϊκούς όρους μέσω οικονομικής μόχλευσης. Η ΕΕ, αντίθετα, έχει προσφέρει μια πιο συγκρατημένη απάντηση, δίνοντας έμφαση στον «συνεχή διάλογο» και την «εποικοδομητική δέσμευση» – έναν διπλωματικό κώδικα για ημιτελείς υποθέσεις.
Το υπόγειο πολιτικό ρεύμα: Αδυναμία ή ρεαλισμός;
Από γεωπολιτική άποψη, η συμφωνία αποκαλύπτει πολλά για τους υφιστάμενους περιορισμούς της ΕΕ. Με 27 κράτη μέλη, το καθένα με διαφορετικές προτεραιότητες και οικονομικές δομές, το μπλοκ αγωνίζεται να παρουσιάσει ένα ενιαίο μέτωπο σε διαπραγματεύσεις υψηλού διακυβεύματος. Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ μπόρεσαν να επιβάλουν σημαντικούς δασμούς και στη συνέχεια να αναδιατυπώσουν μερικές μειώσεις ως παραχωρήσεις αντανακλά μια δυσάρεστη αλήθεια «η ΕΕ μπορεί να μην διαπραγματεύεται πλέον από θέση ισχύος».
Επιπλέον, η απουσία ενός ισχυρού πλαισίου επίλυσης διαφορών ή πολυμερούς εποπτείας – όπως από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου – σημαίνει ότι η ΕΕ πρέπει να διαχειρίζεται ολοένα και περισσότερο τις εμπορικές σχέσεις με έναν κατακερματισμένο, ad hoc τρόπο, μακριά από τη διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες και την οποία εδώ και καιρό υποστηρίζει.
Συμπερασματικά: Στρατηγική υπομονή ή στρατηγική υποχώρηση;
Η πρόσφατη εμπορική συμφωνία ΗΠΑ-ΕΕ χαιρετίζεται σε ορισμένους κύκλους ως θρίαμβος της διπλωματίας επί της αντιπαράθεσης. Αλλά για την ΕΕ, περιγράφεται με μεγαλύτερη ακρίβεια ως στρατηγική υποχώρηση, που καλύπτεται ως ρεαλιστικός συμβιβασμός. Ενώ προσφέρει βραχυπρόθεσμη ανακούφιση και αποφεύγει την άμεση κλιμάκωση, το μακροχρόνιο κόστος – οικονομικό, κανονιστικό και γεωπολιτικό – είναι κάθε άλλο παρά αμελητέο.
Η Ευρώπη αντιμετωπίζει τώρα την υποχρέωση να υπερασπιστεί τα πρότυπά της, να προστατεύσει τις ευάλωτες βιομηχανίες της και να επαναξιολογήσει τις εμπορικές της στρατηγικές σε έναν κόσμο όπου ο οικονομικός καταναγκασμός αποτελεί ολοένα και περισσότερο τον κανόνα. Το αν αυτή η συμφωνία θα χρησιμεύσει ως βάση για ισορροπημένο διατλαντικό εμπόριο ή ως πλάνο για μελλοντικές παραχωρήσεις εξαρτάται όχι μόνο από τις επόμενες κινήσεις των Βρυξελλών – αλλά και από την ικανότητά τους να ενεργούν με ενότητα, σκοπό και διορατικότητα σε μια εποχή μεταβαλλόμενης παγκόσμιας ισχύος.
* Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών και Προέδρος του Τμήματος Οικονομικών και Διοίκησης του Πανεπιστήμιου Νεάπολις Πάφος
