Η κρίση της πανδημίας Covid-19 σηματοδοτεί την απαρχή μίας μαζικής παραδειγματικής μετάβασης από μία περίοδο συγκεντρωτικών θεσμών από την κορυφή προς τη βάση για έναν κόσμο κατανεμητικής και συνεργασιακής ισχύος και τον εκδημοκρατισμό της καινοτομίας και της δημιουργικότητας. Η κρίση απαιτεί ισχυρές αντιδράσεις που θα βασίζονται στην αλληλεγγύη, τη συνεργασία και την ευθύνη.
Το Σχέδιο που προτείνεται στο παρόν άρθρο στηρίζεται στην παροχή ισχυρών κινήτρων από την Κεντρική Κυβέρνηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση προς τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις για την ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων, υπηρεσιών και δράσεων με στόχο τη μείωση των επιπτώσεων από την πανδημία και την ενίσχυση της απασχόλησης και της ανθεκτικότητας των τοπικών κοινωνιών.
Η Κοινωνική Οικονομία έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση και τον μετριασμό των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων της κρίσης Covid-19. Βραχυπρόθεσμα, οι παράγοντες της Κοινωνικής Οικονομίας βοήθησαν στην ανάκαμψη από την κρίση, παρέχοντας καινοτόμες λύσεις που αποσκοπούν στην ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών για τη συμπλήρωση της κυβερνητικής δράσης. Μακροπρόθεσμα, οι οργανώσεις της Κοινωνικής Οικονομίας μπορούν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση της οικονομίας μετά την κρίση, προωθώντας οικονομικά και χωρίς αποκλεισμούς μοντέλα.
Τα τελευταία χρόνια, σε παγκόσμιο επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση της Κοινωνικής Οικονομίας και των Κοινωνικών Επιχειρήσεων. Στην ΕΕ, υπάρχουν 2,8 εκατομμύρια οντότητες κοινωνικής οικονομίας, που αντιπροσωπεύουν το 6,3% της απασχόλησης στην ΕΕ, αλλά ο αντίκτυπος τους υπερβαίνει τους αριθμούς αυτούς.
Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα:
α) Αποτελεί μια διακριτή μορφή επιχειρηματικότητας η οποία έχει ως σκοπό την επίτευξη ενός κοινωνικού σκοπού με έναν οικονομικά βιώσιμο τρόπο.
β) Αφορά πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη, χρηματοδότηση και εφαρμογή νέων λύσεων σε πραγματικά κοινωνικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά θέματα χρησιμοποιώντας την κερδοφορία ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπό.
γ) Μπορεί να λαμβάνει τόσο κερδοσκοπική όσο και μη κερδοσκοπική μορφή, χωρίς να αλλάζει ο τελικός σκοπός της, δηλαδή η επίτευξη ενός κοινωνικού σκοπού.
Ως ‘Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία’ ορίζεται το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων που στηρίζονται σε μία εναλλακτική μορφή οργάνωσης των σχέσεων παραγωγής, διανομής, κατανάλωσης και επανεπένδυσης, βασισμένη στις αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της συνεργασίας, καθώς και του σεβασμού στον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα είναι μια καινοτομία. Όλες οι καινοτομίες μπορούν να αναλυθούν και ταξινομηθούν με βάση τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ. Η επιτυχία των Κοινωνικών Επιχειρήσεων είναι συνάρτηση πολλών αλληλεξαρτώμενων παραγόντων οι οποίοι μπορούν να κωδικοποιηθούν ως ακολούθως:
- Καινοτομία Προϊόντος: Ενίσχυση του οικοσυστήματος των Κοινωνικών Επιχειρήσεων. Προώθηση του ρόλου των νέων τεχνολογιών και της ψηφιοποίησης στην Κοινωνική Οικονομία και τις Κοινωνικές Επιχειρήσεις. Πρόσβαση σε δομές και τεχνογνωσία. Επιχορήγηση Κοινωνικών Επιχειρήσεων, πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Νέα επιχειρηματικά μοντέλα, εναλλακτικά χρηματοδοτικά κανάλια (συμμετοχική χρηματοδότηση, microfinancing, peer-to-peer lending, block chain). Οι υποχρεώσεις της Κοινωνικής Επιχείρησης να είναι ανάλογες με τα οφέλη / κίνητρα. Προϋποθέσεις για την απαλλαγή των Κοινωνικών Επιχειρήσεων από την καταβολή τελών, δικαιωμάτων, φόρων ή άλλης μορφής κρατικών επιβαρύνσεων.
Κοινωνικό όφελος / αντίκτυπος. Σε πολλές χώρες ο ορισμός της κοινωνικής επίδρασης εκτείνεται πέραν των ευάλωτων / μειονεκτούντων ομάδων –φροντίδα ηλικιωμένων, αστέγων και ομάδων με ειδικά προβλήματα υγείας, βοήθεια σε φτωχές οικογένειες, ένταξη στην εργασία, στήριξη ατόμων που βρίσκονται στην απεξάρτηση– για να συμπεριλάβει στόχους δημοσίου συμφέροντος: προστασία περιβάλλοντος, οικολογική διαχείριση αποβλήτων, ανακύκλωση, ενεργειακές κοινότητες, προώθηση του αθλητισμού, της τέχνης, του πολιτισμού, της επιστήμης, της έρευνας, αποκατάσταση της ιστορικής κληρονομιάς και διατήρηση των φυσικών τοπίων, κοινωνικές επιχειρήσεις σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, αποκατάσταση γειτονιών στις αστικές περιοχές, προστασία του καταναλωτή, φροντίδα αδέσποτων ζώων και διαχείρισης καταφυγίων κλπ.
- Καινοτομία Διαδικασιών: Συμμετοχή συνεργαζόμενων μελών με έμμισθη εργασία και εθελοντών με άμισθη εργασία. Συμμετοχική Διακυβέρνηση και δημοκρατικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων. Τακτική ανατροφοδότηση και παρακολούθηση, μετρήσιμα αποτελέσματα / λογοδοσία. Να μη δημιουργηθεί υπερβολική και γραφειοκρατική εποπτεία που θα εμποδίσει τους οργανισμούς / τις επιχειρήσεις να συμμορφωθούν με αυτήν. Προκαθορισμένες διαδικασίες και κανόνες σε ό,τι αφορά τη διανομή κερδών προς τα μέλη, τους μετόχους και ιδιοκτήτες προκειμένου να διασφαλίζεται η οικονομική βιωσιμότητα. Σύμπραξη ιδιωτικών και δημοσίων οργανισμών, Κοινωνική Καινοτομία. Εξειδικευμένη εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας, πλατφόρμες εκπαίδευσης online.
- Οργανωσιακή Καινοτομία: Ανάπτυξη ικανοτήτων, απαραίτητων για τους κοινωνικούς επιχειρηματίες, όπως η ομαδικότητα στην εργασία, η προσαρμοστικότητα, η αίσθηση πρωτοβουλίας, η ανάληψη ρίσκου, η ηγεσία, η επικοινωνία, η δικτύωση και η καινοτόμος σκέψη. Καλλιέργεια μιας ανοιχτής, δημιουργικής κουλτούρας. Ενθάρρυνση της ποικιλομορφίας ‘diversity’ και της ανεκτικότητας / δεκτικότητας. Μείωση των ανισοτήτων και αύξηση της κοινωνικής συνοχής. Ευημερία του συνόλου.
Κοινωνικό Κεφάλαιο, Κοινωνική Ανταλλαγή, βιώσιμα Κοινωνικά Δίκτυα. Κοινωνικό Κεφάλαιο είναι το σύνολο των εγγενών πόρων των κοινωνικών σχέσεων που διευκολύνουν την συλλογική δράση. Περιλαμβάνει την εμπιστοσύνη, την ασφάλεια, την συνεργασία, καθώς και το σύνολο των κοινωνικών κανόνων και παραδόσεων. Κοινωνικό κεφάλαιο χτίζουμε με κάθε μας πράξη, συμπεριφορά, δράση και άποψη σε όλη την διάρκεια της ζωής μας. Ένας Κοινωνικός Επιχειρηματίας με ικανοποιητικό κοινωνικό κεφάλαιο, μπορεί ευκολότερα να αλληλοεπιδράσει με τους κοινωνικούς εταίρους, να κινητοποιήσει, και να ηγηθεί.
- Καινοτομία Μάρκετινγκ: Διαφάνεια – η ετήσια έκθεση (οικονομική έκθεση και έκθεση πεπραγμένων) να είναι δημόσια στη ιστοσελίδα της επιχείρησης. Ενίσχυση του βαθμού ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης όλων των ενδιαφερόμενων μερών για τα οφέλη που προκύπτουν από την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα. Δράσεις ενεργοποίησης των πολιτών και συνεργασίας στην αλληλέγγυα οικονομία. Συνεργασία με διεθνείς οργανώσεις / φόρουμ για την ανάπτυξη πολιτικών κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών των κρατών μελών της ΕΕ. Δημιουργία ενός μηχανισμού υποστήριξης για την ανάπτυξη, προώθηση και προβολή των Κοινωνικών Επιχειρήσεων και άλλων πρωτοβουλιών Κοινωνικής Οικονομίας.
Δημιουργία Δικτύου Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας το οποίο θα περιλαμβάνει όλους τους φορείς με κοινό όραμα για την ανάπτυξη του οικοσυστήματος για το ‘Κοινό Καλό’. Προκήρυξη διαγωνισμού για σχεδιασμό λογότυπου με στόχο το branding του Δικτύου Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Ηλεκτρονική πλατφόρμα διασύνδεσης φορέων, συνεργατών και κοινωνικών εταίρων: επέκταση λειτουργιών, προβολή της πλατφόρμας σε ευρύτερο κοινό. Εθνική καμπάνια τύπου ‘buy social’ για στήριξη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων.
Οι πιο πάνω παράγοντες και διακριτές ικανότητες που περιλαμβάνουν κάθε πτυχή / διάσταση μιας Κοινωνικής Επιχείρησης, πρέπει να συνδυάζονται μεταξύ τους με τρόπο που να μεγιστοποιείται το όφελος / κοινωνικός αντίκτυπος και να ελαχιστοποιείται το ρίσκο / επιχειρηματικός κίνδυνος.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς να: α) Ανακαλύψουν και αξιοποιήσουν πολύτιμες ασυμμετρίες (ευκαιρίες) οι οποίες δημιουργούν πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα και β) αμυνθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους).
Το νέο αυτό Υπόδειγμα Καινοτομίας –παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό 235 σελίδων που έχω ετοιμάσει– μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσιες Υπηρεσίες, Επιχειρήσεις (Startups και Μεγάλες Εταιρείες), Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ΜΚΟ, Ακαδημαϊκά Ιδρύματα, Κυκλική Οικονομία, Οικονομική Διπλωματία, Nation Branding κ.ά. Το πρωτοποριακό αυτό εργαλείο μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς να καινοτομήσουν πολύ πιο αποτελεσματικά.
Συνοψίζοντας: Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα –με τη βοήθεια των κατάλληλων εργαλείων και υποστηρικτικών μέσων για την υλοποίηση του θεσμού και την ενεργό εμπλοκή των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τοπικών παραγωγικών φορέων– μπορεί να συμβάλει άμεσα και ουσιαστικά στην έξοδο από τη νέα μεγάλη ύφεση που προκάλεσε η πανδημία.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
