Της Δρος Στέλλας Μουρουζίδου Δάμτσα*
Τι να κάνω με τα χρήματά μου; Είναι μια ερώτηση που ακούγεται όλο και πιο συχνά – από νοικοκυριά και επιχειρηματίες στην Κύπρο – μέσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο αλλαγές, αβεβαιότητα και διακυμάνσεις. Η συνεχιζόμενη γεωπολιτική αστάθεια και το σύνθετο παγκόσμιο νομισματικό τοπίο επηρεάζουν αρνητικά την επενδυτική εμπιστοσύνη και τη λήψη μακροπρόθεσμων αποφάσεων. Σε περιόδους όπως αυτή, η χρηματοοικονομική ανθεκτικότητα δεν είναι πολυτέλεια, είναι αναγκαιότητα.
Η Κύπρος έχει βιώσει αρκετά θλιβερά γεγονότα. Ωστόσο, δύο χρηματοοικονομικές κρίσεις εξακολουθούν να επηρεάζουν την επενδυτική ψυχολογία. Το 1999, το Χρηματιστήριο Κύπρου εκτοξεύθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα καθώς χιλιάδες ιδιώτες επενδυτές συμμετείχαν χωρίς επαρκή γνώση ή διασπορά. Αυτό που άρχισε ως ευφορία κατέληξε σε κατάρρευση. Πολλές οικογένειες έχασαν τις αποταμιεύσεις τους και η εμπιστοσύνη στις κεφαλαιαγορές «τραυματίστηκε» σοβαρά, κάποιοι λένε μόνιμα. Το 2013, οι επενδυτές υπέστησαν ένα δεύτερο πλήγμα, καθώς η τραπεζική κρίση οδήγησε σε άνευ προηγουμένου απώλειες στην αξία μετοχών, ομολόγων και ακόμη χειρότερα, των ίδιων των καταθέσεων. Κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων που θεωρούνταν «χωρίς ρίσκο» μετακινήθηκαν μέσα σε μία νύχτα σε καθεστώς υψηλού κινδύνου. Το 2013 δεν ήταν μόνο μια οικονομική απώλεια· ήταν και ένα ψυχολογικό και συναισθηματικό τραύμα.
Κύπρος και οικονομικός συντηρητισμός
Αυτά τα γεγονότα δημιούργησαν μια μόνιμη συντηρητική στάση στα κυπριακά νοικοκυριά. Πολλοί εγκατέλειψαν εντελώς τις μετοχικές αγορές, ενώ άλλοι προσκολλήθηκαν στις καταθέσεις ή τοποθέτησαν μεγάλο μέρος του πλούτου τους σε ακίνητη περιουσία. Σήμερα, παρά τις χαμηλές αποδόσεις στις καταθέσεις, το τραπεζικό σύστημα στην Κύπρο παρουσιάζει υπερβάλλουσα ρευστότητα, καθώς τα νοικοκυριά αποφεύγουν τον επενδυτικό κίνδυνο παρότι το μέλλον της οικονομικής τους ασφάλειας και η ποιότητα της ζωής τους, κατά τη συνταξιοδότηση, εξαρτώνται από τη δημιουργία χαρτοφυλακίων προσαρμοσμένων στις οικονομικές τους δυνατότητες και το επενδυτικό τους προφίλ.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωβαρομέτρου, η χρηματοοικονομική παιδεία στην Κύπρο παραμένει από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Βρισκόμαστε σε μία οικονομία σχεδόν χωρίς ανεργία, οι πολίτες έχουν σταθερά εισοδήματα, αλλά δεν κτίζουν τα σωστά για αυτούς επενδυτικά χαρτοφυλάκια είτε λόγω έλλειψης γνώσης είτε γιατί διστάζουν να ζητήσουν επαγγελματική συμβουλή. Όμως η προσκόλληση στο παρελθόν δεν αποτελεί στρατηγική.
Το τυπικό κυπριακό χαρτοφυλάκιο παραμένει υπερβολικά συγκεντρωμένο στην ακίνητη περιουσία που είναι χειροπιαστή, γνώριμη και κατά την πεποίθηση των πολλών «ασφαλής επένδυση». Συγκεντρώνοντας όμως το χαρτοφυλάκιο μας σε μία μόνο επενδυτική κατηγορία, μπορεί να είναι επικίνδυνο.
Δανεισμός και επιτόκια
Όταν τα επιτόκια άρχισαν να αυξάνονται, πολλοί δανειολήπτες βρέθηκαν απροετοίμαστοι. Ακολούθησαν κυβερνητικές και τραπεζικές παρεμβάσεις που
χαρακτηρίστηκαν ως «μέτρα στήριξης της οικονομίας», όμως η πραγματικότητα είναι ότι τα επιτόκια ιστορικά υπήρξαν πολύ υψηλότερα. Αυτό που χρειαζόταν δεν ήταν παρέμβαση, αλλά προετοιμασία. Η γνώση των παραγόντων που επηρεάζουν τα επιτόκια, ο δανεισμός εντός των δυνατοτήτων αποπληρωμής ενός νοικοκυριού ή μίας επιχείρησης, και η δημιουργία ενός αποθέματος για έκτακτες ανάγκες δεν είναι πολύπλοκες στρατηγικές. Είναι απλές αρχές που απαιτούν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και πειθαρχία.
Οι δανειολήπτες πρέπει πριν προχωρήσουν σε δανεισμό θα πρέπει να αξιολογήσουν όλα τα σενάρια περιλαμβανομένου απώλειας εισοδήματος, πιθανής ασθένειας, ή αύξησης επιτοκίων και συνεπώς της μηνιαίας τους δόσης. Υπάρχει μεγάλο φάσμα στεγαστικών προϊόντων στην αγορά, και η σωστή επιλογή απαιτεί μελέτη και κατανόηση των χαρακτηριστικών και των όρων του δανείου καθώς και των μακροοικονομικών παραγόντων που μπορεί να επηρεάσουν το επιτόκιο. Παράλληλα, όταν προκύπτουν επείγουσες ανάγκες, η ακίνητη περιουσία δεν μπορεί πάντα να ρευστοποιηθεί άμεσα ή στην πραγματική της αξία.
Η απουσία ρίσκου δεν σημαίνει ανθεκτικότητα
Η χρηματοοικονομική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει αποφυγή ρίσκου, σημαίνει επίτευξη ισορροπίας. Η επενδυτική διασπορά δεν είναι προνόμιο των πλουσίων. Ακόμη και μικρές τοποθετήσεις σε κρατικά ομόλογα, διεθνή μετοχικά αμοιβαία κεφάλαια, εταιρικά ομόλογα επενδυτικής βαθμίδας ή συνταξιοδοτικά προϊόντα μπορούν να βελτιώσουν την απόδοση ενός χαρτοφυλακίου. Επενδύοντας στο σωστό χαρτοφυλάκιο σύμφωνα με τα δεδομένα του κάθε νοικοκυριού ή επιχείρησης, μπορεί να μειώσει τη συνολική μεταβλητότητα και να βελτιώσει τη ρευστότητα.
Η απουσία ρίσκου ίσως μοιάζει ασφαλής, αλλά σε περιβάλλον υψηλού πληθωρισμού, όπως αυτό που βιώσαμε στο πρόσφατο παρελθόν, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε διάβρωση της αγοραστικής δύναμης. Κι όμως, πολλά κυπριακά νοικοκυριά και επιχειρήσεις καθοδηγούνται ακόμη από φόβο που διαμορφώθηκε από τις πληγές του παρελθόντος και την ανεπαρκή οικονομική γνώση, αντί από σωστό, μελετημένο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.
Η μεταβλητότητα της αγοράς είναι συνήθως προσωρινή και αναστρέψιμη, ενώ η μόνιμη απώλεια κεφαλαίου είναι σχεδόν πάντα αποτέλεσμα κακού σχεδιασμού ή υπερσυγκέντρωσης. Η καθοδήγηση από αδειοδοτημένους χρηματοοικονομικούς και με ηθικές αξίες επαγγελματίες, μπορεί να βοηθήσει τους επενδυτές να δουν πέρα από τον φόβο και να εστιάσουν σε μία στρατηγική που θα πετύχει τους μακροπρόθεσμους οικονομικούς τους στόχους.
Οι διεθνείς παράγοντες
Η Κύπρος δεν είναι απομονωμένη από διεθνείς εξελίξεις, επιβολές δασμών, ή τη γεωπολιτική αστάθεια. Ο τουρισμός, οι ροές κεφαλαίων, οι αγορές ενέργειας και το διεθνές εμπόριο επηρεάζουν σε βάθος την οικονομία μας.
Τα παγκόσμια γεγονότα επηρεάζουν τα επιτόκια, τις τιμές ακινήτων και την επενδυτική ψυχολογία. Για αυτό, είναι ζωτικής σημασίας να δημιουργούνται χαρτοφυλάκια διεθνούς προσανατολισμού με μακροοικονομική διορατικότητα, με έκθεση σε διεθνείς μετοχές, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, υποδομές ή τεχνολογία, τομείς με χαμηλή συσχέτιση με τις κυπριακές αγορές ακινήτων.
Απαιτούμενο η χρηματοοικονομική παιδεία
Χωρίς επαρκή χρηματοοικονομική παιδεία, τα κυπριακά νοικοκυριά και επιχειρήσεις παραμένουν ευάλωτα όχι μόνο σε οικονομικά σοκ, αλλά και σε παραπληροφόρηση, παγίδες και συναισθηματικές αποφάσεις. Η χρηματοοικονομική παιδεία δεν αφορά μόνο το πού πρέπει να επενδύσει κάποιος αλλά και τη δημιουργία υγιών οικονομικών συνηθειών. Όπως είπε ο Warren Buffett: «Μην αποταμιεύετε ό,τι απομένει αφού ξοδέψετε. Ξοδέψτε ό,τι απομένει αφού αποταμιεύσετε».
Με άλλα λόγια, δεν επενδύουμε ό,τι περισσεύει μετά την κατανάλωση, αλλά το αντίθετο. Αποταμιεύουμε και επενδύουμε πρώτα και μετά αποφασίζουμε τι μπορούμε να διαθέσουμε για κατανάλωση. Αυτή η αλλαγή νοοτροπίας είναι καθοριστική για τη δημιουργία μακροπρόθεσμης χρηματοοικονομικής ανθεκτικότητας.
Ενθαρρυντικά, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση έχει πλέον εισαχθεί στα κυπριακά σχολεία. Μικρά βήματα όπως η κατανόηση του ανατοκισμού, της διασποράς, ή των κινδύνων του δανεισμού μπορούν να προστατέψουν τις επόμενες γενιές από τα λάθη του παρελθόντος.
Γίνετε συνετοί επενδυτές
Οι συνετοί επενδυτές πρέπει:
- Να αναθεωρούν τακτικά τους οικονομικούς τους στόχους, είτε πρόκειται για συνταξιοδότηση, είτε για εκπαίδευση παιδιών, είτε για επιχειρηματική επέκταση.
- Να αναζητούν καθοδήγηση από πιστοποιημένους επαγγελματίες που λειτουργούν με ηθική και δίνουν προτεραιότητα στα συμφέροντα των πελατών τους.
- Να θυμούνται ότι όταν κάτι ακούγεται πολύ καλό για να είναι αληθινό, συνήθως δεν είναι. Τελευταία στην Κύπρο έχουμε δει πολλά περιστατικά απάτης και υποσχέσεων για γρήγορο πλουτισμό.
- Να κτίζουν χαρτοφυλάκια με διασπορά σε κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων, γεωγραφική τοποθέτηση και νομισμάτων με χαμηλή συσχέτιση.
- Να διατηρούν ρευστότητα, ώστε οι έκτακτες ανάγκες να μην οδηγήσουν σε πώληση μακροπρόθεσμων περιουσιακών στοιχείων με τυχόν απώλειες.
- Να δεσμεύονται στη δια βίου χρηματοοικονομική μάθηση, γιατί τα δεδομένα αλλάζουν και η χρηματοοικονομική παιδεία δεν είναι ένα σεμινάριο μιας φοράς, αλλά μια συνεχής διαδικασία.
Η ιστορία μας διδάσκει πόσο σημαντικός είναι ο έγκαιρος προγραμματισμός, πόσο επώδυνη είναι η αδράνεια και πόσο πολύτιμη είναι η οικονομική ανθεκτικότητα. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε την επόμενη κρίση, αλλά μπορούμε να προετοιμαστούμε γι’ αυτήν.
Με σωστό σχεδιασμό, κατάλληλες επενδύσεις και αξιόπιστη επαγγελματική καθοδήγηση, τα κυπριακά νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις μπορούν να χτίσουν ένα πιο ασφαλές και ανθεκτικό χρηματοοικονομικό μέλλον, το οποίο λαμβάνει υπόψη του το παρελθόν και κοιτάζει το αύριο με αυτοπεποίθηση.
*CFA Society Cyprus
