Με αφορμή το Επιστημονικό Συμπόσιο για το Λευκόνοικο που πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία από τις 8-10 Οκτωβρίου 2021 στο Παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο και το Συνέδριο για την Ακανθού που θα γίνει σε λίγες μέρες, στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τους λόγους που έφεραν τις δύο αυτές κωμοπόλεις στην κορυφή της καινοτομίας.
Ο Δρ. Ελευθέριος Χατζηστερκώτης, ένας από τους κορυφαίους Βιολόγους της Άγριας Ζωής του κόσμου, κάνει αναφορά στα μεγάλα φαινόμενα της κυπριακής φύσης και στην ιστορία του τόπου μας, όπως η άνοδος της Κύπρου από το βυθό του ωκεανού της Τηθύος, ο τεράστιος ενδημισμός που φιλοξενεί, ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός στην Κύπρο και οι επιπτώσεις του στην ανάπτυξη της γεωργίας και του πολιτισμού μας, και το πρώτο μεγάλο φράγμα που κατασκευάστηκε πριν 120 χρόνια, το φράγμα των Κουκλιών στη Μεσαορία.
Η περιοχή Ακανθούς – Λευκονοίκου μπορεί να χαρακτηριστεί ως το μεγάλο καινοτομικό φαινόμενο της Κύπρου. Παρά την προσπάθεια του Τούρκου εισβολέα να διαγράψει τη μακραίωνη ιστορία του χώρου αυτού, ακόμη και μετά από 1.000 χρόνια, όταν οι άνθρωποι θα εποικήσουν και άλλους πλανήτες και άλλα μέρη του σύμπαντος, τα αστέρια της Ακανθούς και του Λευκονοίκου θα συνεχίσουν να λαμπρύνουν το στερέωμα του ουρανού, με τις στεντόρειες φωνές του Πιερή Ζαρμά και του Θεόδουλου Καλλίνικου να συνοδεύουν τις στρατιές των αγγέλων.
Η Ακανθού και το Λευκόνοικο είναι, ουσιαστικά, δύο σπάνιες, μοναδικές καινοτομίες. Η δομή της καινοτομίας είναι αποτέλεσμα του δημιουργικού συνδυασμού στοιχείων και από τα τέσσερα βασικά είδη καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διεργασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία. Ενδεικτικά αναφέρω πιο κάτω ορισμένα στοιχεία από τον Ακανθιώτικο και Λευκονοικιάτικο χωροχρόνο που αντικατοπτρίζουν τις τέσσερεις αυτές εκφάνσεις και μορφές της καινοτομίας.
- Καινοτομία προϊόντος:
Η Ακανθού ήταν το πρώτο χωριό στην Κύπρο, που απέκτησε υδραυλικό ελαιοπιεστήριο το 1907. Στην Ακανθού λειτούργησε το πρώτο άτυπο λαϊκό πανεπιστήμιο, με την οργάνωση διαλέξεων και την πρόσκληση πολλών αξιωματούχων και ειδικών να μιλήσουν και να επιμορφώσουν τους κατοίκους. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε ατμομηχανή και κατασκεύασε εργοστάσιο – αλευρόμυλο και ελαιοτριβείο ήταν ο ‘πρακτικός μηχανολόγος’ Χ’’Κυριάκος Φυτούρας. Το 1937 ιδρύθηκε η Συνεργατική Ταιρεία Ελαιοπαραγωγών Ακανθούς, η πρώτη του είδους της στην Κύπρο. H έγχρωμη λαϊκή ξυλογλυπτική. Η ποίηση του Κυριάκου Ακανθιώτη. Οι κάτοικοι της Ακανθούς, για να προστατέψουν τα σιτηρά από μικρά έντομα, έσκαφταν λάκκους βάθους 2 – 2½ μέτρων. Οι λάκκοι αυτοί, οι γνωστές μας βούχες, χρησίμευαν ως αποθήκες του σιταριού και σκεπάζονταν με πέτρινες πλάκες.
Στο Λευκόνοικο ιδρύθηκε η πρώτη Συνεργατική Εταιρεία (και τράπεζα) στην Κύπρο το 1909. Η εφεύρεση της αλωνιστικής μηχανής από το σπουδαίο μάστορα Δημήτρη Σούγλη (Πουρεκκή). H ποίηση του εθνικού μας ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη. Η πρώτη Παγκύπρια Γεωργική Έκθεση που έγινε το 1920 στο Λευκόνοικο.
- Καινοτομία διεργασιών / διαδικασιών:
Η πρώτη αναγνώριση εγκεκριμένου χώρου εξαγωγής χαρουπιών έγινε για τον ορμίσκο των Νεράδων στην Ακανθού το 1908. Ο τρόπος παραγωγής των περίφημων τυριών της Ακανθούς από αιγινό γάλα.
Το 1929 ο Άγγλος Κυβερνήτης βράβευσε τη Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία Λευκονοίκου ως την καλύτερη του είδους της στην Κύπρο από απόψεως λειτουργίας και ωφέλιμων αποτελεσμάτων. Οι παραδοσιακές ιατρικές συνταγές από την περιοχή του Λευκονοίκου.
- Οργανωσιακή καινοτομία:
Η εκκλησία του Χρυσοσώτηρα στην Ακανθού, ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής, θεμελιώθηκε με αλεσμένα γαστριά, και κτίστηκε κυριολεκτικά με το μόχθο όλων ανεξαίρετα των χωριανών, με την ανιδιοτελή τους προσφορά. Στο θόλο χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τσιμέντο για το οποίο ο αρχιτέκτονας επέστρεψε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο για να επιμορφωθεί. Η συλλογή των ελιών της εκκλησίας με εθελοντική εργασία και η κοινή συνεστίαση που ακολουθούσε στα κελλιά της εκκλησίας. Αυτή η συνεστίαση υπήρξε ένα φαινόμενο μοναδικό στην Κύπρο και ίσως σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο.
Η Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία και το Συνεργατικό Παντοπωλείο Λευκόνοικου αποτελούν πρότυπα αλληλεγγύης, κοινωνικής συνοχής και πίστης στη δύναμη του συνόλου.
Ο Μητροπολίτης Κιτίου Κυπριανός Οικονομίδης –γεννήθηκε στο Λευκόνοικο το 1833– υπήρξε η πλέον εξέχουσα εκκλησιαστική και πολιτική φυσιογνωμία της εποχής του. Τα ενδιαφέροντα του Κυπριανού επεκτείνονταν και στην ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στην εκκλησία ώστε να υποβοηθηθεί το έργο της.
Η έμπρακτη συμπαράσταση των κατοίκων της Ακανθούς και του Λευκονοίκου στους αγώνες για την ελευθερία της Κύπρου και της Ελλάδας υπήρξε συνεχής και αδιάλειπτη, τόσο με τη διενέργεια και την αποστολή ‘εθνικών εράνων’, όσο και με την ανθρώπινη προσφορά, την κατάταξη εθελοντών. Ενδεικτικά αναφέρονται ο Ακανθιώτης ήρωας του 1821 Παναγιώτης Αλεξανδρής και ο δια βίου αγωνιστής του έθνους Δημήτρης Μαννούρης επίσης από την Ακανθού. Στα έγγραφα του ‘Αρχείου Ροδίωνος Π. Γεωργιάδη’ περιέχονται πληροφορίες για εκατοντάδες Κύπριους αγωνιστές του 1821.
Ο Αχιλλέας Λαζαρίδης από το Λευκόνοικο που έλαβε μέρος σ’ όλους τους αγώνες της περιόδου 1912-1922 και ο Μιχάλης Σπανός του Βασιλείου επίσης από το Λευκόνοικο που έλαβε μέρος στο, Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιάτικη Εκστρατεία. Στο ηρωικό πάνθεο του Λευκονοίκου κατά το Έπος του 1955 κατατάσσονται οι Θεόδωρος Αχιλλέως, Σάββας Ζάνου, Κυριάλος Μπάκας και Λουκάς Ιατρού.
- Επικοινωνιακή καινοτομία:
Οι συνεκτικοί δεσμοί και οι εθιμοτυπικές εκδηλώσεις, τα Σωματεία και οι Μορφωτικοί Σύλλογοι στην Ακανθού και το Λευκόνοικο, συνέτειναν στο να σπάσουν οι άνθρωποι το ατομικό τους περιχαράκωμα και να επικοινωνήσουν με τους συνανθρώπους τους. Το στοιχείο αυτό παρατηρήθηκε ακόμη και στο εξωτερικό με την ίδρυση του Σωματείου ‘Αγγλοακανθού.’ Οι αναγκαστικές πωλήσεις μεγάλου αριθμού περιουσιών από τους δανειστές τη δεκαετία του 1930 και οι πικρές εμπειρίες της ξενιτειάς ήταν καθημερινό θέμα στο καφενείο του Γεωργίου Ντορτζή και του παππού μου Γεωργίου Νικολέττου στο κεντρικό Λονδίνο.
Ο συνδυασμός κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων και από τα τέσσερα πιο πάνω βασικά είδη καινοτομίας δημιούργησαν το θαύμα της Ακανθούς και του Λευκονοίκου. Στις επίπονες προσπάθειες για την επίλυση των προβλημάτων, οι κάτοικοι είχαν τόσο ζήλο, που έφταναν στα σύνορα ενός πεδίου, και μετά έσπρωχναν τα όρια της γνώσης παραπέρα. Η απεραντοσύνη του χώρου ήταν μια διαρκής πρόκληση, η απαράμιλλή ομορφιά του τοπίου μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Το ευρύ πνεύμα, η δημιουργικότητα, η οξύνοια και η εργατικότητα των κατοίκων αποτελούσε τη κινητήριο δύναμη στο αέναο αυτό ταξίδι γνώσης και προόδου.
Σήμερα η ασσυμετρία είναι παρούσα σχεδόν στα πάντα. Ο μη γραμμικός τρόπος σκέψης –οι ρίζες του οποίου εντοπίζονται στους ελαιώνες και τις φυτείες χαρουπιών της Ακανθούς και στο σιτοβολώνα της μεσαρίτικης πεδιάδας– αποτελεί ένα δημιουργικό εργαλείο το οποίο μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς να: α) Τροποποιήσουν την έκθεσή τους ανάλογα ώστε απ’ τη μια να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοιχτοί σε ευκαιρίες) και απ’ την άλλη να αποφύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (να είναι κλειστοί σε κινδύνους) και β) αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις και τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής.
Κλείνοντας, θα ήθελα να συγχαρώ θερμά τα Δημοτικά Συμβούλια και όλα τα οργανωμένα σύνολα των κωμοπόλεων Ακανθούς και Λευκονοίκου για τη διαχρονική, πολυσήμαντη και πολύπλευρη προσφορά τους. Άξιος έπαινος στη Δήμαρχο Λευκονοίκου Ζήνα Λυσανδου-Παναγίδη και στον Πρόεδρο της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών Δρ. Χαράλαμπο Χοτζάκογλου για τη συνδιοργάνωση του αξιόλογου και πολύ καρποφόρου Συνεδρίου ‘Το Λευκόνοικο από την Αρχαιότητα έως σήμερα’ οι εργασίες του οποίου ολοκληρώθηκαν χθες.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
