Νίκος Γ. Σύκας*
(για τα 25χρονα του οικονομικού περιοδικού nomisma)
Ο νομπελίστας Daniel Kahneman σημειώνει ότι ‘είμαστε πολύ έμπειροι σε ένα κόσμο λίγο ή πολύ γραμμικό. Η εκθετική αύξηση είναι πράγματι κάτι διαφορετικό. Δεν είμαστε εξοπλισμένοι γι’ αυτό – είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε εκθετικά φαινόμενα. Όταν ο γραμμικός κόσμος αντιμετωπίζει μια εκθετική αλλαγή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα (όπως μας έδειξε και η πανδημία)’.
Ο Καθηγητής Jeffrey Sachs, Πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, επισημαίνει την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις –οικονομική, ενεργειακή, κοινωνική, υγειονομική, μεταναστευτική και κλιματική κρίση– λόγω της πολυπλοκότητας, των μη γραμμικών αλληλεπιδράσεων και της ασύμμετρης αλληλεξάρτησης των παγκόσμιων κρίσεων.
Κορυφαίοι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι προσεγγίζουμε μη γραμμικά προβλήματα ‘nonlinear, multisource, multilayer problems’ (π.χ. κλιματική κρίση, απώλεια βιοποικιλότητας, πανδημίες, φυσικές καταστροφές, μακροοικονομικές ανισορροπίες, διάσπαση εφοδιαστικής αλυσίδας, ενέργεια και πρώτες ύλες, ανισότητες, καρκίνος, νόσος Αλτσχάιμερ) με ένα γραμμικό τρόπο.
Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι και οι αλληλένδετες κρίσεις στο σημερινό μη γραμμικό κόσμο αντιμετωπίζονται με συμβατικές προσεγγίσεις, στατικά εργαλεία και γραμμικά επιχειρηματικά μοντέλα, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ και ‘από καταστροφή σε καταστροφή’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα ‘θερίσει’ τα πάντα για άλλη μια φορά.
Οι εκθετικές αλλαγές, οι μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις, οι αναδυόμενες ιδιότητες και η έλλειψη προβλεψιμότητας –φαινόμενα που τροφοδοτούνται και ενισχύονται από την πολυπλοκότητα και την οξεία αβεβαιότητα– είναι η νέα κανονικότητα. Η πορεία προς το μέλλον τώρα φαίνεται λιγότερο ξεκάθαρη, μη γραμμική, πιο βραχώδης, ανώμαλη, περίπλοκη και πιο κατακερματισμένη από ότι ήταν μόλις πριν λίγα χρόνια.
Η Μετα–καινοτομία ενσωματώνει την ικανότητα διαχείρισης των μη γραμμικοτήτων στη δομή μιας νέας καινοτομίας ή ενός οργανισμού. Η έννοια των ασύμμετρων αποτελεσμάτων αποτελεί την κεντρική ιδέα του νέου αυτού μοντέλου καινοτομίας το οποίο στηρίζεται στις αρχές της συστημικής καινοτομίας και της διεπιστημονικής-διαθεματικής προσέγγισης. Η διαχείριση των μη γραμμικοτήτων –θετικών ή αρνητικών– με ένα συστηματικό και τυποποιημένο τρόπο, επιτυγχάνεται με τη βοήθεια μιας πρωτοποριακής ‘Εργαλειοθήκης Ανθεκτικότητας’ που έχω ετοιμάσει.
Η ‘Εργαλειοθήκη Ανθεκτικότητας’ περιλαμβάνει συνολικά 148 στρατηγικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα, νέα πλαίσια, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις, σύγχρονες μεθόδους και πρακτικές, πρότυπα και δημιουργικές τεχνικές που μπορούν να εφαρμοστούν κατά περίπτωση. Η εν λόγω εργαλειοθήκη δίνει τη δυνατότητα στους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ανάλογα, ώστε να είναι ανοικτοί σε ευνοϊκές ασυμμετρίες (εκθετικές ευκαιρίες) και κλειστοί σε δυσμενείς ασυμμετρίες (εκρηκτικά ρίσκα / καταστροφικούς κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε θετικές ασυμμετρίες μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease the exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής.
Η ‘Εργαλειοθήκης Ανθεκτικότητας’ μπορεί να: α) Ενισχύσει την ανθεκτικότητα της ΕΕ, των Περιφερειών, του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου, των οικισμών, των δημοσίων και ιδιωτικών οργανισμών, των επιχειρήσεων και όλων των προϊόντων και υπηρεσιών και β) επιταχύνει την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση στη νέα εκθετική εποχή.
Το δυναμικό αυτό εργαλείο μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς: Γεφύρωση του χάσματος έρευνας και καινοτομίας, ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας, επιτάχυνση των Μεταρρυθμίσεων, βιωσιμότητα μεγάλων Εταιρειών και Startups, Βιώσιμος Τουρισμός, Κανονιστική Συμμόρφωση ‘Compliance’, ανθεκτικότητα Εφοδιαστικής Αλυσίδας, προώθηση και ανάπτυξη της Διαστημικής Τεχνολογίας, Εκπαίδευση, Τεχνητή Νοημοσύνη, Εθνική Στρατηγική Άμυνας και Ασφάλειας, βελτίωση της εικόνας της Κύπρου στη διεθνή σκηνή (Nation Branding), Πολιτικό Branding, Branding Τόπου ‘Place Branding’, Branding Τουριστικού Προορισμού, Branding Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ 2026, Διαχείριση Ποιότητας, Ιατρική Έρευνα (Network & Systems Medicine), επιτάχυνση της Έρευνας του Καρκίνου κ.ά.
Η Μετα–καινοτομία μπορεί, μεταξύ άλλων να συμβάλει στην:
- Μεγιστοποίηση της απόδοσης των δημοσίων και των ιδιωτικών επενδύσεων.
- Ενίσχυση του Κοινοβουλευτικού Ελέγχου. Η Βουλή μπορεί να προτείνει αλλαγές και τροπολογίες που μπορούν να αυξήσουν την ανθεκτικότητα και τον αντίκτυπο των σχεδίων / μεταρρυθμίσεων που προωθούνται για έγκριση.
- Μεγιστοποίηση του αντίκτυπου –επιστημονικού, κοινωνικού και οικονομικού– των Ευρωπαϊκών Επενδύσεων στην Έρευνα & Καινοτομία.
- Μετατροπή της Κύπρου σε Περιφερειακό Κέντρο Έρευνας & Καινοτομίας. Προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων.
- Καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Μείωση στο ελάχιστο του διοικητικού κόστους και δημιουργία ενός φιλικού προς τον επιχειρηματία και επενδυτή περιβάλλον.
- Μεγιστοποίηση των οφελών της εκκλησιαστικής φιλανθρωπίας μέσα από καινοτόμα προγράμματα και δράσεις. Τοπικές Καινοτομίες για το Κοινό Καλό.
- Ενίσχυση της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας. Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και Κοινωνική Καινοτομία.
- Ενίσχυση των Πολιτιστικών και των Δημιουργικών Βιομηχανιών.
- Ανατροπή της αρνητικής εικόνας της Κύπρου, στην ανάκτηση της αξιοπιστίας της χώρας και στη δημιουργία ενός ισχυρού εθνικού brand.
- Ενίσχυση της Ανθεκτικότητας του νέου Αυτοδιοικητικού Μοντέλου.
- Προστασία της Βιοποικιλότητας. Ανάδειξη της Φυσικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
- Ενίσχυση της Κλιματικής Ανθεκτικότητας. Έξυπνες και Ενεργειακά Ανθεκτικές Πόλεις.
- Προώθηση της Βιώσιμης Γεωργίας. Γεωργία και Κλιματική Κρίση: συνδυασμός μέτρων για μείωση των αρνητικών επιπτώσεων ‘mitigation’ και προσαρμογής ‘adaptation’. Ναυτική και Γαλάζια Βιώσιμη Ανάπτυξη.
- Διαχείριση Κρίσεων. Πολιτικές ετοιμότητας και πρόληψης στις φυσικές καταστροφές. Ανθεκτικότητα Υποδομών.
- Προώθηση του Ψηφιακού Μετασχηματισμού για τη δημιουργία κοινωνικής αξίας, οικονομικής αξίας, αξίας για τη βιομηχανία και επιχειρηματικής αξίας. Νέες Τεχνολογίες οι οποίες προσφέρουν πολλαπλά οφέλη για τους πολίτες, τις εταιρείες και την κοινωνία ως σύνολο.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο περιγράφεται πολύ συνοπτικά πιο πάνω παρουσιάζεται αναλυτικά –θεωρητικό πλαίσιο, πρότυπα ‘templates’ και παραδείγματα εφαρμογών– σε ένα πρακτικό Εγχειρίδιο που έχω ετοιμάσει.
*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
