Της Χρυσάνθης Λοΐζου*
Τον Μάρτιο του 2023 ξεκίνησε στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Υγείας η συζήτηση του νομοσχεδίου για την τροποποίηση του περί Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Νόμου, το οποίο κατατέθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2022.
Το νομοσχέδιο συζητήθηκε μία φορά επί της αρχής και η συζήτηση του ακολούθως παγοποιήθηκε, παρά τη σημαντικότητά του, εξαιτίας πιθανώς, των ευαίσθητων θεμάτων που πραγματεύεται και τα οποία θα έφερναν σε αμηχανία τους βουλευτές, ενόψει τότε και του επερχόμενου συνεδρίου του Δημοκρατικού Συναγερμού για εκλογή αντιπροέδρου και αναπληρωτών προέδρων.
Όπως αναφέρεται και στην εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου, το Υπουργείο Υγείας και το Συμβούλιο Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ετοίμασε το νομοσχέδιο με σκοπό τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου που διέπει τα θέματα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Μελετώντας, ωστόσο, το περιεχόμενο του νομοσχεδίου, καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι το νομοσχέδιο κάθε άλλο παρά εκσυγχρονιστικό είναι.
Εσαεί η θητεία των μελών του Συμβουλίου
Η πρώτη τροποποίηση αφορά στη θητεία των μελών του Συμβουλίου Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Συγκεκριμένα, η θητεία τους από τετραετής με δυνατότητα επαναδιορισμού για μία ακόμη θητεία, μετατρέπεται σε τετραετή με δυνατότητα επαναδιορισμού. Ουσιαστικά δηλαδή το Υπουργικό Συμβούλιο δύναται να διορίζει εσαεί τα ίδια πρόσωπα, με ότι αυτό συνεπάγεται.
Απαγόρευση απόκτησης τέκνου σε άντρα μέσω παρένθετης
Το νομοσχέδιο προβλέπει, μεταξύ άλλων, την παραχώρηση του δικαιώματος παρένθετης μητρότητας σε μονήρη γυναίκα κατόπιν άδειας του Συμβουλίου και νοουμένου ότι η μονήρης γυναίκα δεν μπορεί να κυοφορήσει λόγω σοβαρών και ειδικών ιατρικών προβλημάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι σήμερα το δικαίωμα αυτό παραχωρείτο μόνο σε ζευγάρι, το οποίο βάσει νόμου σημαίνει άντρα και γυναίκα που τέλεσαν νόμιμα γάμο ή διατηρούν σταθερή και μόνιμη σχέση.
Η στέρηση του δικαιώματος σε μονήρη άντρα να αποκτήσει παιδί μέσω παρένθετης μητέρας έρχεται σε σύγκρουση με τις νέες πραγματικότητες, ενώ παράλληλα αντίκειται στο άρθρο 28 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει την αρχή της ισότητας και αναφέρει ότι «πάντες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου, της διοικήσεως και της δικαιοσύνης και δικαιούνται να τύχωσι ίσης προστασίας και μεταχειρίσεως».
Η αρχή της ισότητας επιβάλλει ίση μεταχείριση όλων των πολιτών. Η ισότητα όλων των ανθρώπων, μηδενός εξαιρουμένου, έναντι του νόμου πηγάζει από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα από το άρθρο 20 αυτού το οποίο κατοχυρώνεται και από Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η αρχή αυτή παραβιάζεται με το εν λόγω νομοσχέδιο, αφού ουσιαστικά αποστερεί το δικαίωμα απόκτησης τέκνου σε μονήρη άντρα, το οποίο όμως δικαίωμα παραχωρείται σε μονήρη γυναίκα.
Παρένθετη μητρότητα – Αναγκαίο δικαίωμα και για ομόφυλα ζευγάρια
Βάσει της αρχής της ισότητας καθίσταται αναγκαία και η τροποποίηση του ορισμού του όρου «ζευγάρι» στο νόμο, ώστε να σημαίνει δύο άτομα που έχουν τελέσει νόμιμα γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης ή διατηρούν σταθερή και μόνιμη σχέση. Με την τροποποίηση αυτή, επιτυγχάνεται ουσιαστικά η παραχώρηση του δικαιώματος για χρήση παρένθετης μητέρας και στα ομόφυλα ζευγάρια τα οποία είναι αδύνατο ιατρικώς να κυοφορήσουν, είτε λόγω της σύνθεσης του ζευγαριού, είτε λόγω της ύπαρξης ιατρικών προβλημάτων.
Άρση της ανωνυμίας με συγκατάθεση του δότη
Η τελευταία τροποποίηση αφορά στις περιπτώσεις όπου οι γαμέτες, δηλαδή τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια, αποστέλλονται εκτός Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε αυτό το πλαίσιο όταν αποστέλλονται σε χώρες των οποίων η νομοθεσία τους το επιτρέπει, με την έγγραφη συγκατάθεση του δότη, η ταυτότητα του τελευταίου μπορεί να γνωστοποιηθεί στα πρόσωπα που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο, στο ίδιο το τέκνο, στο ίδρυμα ιστών ή στη Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που παραλαμβάνει τους γαμέτες.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο, η ταυτότητα του δότη δεν γνωστοποιείται στο ζευγάρι που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο και αντίστοιχα ούτε η ταυτότητα του τέκνου και των γονέων του, γνωστοποιείται στο δότη.
Χρειάζεται να βρεθεί η χρυσή τομή μεταξύ του δικαιώματος προστασίας των προσωπικών δεδομένων του δότη και του δικαιώματος του παιδιού να γνωρίζει τις καταβολές του νοουμένου, ότι και τα δύο εμπλεκόμενα μέρη συναινούν.
Μη δημιουργία Μητρώου Δοτών
Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όταν συζητήθηκε θέμα που αφορούσε στην ανωνυμία των δοτών, επισημάνθηκε ότι από την ψήφιση του νόμου το 2015 μέχρι και σήμερα, δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί Μητρώο Δοτών. Υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι δότες προσφέρουν σπερματοζωάρια/ωάρια σε πέραν της μίας κλινικής σε αντίθεση με την ισχύουσα νομοθεσία που το απαγορεύει.
Αναμένουμε να δούμε κατά πόσο το κράτος ή η πλειοψηφία των βουλευτών με τις εισηγήσεις τους κατά τη συζήτηση του θέματος στην Επιτροπή Υγείας, θα τροποποιήσουν τα προβληματικά σημεία του νομοσχεδίου, έτσι ώστε να εφαρμοστεί αποτελεσματικά η αρχή της ισότητας στη βάση, τόσο του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, όσο και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
*Μέλος Κεντρικής Επιτροπής, Κοινοβουλευτική Συνεργάτιδα Κινήματος Οικολόγων-Συνεργασία Πολιτών
