ΙΩΑΝΝΑ ΜΥΤΑΥΤΣΗ
BSc in Economic Sciences
MSc in Tourism and Local Development
PhD(c) in Religious and Cultural Tourism
Ο σκοτεινός τουρισμός, τα τελευταία 25 χρόνια είναι ένα δημοφιλές ακαδημαϊκό θέμα και πλέον ένα σαφώς αναγνωρίσιμο ερευνητικό «εμπορικό σήμα». Μεταφράζεται δε, ως η πρακτική επισκέψεων σε μέρη όπου η ανθρώπινη εμπειρία, σχετίζεται με το θάνατο, την τραγωδία, την καταστροφή, τη φρίκη, το μαρτύριο ή το πένθος. Θεωρείται μάλιστα, κατηγορία του πολιτιστικού τουρισμού.
Ως δραστηριότητα υπήρχε πάντα και η ανάπτυξή του εντοπίζεται μέσα από την κινητικότητα ανθρώπων για ταξίδια αναψυχής. Στη διάρκεια της ιστορίας, οι άνθρωποι έχουν ταξιδέψει σε χώρους θανάτου για διάφορους λόγους. Έχει ειπωθεί, ότι η πρώτη σκοτεινή έλξη του τουρισμού ήταν η σταύρωση του Χριστού. Το ενδιαφέρον για τις μονομαχίες στο Κολοσσαίο, η παρακολούθηση των δημόσιων εκτελέσεων αλλά και οι επισκέψεις στα κοιμητήρια οδηγούν στη διαπίστωση ότι τα ταξίδια, ο θάνατος και το προσκύνημα είναι έννοιες αλληλένδετες σε όλες τις εποχές.
Για τον Lennon. J, που σε αυτόν ανήκει και ο ορισμός dark tourism, ο σκοτεινός τουρισμός είναι ένα μεταμοντέρνο φαινόμενο που εμφανίστηκε λόγω της παγκοσμιοποίησης, των μέσων μαζικής επικοινωνίας, της αλματώδους αύξησης της τεχνολογίας αλλά και των κοινωνικών ανησυχιών. Αυτά έχουν συμβάλλει σημαντικά στην ευαισθητοποίηση του κόσμου σε παγκόσμιο επίπεδο, οδηγώντας τους πιο κοντά στη θέαση του θανάτου μέσα από τις ειδήσεις, τις φωτογραφίες, τις ταινίες, τα σήριαλ.
To 2021 είναι η χρονιά του revenge travel. Είναι η χρονιά που ο κόσμος, εκδικητικά, θα ταξιδέψει. Μετά την πανδημία και τον εγκλεισμό, οι άνθρωποι θα ταξιδέψουν ξανά με πολύ μεγαλύτερο πάθος από πριν. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ζήτηση για σκοτεινό τουρισμό δεν θα μειωθεί μετά την πανδημία. Ο σκοτεινός τουρισμός έχει τη δυνατότητα να προαναγγείλει νέους τόπους επισκεπτών που θα τιμούν τα θύματα του covid-19, ίσως και με τη δημιουργία ενός εθνικού μνημείου αφιερωμένο στους νεκρούς της πανδημίας. Ήδη σήμερα, η Wuhan, η πόλη από την οποία ξεκίνησε η πανδημία θεωρείται το νέο hot spot σκοτεινού τουρισμού, και η ανοιχτή αγορά φαγητού της πόλης είναι το σημείο μηδέν της πανδημίας. Βλέποντας στο μέλλον, ο καθηγητής D.Wright υποστηρίζει ότι το «σαφάρι ανθρώπων» σε 100 με 200 χρόνια από σήμερα θα είναι το ακριβό χόμπι για τους κροίσους και δεν αποκλείει την πιθανότητα να μεταδίδεται και ως show από την τηλεόραση.
Ο σκοτεινός τουρισμός ως θεματικό πεδίο έχει εξάρει τη φαντασία και το ενδιαφέρον πολλών διεθνών μελετητών από διάφορους επιστημονικούς κλάδους, κοινωνιολόγους, θανατολόγους, ιστορικούς, θεολόγους, δημοσιογράφους κ.λ.π. Υπάρχει διχογνωμία μεταξύ αντικειμενικής ακαδημαϊκής έρευνας και υποκειμενικής αναφοράς στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Είναι μια «ευαίσθητη» μορφή τουρισμού που με το «προκλητικό» και «συναισθηματικό» προφίλ που διαθέτει, εγείρει πολλά ερωτήματα σε θέματα ηθικής και δεοντολογίας. Ο Marcel τον αναφέρει ως «το βρώμικο μυστικό της τουριστικής βιομηχανίας». Βασικά ερωτήματα που απασχολούν τους ερευντές είναι : Αυθεντικότητα ή εμπορευματοποίηση του θανάτου; Ο σκοτεινός τουρισμός είναι το βρώμικο μυστικό της τουριστικής βιομηχανίας; Ευαισθητοποιεί τον επισκέπτη ή πετυχαίνει το αντίθετο; Ο σκοτεινός τουρισμός έχει εξημερώσει τον θάνατο; Ερωτήματα που έχουν απαντηθεί έως ένα βαθμό ή κάποια από αυτά ακόμα ερευνώνται.
Ο περιηγητής, ο ταξιδιώτης, ο τουρίστας του σήμερα αναζητά τις εμπειρείες μέσα από τα ταξίδια του. Η μελέτη των τουριστικών εμπειριών δείχνει ότι κάποιοι τουρίστες κατά τη διάρκεια των διακοπών τους αναζητούν να ξεφύγουν ακόμα και από τις ηθικές τους ανησυχίες. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις που οι άνθρωποι στις διακοπές τους θέλουν να ξεφύγουν από τις ανήθικες συνήθειες που κατακλύζουν την καθημερινότητά τους.
Παρ’όλα αυτά οι αρχές ηθικής και ευθύνης του τουρίστα θα πρέπει να ισχύουν και να τον ακολουθούν και πέρα από την καθημερινότητά του ακόμα και στο χώρο που επέλεξε αυτός για την αναψυχή του.
Ο σκοτεινός τουρισμός «συσκευάζει» και «πουλά» τραύματα ως τουριστική εμπειρία. Οι σκοτεινές τουριστικές εμπειρίες μπορούν να λειτουργήσουν ως υπενθύμιση του θανάτου και να οδηγήσουν στην εξεικοίωση με την ανθρώπινη θνητότητα.
