Στην πορεία προς τις προεδρικές 2023, το κεντρικό μήνυμα ‘©Ενότητα – πιο ανθεκτική κοινωνία, πιο δυνατή Κύπρος’ θα μπορούσε να αποτελέσει το προεκλογικό σλόγκαν μιας πολυσυλλεκτικής υποψηφιότητας. Το σύνθημα συμπυκνώνει και αντικατοπτρίζει τη βασική στόχευση του Προεκλογικού Προγράμματος. Μπροστά στις πολύμορφες προκλήσεις και τις εκθετικές αλλαγές της νέας εποχής, το σύνθημα ‘©Ενότητα – πιο ανθεκτική κοινωνία, πιο δυνατή Κύπρος’ είναι η αιχμή του δόρατος για χάραξη της στρατηγικής διαφοροποίησης, ανάδειξη της μοναδικότητας, εστίαση στην αποτελεσματικότητα και ενίσχυση της εικόνας του υποψήφιου πρόεδρου.
Το μυαλό μας μας κάνει να σκεφτόμαστε με γραμμικούς όρους, δυσκολευόμαστε γνωσιακά να συλλάβουμε τη σημασία της εκθετικής αύξησης. Όμως ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι μη γραμμικός, που σημαίνει είναι πολύπλοκος, ευπροσάρμοστος, ταχύρρυθμος και αμφίσημος. Η μη γραμμικότητα είναι βασικό χαρακτηριστικό της πολυπλοκότητας, επειδή σημαίνει ότι μια αλλαγή σε ένα μόνο συστατικό ενός συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε μια απροσδόκητη και δυσανάλογη επίδραση κάπου αλλού. Οικονομικά ρίσκα μετατρέπονται σε πολιτικά ή τεχνολογικά ρίσκα μεταλλάσσονται σε κοινωνικά. Οι οικονομικοί κίνδυνοι τέμνονται με τα κοινωνικά προβλήματα και τη γεωπολιτική.
Σε έναν αλληλεξαρτώμενο κόσμο, οι κίνδυνοι συγχωνεύονται / αλληλοενισχύονται, μεγιστοποιώντας τις συνέπειές τους και δι’ αυτού του τρόπου έχουν καταιγιστικές επιδράσεις. Τα μη γραμμικά φαινόμενα μετά από ένα ορισμένο όριο, ή σημείο καμπής, μπορούν να επιφέρουν καταστροφικά αποτελέσματα.
Έννοιες όπως ανάπτυξη και μεταρρύθμιση είναι άδειες και χωρίς νόημα όταν παρουσιάζονται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη η ευθραυστότητα (fragility), η μη γραμμικότητα, οι ασυμμετρίες και τα εκθετικά φαινόμενα.
Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των Οικισμών –Δήμων και Κοινοτήτων– μπορεί να επιτευχθεί ενσωματώνοντας στην αρχιτεκτονική του αυτοδιοικητικού μοντέλου τις ακόλουθες παραμέτρους: Περιφέρειες Καινοτομίας, Branding Τόπου, Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, Κοινωνική Καινοτομία, Χάρτης Δικαιωμάτων του Δημότη.
Η δημιουργία / εντοπισμός και η συστηματική εφαρμογή στρατηγικών ασυμμετριών σε μακρο-επίπεδο (οικονομικό, κοινωνικό, γεωπολιτικό, περιβαλλοντικό, τεχνολογικό) και μικρο-επίπεδο (κλάδων και επιχειρήσεων) μπορεί να ενισχύσει όλους τους συντελεστές που συνθέτουν την Εθνική Ισχύ: Οικονομία, Διπλωματία, Ένοπλες Δυνάμεις.
Θετικές ασυμμετρίες έχουμε όταν υπάρχει ασυμμετρία μέσων που χρησιμοποιούνται και οφελών και πλεονεκτημάτων που προκύπτουν. Δυσμενείς ασυμμετρίες έχουμε όταν υπάρχει ασυμμετρία μέσων που χρησιμοποιούνται και αποτελεσμάτων (αρνητικών επιπτώσεων, ζημιών) που προκαλούνται.
Υπάρχουν πολλά είδη ασυμμετριών: ασυμμετρία στη μέθοδο, στην τεχνολογία, στην οργάνωση, στην προοπτική χρόνου / συγχρονισμό (time perspective / timing), στην αποφασιστικότητα, στο ηθικό, στη στρατηγική επικοινωνία και την προβολή μιας αφηγηματικής επεξήγησης ‘narrative’, στην ηθική υπεροχή (moral high ground), στο εθνικό branding, στις συνεργασίες και συμμαχίες, στην υπεροχή στην εκπαίδευση ή στην ηγεσία, υλική ή ψυχολογική.
Οι ασυμμετρικές μέθοδοι εφαρμόζονται σε όλα τα επίπεδα πολέμου –στρατηγικό, επιχειρησιακό και τακτικό– και σε όλο το φάσμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Υπάρχει πολιτικο-στρατηγική ασυμμετρία, τεχνολογική ασυμμετρία, οργανωσιακή ασυμμετρία και ασυμμετρία θέλησης, αποφασιστικότητας και ηθικού. Η στρατιωτική γεωγραφία / τοπογραφία επίσης αποτελεί είδος ασυμμετρίας.
Η δημιουργία στρατιωτικής ασυμμετρίας είναι ο περιορισμός και ελαχιστοποίηση της ισχύος του εχθρού –σε σχέση με την ισχύ της πλευράς μας– και ο πολλαπλασιασμός και μεγιστοποίηση της δικής μας ισχύος έναντι του εχθρού. Η τέχνη του πολέμου είναι η επίτευξη ασυμμετρίας έναντι του αντιπάλου. Ασυμμετρία είναι στρατηγική και στρατηγική είναι ασυμμετρία.
Η στρατηγική σημασία του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελόριζου αποτελεί μια ευνοϊκή ασυμμετρία για την πλευρά μας. Πρώτον, διότι βάσει του Δικαίου της Θάλασσας όλα τα νησιά έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη – χάρη στο Καστελόριζο, η Ελλάδα έχει θέση στην Ανατολική Μεσόγειο. Μια θέση με άμεσα γεωπολιτικά, αλλά και δυνητικά οικονομικά οφέλη. Συνεπώς, το Καστελόριζο δεν είναι μόνον η γεωγραφική, αλλά και η ιστορική συνέχεια της Ελλάδας στην περιοχή. Δεύτερον, χάρη στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου και ιδίως χάρη στη νήσο Στρογγύλη (το νοτιοανατολικότερο σημείο της χώρας), η Ελλάδα δύναται να έχει κοινά σύνορα ΑΟΖ με την Κύπρο. Αυτήν τη φορά στην κόψη του ξυραφιού δεν είναι κάποια μεμονωμένη βραχονησίδα όπως στην περίπτωση των Ιμίων αλλά κάτι πολύ περισσότερο: Η αναίρεση του διπλασιασμού περίπου της Ελληνικής Επικράτειας καθότι αυτό σημαίνει η εφαρμογή των προνοιών του διεθνούς δικαίου που αφορούν την Αιγιαλίτιδα ζώνη, την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ.
Ο κορυφαίος πολλαπλασιαστής ισχύος είναι ο Κλάδος της Πολεμικής Αεροπορίας και η επαύξηση της διαλειτουργικότητας μεταξύ των Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων. Με την αγορά των Rafale και την απόκτηση ξεκάθαρης αεροπορικής υπεροχής, η Ελλάδα έχει αυξήσει τις στρατηγικές της δυνατότητες έναντι της Τουρκίας, ακυρώνοντας την τουρκική υπεροχή των χερσαίων και ναυτικών της δυνάμεων. Τα Rafale αποτελούν τη λεγόμενη Σάρισα της ελληνικής αεροπορίας, αντίστοιχη της μακεδονικής φάλαγγας. Δίνει τη δυνατότητα πρώτου, μακρινού πλήγματος αφού πέραν από τον ανεφοδιασμό στον αέρα εάν παραστεί ανάγκη έχουν ακτίνα δράσης 2.800 μίλια.
Για να μπορέσει ένας Οργανισμός να αξιοποιήσει τις ασυμμετρίες πρέπει να έχει την ικανότητα να: α) Ανακαλύψει τις ασυμμετρίες και να διακρίνει την προοπτική μεταξύ τους, β) μετατρέψει τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσει στρατηγικά στη διαμόρφωση ενός οργανωσιακού σχεδιασμού, ώστε να τις αξιοποιήσει με έναν βιώσιμο τρόπο, και γ) συνταιριάσει τις δυνατότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται.
Η δημιουργικότητα μπορεί να αποδειχθεί μια σπουδαία πηγή ανθεκτικότητας. Όταν συμβαίνουν καταστροφές, συχνά ανθούν τόσο η δημιουργικότητα όσο και η επινοητικότητα. Ο Ισαάκ Νεύτων άκμασε μέσα στην επιδημία της πανώλης. Όταν το Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ έπρεπε να κλείσει, το καλοκαίρι του 1665 μετά το ξέσπασμα της νόσου, ο Νεύτων επέστρεψε στο οικογενειακό σπίτι στο Λίνκολνσιρ, όπου έμεινε πάνω από ένα έτος. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αναγκαστικής απομόνωσης που την περιέγραψε ως annus mirabilis (έτος θαυμάτων) έθεσε τα θεμέλια των θεωριών του για τη βαρύτητα και την οπτική και, ιδίως, για την ανάπτυξη του νόμου βαρύτητας του αντίστροφου τετραγώνου (υπήρχε μια μηλιά πλάι στο σπίτι και η ιδέα του ήλθε καθώς σύγκρινε τη πτώση ενός μήλου με την τροχιά της σελήνης). Το κλείσιμο των θεάτρων στο Λονδίνο λόγω της πανδημίας του 1593 βοήθησε τον Σαίξπηρ να στραφεί προς την ποίηση. Το 1606 ο Σαίξπηρ ήταν πολύ δημιουργικός επειδή ακριβώς έκλεισαν τα θέατρα λόγω της πανδημίας και ο θίασός του δεν μπορούσε να παίξει. Σε ένα μόνο έτος έγραψε τα έργα Βασιλιάς Λιρ, Μακμπέθ και Αντώνιος και Κλεοπάτρα. Ο Ρώσος συγγραφέας Αλεξάντρ Πούσκιν είχε μια παρόμοια εμπειρία. Το 1830, όταν ενέσκηψε επιδημία χολέρας στο Νίζνι Νόβγκοροντ, βρέθηκε απομονωμένος σε ένα επαρχιακό υποστατικό. Οι τρεις μήνες που έμεινε σε καραντίνα ήταν οι πιο δημιουργικοί και παραγωγικοί της ζωής του.
Τα αμέσως επόμενα χρόνια θα γίνουμε μάρτυρες μιας έκρηξης δημιουργικότητας μεταξύ νεοφυών επιχειρήσεων και νέων εγχειρημάτων στον ψηφιακό και βιοτεχνολογικό χώρο. Στην μετα-Covid εποχή ανοίγουν νέες ευκαιρίες για τις δημιουργικές βιομηχανίες, το δημιουργικό τουρισμό, την κοινωνική επιχειρηματικότητα και την κοινωνική καινοτομία.
Μέσα σε κάθε κλάδο –τεχνολογικές εταιρείες, στους τομείς της υγείας και της ψυχοσωματικής κατάστασης, στις τράπεζες και τις ασφαλιστικές εταιρείες, στην αυτοκινητοβιομηχανία, στον ηλεκτρισμό, στα ταξίδια και στον τουρισμό, στο λιανεμπόριο– μόνο οι πιο ανθεκτικές και πιο προετοιμασμένες επιχειρήσεις θα είναι ικανές να ‘κατασκευάσουν’ ένα επιτυχές αποτέλεσμα.
Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να κινηθούν προς τη διαμόρφωση και τη δημιουργία αγορών που έχουν ως αποτέλεσμα: α) Βιώσιμη οικονομική μεγέθυνση χωρίς αποκλεισμούς και β) παραγωγή καινοτομιών για το κοινό καλό.
Συμπερασματικά: Ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2023, το σλόγκαν ‘©Ενότητα – πιο ανθεκτική κοινωνία, πιο δυνατή Κύπρος’ μπορεί να αποτελέσει τη στρατηγική τοποθέτηση, την επικοινωνιακή ασυμμετρία μιας πολυσυλλεκτικής υποψηφιότητας. Η πολυσυλλεκτικότητα –η δυνατότητα άντλησης ψήφων από όλο το πολιτικό φάσμα αλλά και κυρίως από την τεράστια δεξαμενή της αποχής και της αδιευκρίνιστης ψήφου– θα γείρει την εκλογική πλάστιγγα.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
