Του Φίλιππου Γεωργιάδη*
Παρά την παρέλευση 45 χρόνων από την θέσπιση νομοθεσίας για τις δύο ενδείξεις διατηρησιμότητας των προσυσκευασμένων τροφίμων, οι καταναλωτές στην Ε.Ε. δεν κατανοούν όλοι πλήρως την σημασία των δύο διαφορετικών ενδείξεων ημερομηνίας. Αυτό αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αιτίες σπατάλης τροφίμων.
Στα προσυσκευασμένα τρόφιμα, τα οποία όλοι σχεδόν αγοράζουμε, η σήμανση (ετικέτα) φέρει ένδειξη της ημερομηνίας διατηρησιμότητας αυτών. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις για την ένδειξη αυτή, όπως και ορισμένες εξαιρέσεις.
Τα τρόφιμα χωρίζονται σε δύο ξεχωριστές κατηγορίες που αφορούν την ημερομηνία διατηρησιμότητας την οποία πρέπει να φέρουν στη σήμανσή τους. Αυτές είναι:
- Εκείνα τα οποία είναι πολύ ευαλλοίωτα από μικροβιολογική άποψη και τα οποία, για τον λόγο αυτό, ενδέχεται, έπειτα από σύντομο χρονικό διάστημα, να συνιστούν άμεσο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία. Μόλις παρέλθει η ημερομηνία που αναγράφεται σε αυτά, δηλαδή η τελική ημερομηνία ανάλωσης η οποία εκφράζεται με το λεκτικό «ανάλωση έως» («use by»), το τρόφιμο είναι μη ασφαλές και δεν πρέπει να καταναλωθεί.
- Όλα τα υπόλοιπα, δηλαδή εκείνα τα οποία δεν είναι πολύ ευαλλοίωτα από μικροβιολογική άποψη. Όταν παρέλθει η ημερομηνία που αναγράφεται σε αυτά, δηλαδή η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας η οποία εκφράζεται με το λεκτικό «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» («Best before»), το τρόφιμο εξακολουθεί να είναι κατάλληλο προς κατανάλωση. Απλά, μετά την ημερομηνία αυτή το τρόφιμο αρχίζει σιγά-σιγά να υποβαθμίζεται ποιοτικά. Δηλαδή, οι ιδιαίτερες οργανοληπτικές ιδιότητες (άρωμα, οσμή, γεύση, υφή, χρώμα) αρχίζουν σιγά-σιγά να εξασθενούν.
Ουσιαστική διαφορά είναι μόνο το κατά πόσο είναι μικροβιολογικώς πολύ ευαλλοίωτα!
Διατηρείται επίσης κατάλογος συγκεκριμένων ειδών τροφίμων για τα οποία δεν απαιτείται καμία ένδειξη διατηρησιμότητας. Τα τρόφιμα αυτά λόγω της φύσης τους δεν αλλοιώνονται σημαντικά με την πάροδο του χρόνου, για παράδειγμα: ζάχαρη, ξίδι, οίνοι, ποτά με αλκοόλ τουλάχιστον 10%, κ.α.
Ποια τρόφιμα είναι μικροβιολογικώς πολύ ευαλλοίωτα; Παραδείγματα αποτελούν το χωριάτικο γιαούρτι, το φρέσκο γάλα, τα προσυσκευασμένα σάντουιτς, το χαμ, κ.α. Δεν καθορίζεται εξαντλητικός κατάλογος. Κάθε περίπτωση εξετάζεται ξεχωριστά. Η νομοθεσία ορίζει ότι μετά την παρέλευση της ένδειξης ημερομηνίας στα τρόφιμα αυτά, αυτά καθίστανται πολύ σύντομα μη ασφαλή για κατανάλωση. Δηλαδή:
- είναι επιβλαβή για την υγεία (π.χ. υψηλά επίπεδα συγκεκριμένων μικροοργανισμών (coli, κ.α.), απλή παρουσία συγκεκριμένων μικροοργανισμών, όπως π.χ. Salmonella σε κομμένα λαχανικά έτοιμα για κατανάλωση), ή
- είναι ακατάλληλα για ανθρώπινη κατανάλωση παρόλο που δεν είναι οπωσδήποτε επιβλαβή για την υγεία (π.χ. παρουσιάζει λίγη μούχλα, παρουσιάζει μερική αποσύνθεση).
Το όχι πολύ μικροβιολογικώς ευαλλοίωτο τρόφιμο, μετά την παρέλευση της ημερομηνίας «Ανάλωση κατά προτίμηση πριν από..» που φέρει στη σήμανσή του, αναμένεται να παρουσιάσει μόνο κάποια ποιοτική υποβάθμιση και αυτό μετά από αρκετές εβδομάδες π.χ. σοκολάτα, αναψυκτικό, ή αρκετούς μήνες, π.χ. κατεψυγμένο ψάρι, ή και χρόνια, π.χ. καλά προφυλαγμένες κονσέρβες. Είναι πάντα σημαντικό βέβαια και οι συνθήκες φύλαξης, να είναι οι σωστές.
Τα τρόφιμα με «Ανάλωση κατά προτίμηση πριν από..», μετά την ημερομηνία αυτή είναι ακόμη κατάλληλα για κατανάλωση. Οι καταναλωτές αρκεί να ελέγχουν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά αυτών των τροφίμων (γεύση, οσμή, σχήμα, υφή, χρώμα) και αφού βρίσκουν αυτά ικανοποιητικά, να τα καταναλώσουν χωρίς δισταγμό. Είναι βέβαια πάντα χρήσιμο οι καταναλωτές να διαχειρίζονται σωστά τα αποθέματα τροφίμων που έχουν στο σπίτι.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι αρμόδιες αρχές των κρατών μελών καταβάλλουν επίμονες προσπάθειες να κατανοήσει ο μέσος καταναλωτής ότι τρόφιμα που φέρουν ημερομηνία «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» άδικα πετάγονται όταν φτάσουν στην ημερομηνία αυτή. Η απόρριψη των τροφίμων αυτών αμέσως μόλις φτάσουν στην ημερομηνία αυτή λογίζεται ως σπατάλη τροφίμων, αφού στην πραγματικότητα είναι ακόμη κατάλληλα προς κατανάλωση.
Στατιστικά στοιχεία από τα κράτη μέλη της Ε.Ε. δείχνουν ότι στο επίπεδο του νοικοκυριού, μέχρι και το ένα τρίτο της σπατάλης τροφίμων συσχετίζεται με την ένδειξη ημερομηνίας ελάχιστης διατηρησιμότητας. Την ίδια ώρα περίπου οι μισοί πολίτες των κρατών μελών της Ε.Ε. συμμερίζονται τον συλλογισμό ότι η καλύτερη και σαφέστερη πληροφόρηση ως προς την έννοια των όρων «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από» και «ανάλωση έως» θα τους βοηθούσε να σπαταλούν λιγότερα τρόφιμα στο σπίτι.
Για την μείωση της σπατάλης τροφίμων από το νοικοκυριό, χρειάζεται να καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών προς τις επιχειρήσεις τροφίμων και τις αρμόδιες αρχές ελέγχου. Σημαντική είναι πάντα και η διαρκής επιμόρφωση των καταναλωτών για την σωστή κατανόηση της έννοιας των δύο ενδείξεων διατηρησιμότητας.
Η πιο πάνω ενημέρωση γίνεται στο πλαίσιο της συμμετοχής της Κύπρου, στην Ευρωπαϊκή εκστρατεία #Safe2EatEU βασικός στόχος της οποίας είναι να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την κατανάλωση των τροφίμων, διασφαλίζοντας την ασφάλεια και την υγεία στις καθημερινές τους επιλογές.
*Υγειονομικός Λειτουργός Α’, Υγειονομικές Υπηρεσίες
