Κωνσταντίνος Μούντουκκος*
Σε μια εποχή όπου η ταχύτητα, η διαφάνεια και η προσβασιμότητα αποτελούν βασικά κριτήρια ποιοτικής διακυβέρνησης, η Κύπρος δεν έχει την πολυτέλεια να παραμένει στάσιμη. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν αποτελεί πλέον επιλογή ή τεχνολογική καινοτομία χωρίς ουσία, αλλά αναγκαία προϋπόθεση για την αποτελεσματική λειτουργία του κράτους, την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών και τη διατήρηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας. Η καθημερινή εμπειρία των πολιτών χαρακτηρίζεται από περιττές καθυστερήσεις, έλλειψη διαφάνειας και αποσπασματική λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, τα οποία εντείνουν το αίσθημα ανασφάλειας και δυσπιστίας.
Η γραφειοκρατία στην Κύπρο αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την ανάπτυξη, κοστίζοντας καθημερινά σε χαμένες εργατοώρες, καθυστερήσεις και χαμηλή εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Οι πολίτες ταλαιπωρούνται με φυσική παρουσία, πολλαπλά αντίγραφα, σφραγίδες και υπογραφές για διαδικασίες που θα μπορούσαν να γίνουν ψηφιακά, με ασφάλεια και ταχύτητα. Η έλλειψη διαφάνειας εντείνει την ανασφάλεια, καθώς οι πολίτες δεν γνωρίζουν ποιος βλέπει τα προσωπικά τους δεδομένα και για ποιο λόγο, ενώ αναγκάζονται να υποβάλουν τα ίδια έγγραφα ξανά και ξανά, χωρίς εξηγήσεις. Ταυτόχρονα, η δημόσια διοίκηση δεν επικοινωνεί εσωτερικά, με κάθε υπηρεσία να λειτουργεί απομονωμένα, μετατρέποντας τον πολίτη σε ταχυδρόμο μεταξύ υπουργείων. Η απουσία διαλειτουργικότητας οδηγεί σε σπατάλη χρόνου και πόρων, ενώ η έλλειψη ενός σύγχρονου ψηφιακού οικοσυστήματος αποτρέπει επενδύσεις και περιορίζει τις ευκαιρίες για καινοτομία και ανάπτυξη. Χωρίς δομικό ψηφιακό μετασχηματισμό, η Κύπρος όχι μόνο συνεχίζει να ταλαιπωρεί τους πολίτες της, αλλά στερείται και της δυνατότητας να αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα στον διεθνή ανταγωνισμό, καθώς επενδυτές και εταιρείες προτιμούν χώρες με σύγχρονες, διαφανείς και ταχείες διαδικασίες.
Η επίλυση των προαναφερθέντων προβλημάτων προϋποθέτει τη λήψη στοχευμένων και άμεσα υλοποιήσιμων μέτρων. Πρώτον, κρίνεται αναγκαία η δημιουργία μίας ενιαίας διαλειτουργικής ψηφιακής πλατφόρμας για ολόκληρο τον δημόσιο τομέα, η οποία θα διασφαλίζει την ασφαλή και διαφανή ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των υφιστάμενων και μελλοντικών πληροφοριακών συστημάτων. Δεύτερον, απαιτείται η καθιέρωση της διαλειτουργικότητας ως υποχρεωτικό τεχνικό και λειτουργικό κριτήριο για κάθε νέο έργο πληροφορικής στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, ώστε να αποφεύγεται η δημιουργία απομονωμένων και μη συνδεδεμένων υποδομών. Τρίτον, επιβάλλεται η υιοθέτηση ενός ψηφιακού «προφίλ πολίτη», μοναδικού ηλεκτρονικού φακέλου ανά πολίτη, ο οποίος θα ενημερώνεται αυτόματα από τις συναλλαγές του με τις δημόσιες υπηρεσίες και θα αντικαθιστά τη σημερινή επαναλαμβανόμενη συλλογή στοιχείων. Τέλος, κάθε πολίτης πρέπει να διαθέτει πλήρη πρόσβαση στο ιστορικό πρόσβασης των δεδομένων του, με σαφή αναφορά στο ποιος λειτουργός προέβη σε επεξεργασία των προσωπικών του πληροφοριών, πότε και για ποιο σκοπό. Η ενίσχυση της διαφάνειας σε αυτό το επίπεδο αποτελεί θεμελιώδη όρο για την αποκατάσταση και διατήρηση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τη δημόσια διοίκηση.
Ωστόσο, η τεχνολογική υποδομή, αν και απαραίτητη, δεν είναι από μόνη της ικανή να διασφαλίσει την επιτυχία του ψηφιακού μετασχηματισμού. Καθοριστικής σημασίας είναι η παράλληλη προσαρμογή του νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα πρέπει να λειτουργεί ως επιταχυντής της ψηφιακής μετάβασης. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται η εισαγωγή νομοθεσίας με τη φιλοσοφία “Digital by Default”, σύμφωνα με την οποία κάθε νέα δημόσια υπηρεσία θα σχεδιάζεται και θα παρέχεται κατά προτεραιότητα μέσω ψηφιακών διαύλων. Οι φυσικές εναλλακτικές θα προβλέπονται αποκλειστικά για ευάλωτες ομάδες ή σε απολύτως τεκμηριωμένες περιπτώσεις.
Επιπλέον, καθίσταται αναγκαία η θέσπιση ενός σύγχρονου Νόμου για την Προστασία των Ψηφιακών Δεδομένων των Πολιτών, ο οποίος θα ενισχύει και θα συμπληρώνει το υφιστάμενο ευρωπαϊκό πλαίσιο (GDPR). Ο νόμος αυτός θα πρέπει να διασφαλίζει την πλήρη διαφάνεια όσον αφορά την πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα, επιτρέποντας στον πολίτη να γνωρίζει επακριβώς ποιος δημόσιος λειτουργός ή υπηρεσία έχει αποκτήσει πρόσβαση, πότε και για ποιον σκοπό.
Η υλοποίηση των ανωτέρω απαιτεί την ύπαρξη στιβαρής θεσμικής αρχιτεκτονικής και ενός σαφώς προσδιορισμένου πλαισίου διακυβέρνησης του ψηφιακού μετασχηματισμού. Καίριας σημασίας είναι η καθιέρωση του θεσμού του Εθνικού Chief Digital Officer (CDO), ο οποίος θα διαθέτει σαφώς καθορισμένες αρμοδιότητες, εκτελεστικές εξουσίες και θεσμική ισχύ για τον οριζόντιο συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Η εν λόγω θέση δεν θα πρέπει να περιορίζεται σε συμβουλευτικό ρόλο, αλλά να ενσωματώνει επιχειρησιακές αρμοδιότητες, με άμεση αναφορά και πρόσβαση στο Υπουργικό Συμβούλιο.
Παράλληλα, κρίνεται σκόπιμη η σύσταση ενός Κυβερνητικού Κέντρου Ψηφιακού Συντονισμού, το οποίο θα φέρει την αποκλειστική ευθύνη για την υλοποίηση, παρακολούθηση και διαρκή επικαιροποίηση της εθνικής ψηφιακής στρατηγικής. Ένα τέτοιο κέντρο θα διασφαλίσει τη συνεκτικότητα, τη συνέχεια και τη διαλειτουργικότητα των δράσεων σε όλο το εύρος της δημόσιας διοίκησης.
Περαιτέρω, προτείνεται η θεσμοθέτηση ενός ετήσιου “Ψηφιακού Δείκτη Προόδου”, ο οποίος θα δημοσιοποιείται και θα αξιολογεί αντικειμενικά την απόδοση κάθε δημόσιου φορέα, βάσει προκαθορισμένων ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών.
Η μετάβαση σε μια ψηφιακή, ευέλικτη και διαφανή δημόσια διοίκηση δεν είναι μόνο τεχνοκρατική αναγκαιότητα αλλά μια στρατηγική επένδυση στο μέλλον της Κύπρου. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός, όταν υλοποιείται με σχέδιο, διαφάνεια και θεσμική προσήλωση, οδηγεί όχι μόνο σε καλύτερες υπηρεσίες για τον πολίτη αλλά και σε μετρήσιμα οικονομικά οφέλη. Μπορεί να επιφέρει μείωση του κρατικού προϋπολογισμού μέσα από την εξάλειψη της γραφειοκρατικής σπατάλης και αύξηση του ΑΕΠ ως αποτέλεσμα της ενισχυμένης παραγωγικότητας, της προσέλκυσης επενδύσεων και της ενεργοποίησης δημιουργικών δυνάμεων στην οικονομία. Η Κύπρος διαθέτει τα εφόδια για να πρωταγωνιστήσει αρκεί να αποφασίσει ότι η ψηφιακή της μετάβαση δεν αποτελεί απλώς τεχνολογική μεταρρύθμιση αλλά εθνική προτεραιότητα.
*Αρχιτέκτονας Ψηφιακού Μετασχηματισμού
