Νίκος Σύκας*
Την περίοδο 2023–2024 καταρρίφθηκαν πολλά ρεκόρ ακραίων καιρικών φαινομένων στα χρονικά του πλανήτη. Ειδικότερα, το καλοκαίρι του 2024 όχι μόνο παρατηρείται παγκοσμίως μια κορύφωση των φαινομένων αλλά φαίνεται να αποτελεί ένα κομβικό σημείο ‘tipping point’, όπου η ζημία καθίσταται μη αναστρέψιμη και, ακόμα χειρότερα, επιταχύνεται.
Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ πόρων προκαλούν συστημικούς κινδύνους – η εξάντληση ενός πόρου δημιουργεί ένα µη αναστρέψιμο σημείο καμπής για τους άλλους πόρους και τα οικοσυστήματα. Τα ρίσκα συγκρούονται και πολλαπλασιάζονται. Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο ανατροπής από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή;
Ο νομπελίστας Daniel Kahneman σημειώνει ότι ‘είμαστε πολύ έμπειροι σε ένα κόσμο λίγο ή πολύ γραμμικό. Η εκθετική αύξηση είναι πράγματι κάτι διαφορετικό. Δεν είμαστε εξοπλισμένοι γι’ αυτό – είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε εκθετικά φαινόμενα. Όταν ο γραμμικός κόσμος αντιμετωπίζει μια εκθετική αλλαγή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα (όπως μας έδειξε και η πανδημία)’.
Ο Καθηγητής Jeffrey Sachs, Πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, επισημαίνει την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις –οικονομική, ενεργειακή, κοινωνική, υγειονομική, μεταναστευτική και κλιματική κρίση– λόγω της πολυπλοκότητας, των μη γραμμικών αλληλεπιδράσεων και της ασύμμετρης αλληλεξάρτησης των παγκόσμιων κρίσεων.
Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι προσεγγίζουμε μη γραμμικά προβλήματα ‘nonlinear, multisource, multilayer problems’ (π.χ. κλιματική κρίση, απώλεια βιοποικιλότητας, πανδημίες, φυσικές καταστροφές, μακροοικονομικές ανισορροπίες, διάσπαση εφοδιαστικής αλυσίδας, ενέργεια και πρώτες ύλες, ανισότητες, καρκίνος, νόσος Αλτσχάιμερ) με ένα γραμμικό τρόπο.
Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι και οι αλληλένδετες κρίσεις στο σημερινό μη γραμμικό κόσμο αντιμετωπίζονται με συμβατικές προσεγγίσεις, στατικά εργαλεία και γραμμικά επιχειρηματικά μοντέλα, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ και ‘από καταστροφή σε καταστροφή’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου της περιβαλλοντικής κρίσης θα ‘θερίσει’ τα πάντα, οδηγώντας σε πλήρη κατάρρευση των οικοσυστημάτων.
Το νέο Επιχειρηματικό Μοντέλο που έχω αναπτύξει ενσωματώνει την ικανότητα διαχείρισης των μη γραμμικοτήτων στη δομή μιας νέας καινοτομίας ή ενός οργανισμού. Η έννοια των ασύμμετρων αποτελεσμάτων αποτελεί την κεντρική ιδέα του νέου αυτού Υποδείγματος Καινοτομίας (με την ονομασία Μετα–καινοτομία) το οποίο στηρίζεται στις αρχές της συστημικής καινοτομίας και της διεπιστημονικής-διαθεματικής προσέγγισης. Η διαχείριση των μη γραμμικοτήτων –θετικών ή αρνητικών– επιτυγχάνεται με τη βοήθεια μιας πρωτοποριακής ‘Εργαλειοθήκης Ανθεκτικότητας’ που έχω ετοιμάσει.
Η ‘Εργαλειοθήκη Ανθεκτικότητας’ περιλαμβάνει συνολικά 212 στρατηγικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα, νέα πλαίσια, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις, σύγχρονες μεθόδους και πρακτικές, πρότυπα και δημιουργικές τεχνικές που μπορούν να εφαρμοστούν κατά περίπτωση. Η εν λόγω εργαλειοθήκη δίνει τη δυνατότητα στους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ανάλογα, ώστε να είναι ανοικτοί σε ευνοϊκές ασυμμετρίες (εκθετικές ευκαιρίες) και κλειστοί σε δυσμενείς ασυμμετρίες (εκρηκτικά ρίσκα / καταστροφικούς κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε θετικές ασυμμετρίες μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease the exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής.
Το δυναμικό αυτό εργαλείο μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς: Γεφύρωση του χάσματος έρευνας και καινοτομίας, ενίσχυση της Ανταγωνιστικότητας, επιτάχυνση των Μεταρρυθμίσεων, βιωσιμότητα μεγάλων Εταιρειών και Startups, Βιώσιμος Τουρισμός, Κανονιστική Συμμόρφωση ‘Compliance’, ανθεκτικότητα Εφοδιαστικής Αλυσίδας, προώθηση και ανάπτυξη της Διαστημικής Τεχνολογίας, Εκπαίδευση, Τεχνητή Νοημοσύνη, Εθνική Στρατηγική Άμυνας και Ασφάλειας, βελτίωση της εικόνας της Κύπρου στη διεθνή σκηνή (Nation Branding), Πολιτικό Branding, Branding Τόπου ‘Place Branding’, Branding Τουριστικού Προορισμού, Branding Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ 2026, Διαχείριση Ποιότητας, Τυποποίηση, Επιστημονική τεκμηρίωση της βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού κ.ά.
Η Μετα–καινοτομία μπορεί, μεταξύ άλλων να συμβάλει στην:
- Προώθηση της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων (απαραίτητη προϋπόθεση για βιώσιμη ανάπτυξη).
- Μεγιστοποίηση της απόδοσης των δημοσίων και των ιδιωτικών επενδύσεων.
- Μεγιστοποίηση του αντίκτυπου –επιστημονικού, κοινωνικού και οικονομικού– των Ευρωπαϊκών Επενδύσεων στην Έρευνα & Καινοτομία.
- Ενίσχυση της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και των Πολιτιστικών και Δημιουργικών Βιομηχανιών.
- Προστασία της Βιοποικιλότητας. Ανάδειξη της Φυσικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
- Ενίσχυση της Κλιματικής Ανθεκτικότητας. Έξυπνες και Ενεργειακά Ανθεκτικές Πόλεις.
- Προώθηση της Βιώσιμης Γεωργίας. Γεωργία και Κλιματική Κρίση: συνδυασμός μέτρων για μείωση των αρνητικών επιπτώσεων ‘mitigation’ και προσαρμογής ‘adaptation’.
- Προώθηση της Ναυτικής και Γαλάζιας Βιώσιμης Ανάπτυξης.
- Διαχείριση Κρίσεων. Πολιτικές ετοιμότητας και πρόληψης στις φυσικές καταστροφές. Ανθεκτικότητα Υποδομών.
- Προώθηση του Ψηφιακού Μετασχηματισμού για τη δημιουργία κοινωνικής αξίας, οικονομικής αξίας, αξίας για τη βιομηχανία και επιχειρηματικής αξίας. Νέες Τεχνολογίες οι οποίες προσφέρουν πολλαπλά οφέλη για τους πολίτες, τις εταιρείες και την κοινωνία ως σύνολο.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας και η ‘Εργαλειοθήκη Ανθεκτικότητας’ που περιγράφονται πολύ συνοπτικά πιο πάνω παρουσιάζονται αναλυτικά –θεωρητικό πλαίσιο, πρότυπα ‘templates’ και παραδείγματα εφαρμογών σε 73 διαφορετικούς τομείς– σε ένα πρακτικό Εγχειρίδιο που έχω ετοιμάσει. Βασικός στόχος είναι η ανάπτυξη μαζικών καινοτομιών, η δημιουργία νέων εκθετικών ευκαιριών και η αποφυγή καταστροφικών ρίσκων σε όλους τους τομείς με ένα συστηματικό και τυποποιημένο τρόπο.
Καινοτομία σημαίνει πρώτο λύσεις σε πραγματικά προβλήματα και δεύτερο απτά αποτελέσματα εδώ και τώρα. Παράδειγμα: αρκετοί εκτοπισμένοι συνάνθρωποι μας δυσκολεύονται να συνεισφέρουν για την ανοικοδόμηση προσφυγικών πολυκατοικιών στο πλαίσιο του «Σχεδίου κτίΖΩ». Η συνεχής στήριξη όλων των προσφύγων αποτελεί υποχρέωση τόσο της Πολιτείας όσο και ολόκληρης της κυπριακής κοινωνίας. Τόσο το κράτος όσο και οι αρμόδιοι Δήμοι μπορούν να προσφέρουν ισχυρά κίνητρα (π.χ. δωρεάν διαφήμιση σε σημεία / μέσα προβολής που διαθέτει το κράτος και οι Τοπικές Αρχές) σε εργοληπτικές εταιρείες –και γενικότερα σε επιχειρήσεις– ώστε να στηρίξουν έμπρακτα το «Σχέδιο κτίΖΩ» στο πλαίσιο της κοινωνικής τους δράσης. Συναφώς αναφέρεται ότι πρόσφατα μεγάλη εργοληπτική εταιρεία προέβη σε κάτι ανάλογο (τοποθέτηση κλιματιστικών σε αριθμό σχολείων) με πολύ θετικό αντίκτυπο για την εικόνα της εταιρείας-χορηγού.
*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
(Εθνικός Εμπειρογνώμονας για την Επιχειρηματικότητα στην Κύπρο)
