Του Χρ. Χριστοδούλου-Βόλου*
Σε μια απογοητευτική ενημέρωση (22/4/2025) το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας, αναθεωρώντας προς τα κάτω την πρόβλεψή του για οικονομική ανάπτυξη στο 2,8% για το τρέχων έτος. Το Ταμείο αποδίδει, σε μεγάλο βαθμό, αυτή την επιβράδυνση στις εντεινόμενες εμπορικές εντάσεις που προκλήθηκαν από τους Αμερικάνικους δασμούς και τα αντίποινα των άλλων μεγάλων οικονομίων. Ενώ η προσοχή του ΔΝΤ αιτιολογείται δεδομένης της πολυπλοκότητας του υφιστάμενου γεωπολιτικοοικονομικού τοπίου, μια πιο προσεκτική εξέταση των προβλέψεών του αποκαλύπτει τόσο την δικαιολογημένη την ανησυχία του όσο και την υπερβολική έμφαση σε συγκεκριμένους παράγοντες, με κυριότερους μεταξύ αυτών, τους δασμούς.
Η νέα αναθεωρημένη προοπτική του ΔΝΤ αντικατοπτρίζει μια παγκόσμια οικονομία που αντιμετωπίζει τις πιο σημαντικές προκλήσεις από την εποχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Επικεντρώνοντας στους δασμούς ως κύριο παράγοντα διαταραχής, το ΔΝΤ σκιαγραφεί ένα ντόμινο που εκτείνεται σε ηπείρους, από τις επιβραδύνσεις των εξαγωγών στην Κίνα και την Ευρώπη έως τις πληθωριστικές πιέσεις των ΗΠΑ. Η πρόβλεψη μιας απότομης πτώσης στην ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου, από την προηγούμενη εκτίμηση του 3,2% σε μόλις 1,7%, ενσωματώνει το μέγεθος του αναμενόμενου προβλήματος. Αυτό δεν είναι απλά μια οριακή προσαρμογή, είναι ένα μήνυμα ότι η παγκόσμια αλληλεξάρτηση δοκιμάζεται με τρόπους που θα μπορούσαν να επαναπροσδιορίσουν τους οικονομικούς κανόνες.
Όμως, η εξάρτηση των προβλέψεων του ΔΝΤ σε δεδομένα μόνο έως τις 4 Απριλίου, εξαιρώντας ορισμένα από τα πιο πρόσφατα αντίποινα μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, αποτελεί πρόβλημα. Αντανακλά την τεράστια δυσκολία μοντελοποίησης μιας παγκόσμιας οικονομίας που πλήττεται από ασταθείς πολιτικές αποφάσεις. Βεβαίως οι οικονομολόγοι του Ταμείου συμπεριέλαβαν ότι πληροφορίες είχαν, όμως ο γρήγορος ρυθμός των αλλαγών πολιτικής σημαίνει ότι οποιαδήποτε πρόβλεψη είναι πιθανό να ξεπεραστεί σχεδόν αμέσως μόλις δημοσιευτεί. Αυτή η χρονοκαθυστέρηση θέτει υπό αμφισβήτηση πόσο αποτελεσματικά τέτοιες προβλέψεις μπορούν να καθοδηγήσουν την πολιτική ή να ενημερώσουν τις αγορές σε πραγματικό χρόνο.
Επιπλέον, ενώ οι δασμοί είναι αναμφίβολα ενοχλητικοί, η άποψή του ΔΝΤ ενδεχομένως να υπεραπλουστεύει ακούσια ένα ευρύτερο σύνολο οικονομικών αντιξοότητων. Για παράδειγμα, οι διαρθρωτικές αλλαγές, όπως είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των βιομηχανιών, τα σοκ που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, οι δημογραφικές αλλαγές στις προηγμένες οικονομίες και οι παρατεταμένες επιπτώσεις της δημοσιονομικής τόνωσης της εποχής της πανδημίας, διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της τρέχουσας οικονομικής πορείας. Οι δασμοί, αν και σημαντικοί, δεν συμβαίνουν στο κενό και η απομόνωσή τους ως κεντρική απειλή κινδυνεύει να αγνοήσει αυτές τις διασταυρούμενες δυναμικές.
Για παράδειγμα, η προβλεπόμενη ανάπτυξη της Κίνας είναι μόλις στο 4%, η χαμηλότερη από το 1990. Αν και οι δασμοί που επιβάλλονται από τις ΗΠΑ είναι σίγουρα ένας παράγοντας, αυτή η πτώση αντικατοπτρίζει επίσης μια ωρίμανση της οικονομίας που βιώνει εγχώριες προκλήσεις όπως είναι η αστάθεια των ακινήτων, η μετατόπιση των δημογραφικών στοιχείων της εργασίας και η ανάγκη να στραφεί από την ανάπτυξη που οδηγεί στις εξαγωγές στην ανάπτυξη που οδηγεί στην κατανάλωση. Κατ’ ανάλογο τρόπο, η στασιμότητα της ΕΕ, και ιδιαίτερα η πρόβλεψη μηδενικής ανάπτυξης της Γερμανίας, οφείλεται τόσο στις διαταραχές της αγοράς ενέργειας, στις εσωτερικές κανονιστικές προκλήσεις της ΕΕ όσο και στον προστατευτισμό των ΗΠΑ.
Η έμφαση που δίνει το ΔΝΤ στον πληθωρισμό στις αναπτυγμένες οικονομίες, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ (εκτιμάται σε 3%), αξίζει επίσης μια διαφορετική άποψη. Ενώ οι δασμοί συμβάλλουν στις αυξήσεις των τιμών ανεβάζοντας το κόστος των εισαγωγών, είναι ένας μόνο παράγοντας μεταξύ πολλών άλλων. Τα σημεία συμφόρησης των εφοδιαστικών αλυσίδων, οι αλλαγές στη νομισματική πολιτική, ακόμη και οι εταιρικές στρατηγικές τιμολόγησης είναι όλα στο παιχνίδι. Αποδίδοντας τον πληθωρισμό κυρίως στους δασμούς, το ΔΝΤ κινδυνεύει να απλοποιήσει υπερβολικά ένα πιο πολύπλευρο φαινόμενο.
Παρόλα αυτά, το ΔΝΤ σωστά επισημαίνει ότι η ίδια η αβεβαιότητα, ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πολιτική, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην οικονομική ανάπτυξη. Οι επιχειρήσεις αναβάλλουν τις επενδύσεις, οι καταναλωτές συγκρατούν τις δαπάνες και οι κυβερνήσεις στρέφονται σε στάσεις αντίδρασης αντί για προληπτικό σχεδιασμό. Αυτό το κλίμα αβεβαιότητας είναι τοξικό για μια παγκόσμια οικονομία που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και τη σταθερότητα.
Όμως, υπάρχει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα που υπονοείται στην έκθεση. Χώρες όπως η Ισπανία, με προβλεπόμενη ανάπτυξη 2,5%, δείχνουν πώς οι επιλογές εσωτερικής πολιτικής, όπως είναι η ισχυρή εγχώρια κατανάλωση και η σχετικά χαμηλή έκθεση στα προβλήματα του διεθνούς εμπορίου, μπορούν να παρέχουν προστατευτικά μέτρα έναντι των παγκόσμιων αναταράξεων. Παρομοίως, η αναφορά στις επενδύσεις σε υποδομές ως δυνητικού πυλώνα ανάπτυξης σηματοδοτεί ότι οι χώρες εξακολουθούν να διαθέτουν εργαλεία για την αντιμετώπιση των εξωτερικών κραδασμών, εάν χρησιμοποιηθούν με σύνεση.
Συμπερασματικά, η πρόβλεψη του ΔΝΤ πρέπει να ληφθεί σοβαρά, αλλά και κριτικά. Υπογραμμίζει τον κίνδυνο ενός εμπορικού πολέμου σε μια εποχή που η παγκόσμια συνεργασία είναι περισσότερο από απαραίτητη. Ωστόσο, υπογραμμίζει επίσης την πολυπλοκότητα του σύγχρονου οικονομικού συστήματος, όπου κανένα μεμονωμένο ζήτημα, είτε είναι οι δασμοί είτε κάτι άλλο, δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως τις μακροοικονομικές αλλαγές. Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους μάνατζερς των επιχειρήσεων και το κοινό, η πρόκληση είναι να αναγνωρίσουν αυτήν την πολυπλοκότητα και να μην ανταποκριθούν με πανικό, αλλά με στρατηγική προσαρμογή. Η παγκόσμια οικονομία είναι πράγματι σε συνεχή αλλαγή, αλλά απέχει πολύ από το να είναι ανίσχυρη μπροστά στις αντιξοότητες και τις διαταραχές.
*Αναπληρωτή Καθηγητή Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών και Προέδρου του Τμήματος Οικονομικών και Διοίκησης του Πανεπιστήμιου Νεάπολις Πάφος
