Η πρωτοβουλία της Αθήνας για τη σύσταση ενός 5×5 «τραπεζιού» με παράκτια κράτη της Ελλάδας και με μία πλήρη και κρίσιμη ατζέντα για θέματα και κοινές προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, σε μία πρώτη ανάγνωση είναι θετική.
Ωστόσο, με βάση τα δεδομένα αλλά και τις πρόσφατες εξελίξεις, το ερώτημα είναι κατά πόσο είναι εφικτό και βιώσιμο να επιτευχθεί.
Το τραπέζι σύμφωνα με τα όσα ανακοίνωσε πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης απευθύνεται στη Λιβύη, την Κύπρο, την Τουρκία και την Αίγυπτο, δηλαδή παράκτια κράτη παραδοσιακούς εταίρους, όμως και χώρες με τις οποίες υπάρχουν σύνθετες διμερείς διαφορές.
Επιπρόσθετα η θεματολογία περιλαμβάνει τη διαχείριση μεταναστευτικών ροών, την προστασία των θαλασσών, τη ρύπανση και την οικολογική βιωσιμότητα, την ενίσχυση υποδομών και ενεργειακής διασύνδεσης, (πιθανόν μέσω αγωγών ή καλωδίων), ένα από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα στην περιοχή δηλαδή την οριοθέτηση ΑΟΖ / υφαλοκρηπίδας και τέλος θέματα πολιτικής ασφάλειας και κοινωνικής προστασίας σε περιφερειακό επίπεδο.
Η συμπερίληψη της Τουρκίας και της Λιβύης και με βάση την εν λόγω «ατζέντα», φέρνουν στην πρώτη γραμμή τις διμερείς διαφορές που προϋπήρχαν αλλά και διαφορές που ενδεχομένως να προκύψουν εκ νέου από τη στάση των εν λόγω κρατών.
Έτσι η πρωτοβουλία για το 5×5 μπορεί να δείχνει πως η Ελλάδα επενδύει σε πολυμερές διάλογο και συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο που αν υλοποιηθεί, μπορεί να φέρει θετικές εξελίξεις, αλλά οι προκλήσεις είναι μεγάλες και η επιτυχία εξαρτάται πολύ από τη βούληση των συμμετεχόντων και την πραγματική δέσμευσή τους στο θεσμικό πλαίσιο.
Το «7×5»
Την ίδια ώρα η μη πρόσκληση ορισμένων κρατών που έχουν σημαντικό ρόλο στην περιοχή προκαλεί εύλογα ερωτήματα.
Δηλαδή το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί ένα τραπέζι 7×5 με τη συμμετοχή Ελλάδας, Τουρκίας, Αιγύπτου, Λιβύης, Ισραήλ, Συρίας και Λιβάνου.
Ειδικοί εξηγούν στη «Ν» πως «από τη μία πλευρά, η πρόσκληση δεν αποτελεί απαραίτητα ένδειξη αποκλεισμού των κρατών αυτών. Θα μπορούσε να πει κανείς πως η πρόσκληση προς τα πέντε αυτά κράτη αντικατοπτρίζει την ανάγκη για ένα πρώτο βήμα, Τα κράτη που έμειναν εκτός ενδέχεται, αργά ή γρήγορα, να χρειαστεί να ενταχθούν σε κάποιον ρόλο, είτε επίσημα είτε μέσω άλλων διαύλων» και προσθέτουν πως «από την άλλη, στην Ανατολική Μεσόγειο υπάρχει ένα μωσαϊκό θαλάσσιων διεκδικήσεων, ενεργειακών σχεδίων και συνεργασιών που δεν είναι εύκολο να ενσωματωθούν σε ένα ενιαίο σχήμα. Η πρόσκληση κρατών που έχουν ανοιχτές διαφορές με περισσότερους από έναν συμμετέχοντες θα μπορούσε να οδηγήσει το 5×5 σε παραλυσία πριν καν ξεκινήσει».
Τα «αγκάθια», το ψευδοκράτος και οι προκλήσεις της Άγκυρας
Πιάνοντας το νήμα από την Λιβύη, μπορεί να υπάρχουν ανοιχτοί δίαυλοι με την Αθήνα, να υπάρχει μερικώς βελτιωμένη εικόνα ως προς τις μεταναστευτικές ροές (όπως έχει γράψει η «Ν» μείωση περίπου 20%), να μην έχει προχωρήσει η επικύρωση του παράνομου και ανυπόστατου τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βεγγάζη, μπορεί να έχουν υπάρξει ανταλλαγές επισκέψεων Αθήνας – Λιβύης (σε Βεγγάζη και Τρίπολη), ωστόσο παραμένει μία διχοτομημένη χώρα με δύο αντιμαχόμενα κέντρα εξουσίας.
Αυτό πρακτικά σημαίνει πως η συμμετοχή της και μόνο από άποψη εκπροσώπησης είναι περίπλοκη, πολλώ δε μάλλον με την Τρίπολη να διατηρεί στενές επαφές με την Άκυρα ενώ είναι πασιφανές πως η Άγκυρα κάνει στενό μαρκάρισμα στη Βεγγάζη, με πολιτικό και στρατιωτικό δέλεαρ.
Ίδια στάση που ακολουθεί (η Άγκυρα) και με το Κάιρο, στρατηγικό εταίρο της Ελλάδας.
Σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή της Κύπρου, αυτή αποτελεί από μόνη τη ένα «αγκάθι» καθώς η Άγκυρα θα επιχειρήσει να επιβάλλει την εξωπραγματική απαίτησή της να συμμετάσχει, δηλαδή, το ψευδοκράτος.
Καθόλου απαρατήρητο δεν περνά το γεγονός ότι αρχικά δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν και πως την ίδια ώρα η Άγκυρα έχει επανέλθει στην προκλητική και αναθεωρητική της τακτική έναντι της Ελλάδας.
Πιο συγκεκριμένα, έχει σημειωθεί ένας αριθμός παραβιάσεων στο ελληνικό FIR από τουρκικά αεροσκάφη, προ ημερών σημειώθηκε επεισόδιο στο Αγαθονήσι με Έλληνες λιμενικούς να απαντούν με πυρά στην άρνηση τούρκων αλιέων που ψάρευαν εντός ελληνικών χωρικών υδάτων να απομακρυνθούν ενώ επανήλθε η προκλητική αντίδραση για το ζήτημα του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ).
Από μόνη της η στάση της Άγκυρας επαναφέρει εικόνες του παρελθόντος που είχαν εκλείψει σε έναν μεγάλο βαθμό μετά τη Διακήρυξη των Αθηνών (Δεκέμβριος του 2023) κάτι που αποδεικνύει πως υπάρχει ταραχή στα «ήρεμα νερά» και ενδεχομένως να «απαντά» στο ποια πλευρά λειτουργεί αναβλητικά ως προς τη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν.
Το SAFE
Φυσικά, ένας άλλος παράγοντας που πιέζει την Άγκυρα είναι το πρόγραμμα SAFE και οι «κόκκινες γραμμές» της Ελλάδας με την Αθήνα να ζητά την άρση του «casus belli» ούτως ώστε να μπορεί να διεκδικήσει κομμάτι από την ευρωπαϊκή πίτα για την άμυνα και η Άγκυρα.
Όμως η πίεση που δέχεται η Τουρκία δεν προέρχεται μόνο από την Ελλάδα, αλλά και από την Κύπρο τη Γαλλία και την Κομισιόν διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον στο οποίο η Άγκυρα δεν μπορεί να επιβάλει εύκολα τις προκλητικές θέσεις της.
Υπενθυμίζεται πως η προθεσμία υποβολής προτάσεων από τα κράτη – μέλη εκπνέει στις 30 Νοεμβρίου.
Τέλος Δεκεμβρίου οι διερευνητικές
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης προβλέπει ότι μέχρι το τέλος του έτους θα ολοκληρωθούν σημαντικές διπλωματικές διερευνητικές επαφές για το 5×5, ώστε να υπάρξουν προσκλήσεις και δυνατότητα σύστασης επίσημου πλαισίου με μερικές από αυτές να έχουν ολοκληρωθεί.
Τέλος, όπως σημειώνουν «η Ελλάδα προσβλέπει να δημιουργήσει ένα περιβάλλον σταθερότητας σε ένα πεδίο που ιστορικά ήταν ένα πεδίο ανταγωνισμών και εντάσεων. Έχει θέσει συγκεκριμένες προϋποθέσεις για τη λειτουργία, για την πραγματοποίηση αυτής της πενταμερούς. Προϋπόθεση πρώτη είναι ο σεβασμός στο Διεθνές Δίκαιο, περιλαμβανομένου του Δικαίου της Θάλασσας, και η δεύτερη είναι ο σεβασμός στην κυριαρχία των κρατών».
