Της Στέλλας Μιχαηλίδου*
Στις 25 Ιουνίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε νέο πλαίσιο για μέτρα κρατικής ενίσχυσης με σκοπό τη στήριξη της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία (Clean Industrial Deal State Aid Framework – CISAF). Το CISAF αποτελεί συνέχεια του κοινού χάρτη πορείας για την ανταγωνιστικότητα και την απανθρακοποίηση καθώς και του βιομηχανικού σχεδίου της Πράσινης Συμφωνίας για την εποχή των μηδενικών καθαρών εκπομπών (Green Deal Industrial Plan for the Net-Zero Age).
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την ανάπτυξη και στηρίζει τον μετασχηματισμό της ΕΕ σε μια δίκαιη και ευημερούσα κοινωνία με σύγχρονη και ανταγωνιστική οικονομία. Αποτελεί δε τη συμβολή της Ένωσης στη Συμφωνία του Παρισιού (2016), η οποία επικυρώθηκε από την ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη της, η οποία όρισε ως στόχο τη συγκράτηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη το πολύ σε +1,5°C σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Η Πράσινη Συμφωνία, ως δέσμη πρωτοβουλιών πολιτικής, μεταξύ αυτών και το CISAF, θέτει την ΕΕ σε τροχιά προς την πράσινη μετάβαση. Παράλληλα, η βιομηχανική πολιτική της ΕΕ αποσκοπεί στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής βιομηχανίας και στην προώθηση μιας πιο βιώσιμης, ανθεκτικής και ψηφιοποιημένης οικονομίας που δημιουργεί θέσεις εργασίας στις χώρες μέλη της Ένωσης.
Σε συνάφεια με την πράσινη συμφωνία και τη βιομηχανική πολιτική της ΕΕ, στη Συμφωνία για Καθαρή Βιομηχανία προσδιορίζονται δράσεις για τη βελτίωση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή ενέργεια, την τόνωση της ζήτησης και της προσφοράς προϊόντων καθαρής τεχνολογίας, την αποδέσμευση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας, την ανάπτυξη διεθνών εταιρικών σχέσεων και τη διασφάλιση δεξιοτήτων και ποιοτικών θέσεων εργασίας για κοινωνική δικαιοσύνη. Η Συμφωνία παρέχει παράλληλα μια ολοκληρωμένη αναπτυξιακή στρατηγική για μια ανταγωνιστική, ανθεκτική και απανθρακοποιημένη βιομηχανία στην Ένωση και αποτελεί δέσμευση για την επιτάχυνση της απανθρακοποίησης, της επανεκβιομηχάνισης και της καινοτομίας, ενισχύοντας επίσης την ανθεκτικότητα της Ευρωπαϊκής ηπείρου συνολικά.
Το νέο πλαίσιο CISAF έχει ως στόχο να υποδείξει τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να σχεδιάσουν μέτρα κρατικών ενισχύσεων για τη στήριξη των στόχων τους που συνδέονται με την εν λόγω Συμφωνία.
Νομική βάση και πλαίσιο εφαρμογής
Το CISAF βασίζεται στο άρθρο 107 (3) (γ) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ, σύμφωνα με το οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δύναται να θεωρήσει συμβατές με την εσωτερική αγορά τις κρατικές ενισχύσεις για την προώθηση της ανάπτυξης ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων ή ορισμένων οικονομικών περιοχών, εφόσον δεν αλλοιώνουν τους όρους των συναλλαγών κατά τρόπο που θα αντέκειτο προς το κοινό συμφέρον.
Το CISAF θα ισχύει έως τις 31 Δεκεμβρίου 2030, παρέχοντας στα κράτη μέλη και στις επιχειρήσεις μακροπρόθεσμη προβλεψιμότητα. Αντικαθιστά δε το προσωρινό πλαίσιο κρίσης και μετάβασης, το οποίο ίσχυε από το 2022.
Εισάγει ένα ευέλικτο και στοχευμένο σύστημα με απλουστευμένες διαδικασίες κρατικών ενισχύσεων, προσφέροντας δυνατότητες στα κράτη μέλη να δρομολογήσουν στρατηγικές επενδύσεις σε κρίσιμους τομείς ενέργειας, όπως είναι, μεταξύ άλλων, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η απανθρακοποίηση βιομηχανικών εγκαταστάσεων, η παραγωγή καθαρής τεχνολογίας και η στήριξη ενεργοβόρων βιομηχανιών.
Παροχή κινήτρων και απλουστευμένες προϋποθέσεις που εξασφαλίζουν επιτάχυνση και επαρκείς επενδύσεις
Για να κινητοποιηθούν κονδύλια θα πρέπει να δοθούν κίνητρα ή να συμπληρωθούν με δημόσιους πόρους για την περαιτέρω επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την ανάπτυξη της απανθρακοποίησης της βιομηχανίας και τη διασφάλιση επαρκούς παραγωγικής ικανότητας καθαρής τεχνολογίας. Για παράδειγμα, όταν τα κίνητρα για την απόκτηση προϊόντων καθαρής τεχνολογίας είναι επιλεκτικά και, ως εκ τούτου, συνιστούν κρατική ενίσχυση, η Επιτροπή θα θεωρεί την εν λόγω ενίσχυση συμβατή με την εσωτερική αγορά βάσει των όρων που καθορίζονται στη σχετική της ανακοίνωση.
Το CISAF επίσης προνοεί απλουστευμένες προϋποθέσεις συμβατότητας σε σύγκριση με άλλους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, με σκοπό να επιταχυνθούν συγκεκριμένες επενδύσεις και δραστηριότητες των στόχων της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία. Μεταξύ άλλων, το νέο πλαίσιο προβλέπει ταχεία διαδικασία έγκρισης εντός έξι εβδομάδων για έργα υψηλής στρατηγικής σημασίας, ενώ ενσωματώνει ιδιωτικούς επενδυτές μέσω ειδικών ταμείων. Οι ενισχύσεις πρέπει να πληρούν αυστηρά κριτήρια συμβατότητας με την εσωτερική αγορά της ΕΕ, να είναι αναγκαίες, αναλογικές και να αποφεύγουν στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό.
Συμπληρωματικότητα με υφιστάμενα πλαίσια
Τα εργαλεία ενίσχυσης που παρέχει CISAF είναι συμπληρωματικά και επιπρόσθετα προς τους υφιστάμενους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις. Κυρίως σε ό,τι αφορά στις Κατευθυντήριες Γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας, για τις περιφερειακές ενισχύσεις, καθώς και τον Γενικό Κανονισμό Απαλλαγής κατά Κατηγορία.
Η Επιτροπή επιπρόσθετα παροτρύνει τα κράτη μέλη της ΕΕ να αξιοποιήσουν πλήρως τις υφιστάμενες δυνατότητες για την επίτευξη των κοινών στόχων της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία, υπογραμμίζοντας ότι θα ιεραρχήσει τις περιπτώσεις αυτές κατά προτεραιότητα. Καλεί δε τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν πλήρως όλους τους διαθέσιμους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, επιλέγοντας τους καταλληλότερους ανάλογα με τη φύση και τον σχεδιασμό των μέτρων τους.
Γνωμοδότηση από Έφορο Ελέγχου Κρατικών Ενισχύσεων για μέτρα βάσει πλαισίου CISAF στην Κύπρο
Η κοινοποίηση μέτρων στην Επιτροπή βάσει του CISAF προϋποθέτει έκδοση Γνωμοδότησης από την Έφορο, με βάση τους περί Ελέγχου των Κρατικών Ενισχύσεων Νόμους του 2001-2020, ενώ όσα μέτρα δεν πληρούν τις απλουστευμένες προϋποθέσεις συμβατότητας του νέου πλαισίου θα αξιολογούνται σύμφωνα με άλλους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις.
Η Κύπρος έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το CISAF εφαρμόζοντας ειδικά μέτρα ενισχύσεων για τους ακόλουθους τομείς:
- επιτάχυνση της ανάπτυξης καθαρής ενέργειας και τη στήριξη του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας, στην οποία περιλαμβάνονται ειδικά καθεστώτα για την επιτάχυνση της ανάπτυξης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών‧
- απανθρακοποίηση της βιομηχανίας‧
- διασφάλιση επαρκούς παραγωγικής ικανότητας στον τομέα των καθαρών τεχνολογιών‧
- στήριξη ειδικών έργων του Ταμείου Καινοτομίας και
- μείωση των κινδύνων ιδιωτικών επενδύσεων που σχετίζονται με στόχους της Συμφωνίας.
Εν κατακλείδι, το νέο πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων για τη Συμφωνία για Καθαρή Βιομηχανία αποτελεί εργαλείο για να διευκολύνει την ανάπτυξη καθαρής ενέργειας και τεχνολογίας, καθώς και την απαλλαγή της βιομηχανίας από ανθρακούχες εκπομπές. Το CISAF αποτελεί παράλληλα ένα φιλόδοξο εργαλείο για την πράσινη μετάβαση της ΕΕ, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η οποία εφαρμόζεται από το 2019, με απώτερο στόχο την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.
Για την Κύπρο, προσφέρει μοναδική ευκαιρία για να ενισχύσει τη βιωσιμότητα, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας της. Για την επιτυχή του αξιοποίηση απαιτείται στρατηγική συνεργασία μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, ήτοι μεταξύ κρατικών αρχών, θεσμών τοπικής αυτοδιοίκησης, οντοτήτων που ασκούν οικονομική δραστηριότητα (βιομηχανίες και επιχειρήσεις) και ερευνητικών φορέων. Ο ρόλος του Γραφείου Εφόρου Ελέγχου Ενισχύσεων καθίσταται κομβικός για τον έλεγχο της συμβατότητας των μέτρων που θα υποβάλλονται βάσει του νέου πλαισίου με το ενωσιακό κεκτημένο για τις κρατικές ενισχύσεις.
*Εφόρου Ελέγχου Κρατικών Ενισχύσεων
