Στέλιος Οδυσσέως*
Με αφορμή την 80ή επέτειο από την έναρξη ισχύος του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ (24 Οκτωβρίου 1945), το παρόν άρθρο επιχειρεί να αναδείξει τη διαδρομή της διεθνούς νομιμότητας από την Κοινωνία των Εθνών έως τις σημερινές γεωπολιτικές προκλήσεις. Η διεθνής πολιτική σκηνή σπάνια προσφέρει καθαρές εικόνες. Ωστόσο, η πορεία από την Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ) στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), οι πρόσφατες κινήσεις με φόντο το «Οβάλ Γραφείο» και η διαρκής εκκρεμότητα του Κυπριακού δημιουργούν έναν κοινό καμβά: τον αγώνα για διεθνή νομιμότητα απέναντι στον αναθεωρητισμό.
Η ΚΤΕ: Όραμα, Έργο και Αποτυχία
Η ΚΤΕ ιδρύθηκε το 1920 με τη φιλοδοξία να αποτελέσει την πρώτη παγκόσμια κοινότητα ασφάλειας. Το όραμα του τότε Αμερικανού προέδρου Γούντροου Ουίλσον ήταν σαφές: «η ειρήνη δεν θα εξασφαλιζόταν πια από ισορροπίες ισχύος αλλά από μια διεθνή συνεργασία όλων των κρατών». Η Κοινωνία πέτυχε κάποιες μικρές νίκες –μεσολάβησε σε συνοριακές διαφορές μεταξύ μικρών κρατών, ενθάρρυνε διεθνείς συνθήκες αφοπλισμού– αλλά απέτυχε μπροστά στους «μεγάλους». Η απουσία των ΗΠΑ (λόγω άρνησης του αμερικανικού κογκρέσου), η επιμονή στο δικαίωμα βέτο και στην ομοφωνία, η ανάδυση αυταρχικών καθεστώτων και η πρόταξη εθνικών συμφερόντων την οδήγησαν σε θεσμική παράλυση. Με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ΚΤΕ ουσιαστικά κατέρρευσε, αφήνοντας μια βαριά κληρονομιά: «ότι οι ιδεαλιστικές διακηρύξεις χωρίς μηχανισμό επιβολής οδηγούν σε αποτυχία».
ΟΗΕ: Η νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας και η πολιτική παράλυση
Το 1945, στο Σαν Φρανσίσκο, οι νικητές του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου οικοδόμησαν τον ΟΗΕ (ή Ηνωμένα Έθνη), μαθαίνοντας από τα λάθη της ΚΤΕ. Ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ θέσπισε απαγόρευση χρήσης βίας, καθιέρωσε το Συμβούλιο Ασφαλείας ως κέντρο λήψης αποφάσεων και εισήγαγε το περίφημο βέτο των πέντε μόνιμων μελών: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Σοβιετική Ένωση (σήμερα Ρωσία), Κίνα, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία. Αυτή η δομή τον κράτησε ζωντανό για δεκαετίες, αλλά ταυτόχρονα τον καθιστά συχνά τον αδρανοποιεί.
Τα Ηνωμένα Έθνη σήμερα αντιμετωπίζουν σοβαρή κρίση, καθώς παραπαίουν οικονομικά και, κυρίως, πολιτικά. Το διεθνές δίκαιο δεν αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς και εργαλείο επίλυσης διαφορών, όπως επεσήμανε και ο Πρόεδρος μας Νίκος Χριστοδουλίδης. Η δε τελευταία Γενική Συνέλευση του Σεπτεμβρίου του 2025 περιγράφεται από πολλούς ότι έχει καταντήσει ένα θέαμα, ένα άθλιο διεθνές παζάρι, όπου ο νυν Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, λειτουργεί ως ο κυρίαρχος ρυθμιστής και ασκεί επιρροή χρησιμοποιώντας ένα απλοϊκό αλλά αποτελεσματικό πολιτικό ένστικτο. Ο δε Γενικός Γραμματέας, Αντόνιο Γκουτέρες, έχει μετατραπεί πλέον σε διαχειριστή διμερών συναντήσεων και συμφερόντων, με κάθε ηγέτη να προάγει τα δικά του συμφέροντα. Στο θέμα της Ουκρανίας, το βέτο της Ρωσίας μπλόκαρε δεσμευτικές αποφάσεις. Στην Κύπρο, ο ΟΗΕ, αν και πρωταγωνιστής από το 1974, δεν μπόρεσε να επιβάλει (μπορούμε να συμπληρώσουμε διάφορα ρήματα εδώ) λύση, παρά μόνο να παγώσει τη σύγκρουση.
Οι παρεμβάσεις του «Οβάλ Γραφείου»: διπλωματία εκτός ΟΗΕ (Αύγουστος 2025)
Οι πρόσφατες συναντήσεις στο «Οβάλ Γραφείο» για τον πόλεμο της Ουκρανίας έδειξαν ότι τα μεγάλα ζητήματα ασφάλειας συζητούνται πλέον σε άλλα σχήματα (εδώ ΗΠΑ–ΕΕ–ΝΑΤΟ), με τον ΟΗΕ να απουσιάζει. Η απουσία αυτή, λόγω της ρωσικής παρουσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας, σηματοδότησε την επιλογή της Δύσης να αποφασίζει σε κλειστά σχήματα ισχύος.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ανέλαβε σειρά διπλωματικών πρωτοβουλιών για την Ουκρανία και τη Γάζα, με στόχο την αποκλιμάκωση των συγκρούσεων. Τον Οκτώβριο του 2025, πέτυχε συμφωνία εκεχειρίας στη Γάζα, μετά από εντατικό ταξίδι στη Μέση Ανατολή, χρησιμοποιώντας την επιτυχία αυτή ως εφαλτήριο για νέες κινήσεις προς την Ουκρανία και την Κίνα. Παράλληλα, τον Ιούλιο του 2025, ανακοίνωσε ότι η στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία θα διοχετεύεται μέσω ΝΑΤΟ, με το κόστος να καλύπτεται από τη Συμμαχία, ενισχύοντας την πίεση προς τις ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, η αναβολή της Συνόδου Κορυφής με τον Πούτιν και η απουσία άμεσης ανταπόκρισης στο αίτημα του Ζελένσκι για πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, αποκαλύπτουν τα όρια της αμερικανικής επιρροής.
Αν αυτή η προσέγγιση συνεχιστεί και αποδώσει καρπούς, μπορεί να δημιουργήσει ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης για την επανέναρξη ουσιαστικών συνομιλιών στο Κυπριακό. Η ενίσχυση της αμερικανικής διαμεσολάβησης και η χρήση του ΝΑΤΟ ως εργαλείου πίεσης ενδέχεται να επηρεάσουν τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, αυξάνοντας τη διπλωματική πίεση προς την Τουρκία, εφόσον συνδεθούν με ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για το Κυπριακό;
Η Κύπρος στηρίζεται στον ΟΗΕ ως το βασικό πλαίσιο νομιμοποίησης για λύση. Όμως τα διδάγματα είναι ξεκάθαρα, ειδικά υπό το πρίσμα του κινδύνου να καταστεί μια μικρή οντότητα που απειλείται από τις συγκρούσεις των μεγάλων δυνάμεων:
- Μάθημα από την ΚΤΕ: Μια λύση του Κυπριακού χωρίς μηχανισμούς επιβολής θα μείνει γράμμα κενό.
- Μάθημα από τον ΟΗΕ: Τα ψηφίσματα δίνουν νομική βάση, αλλά το βέτο μπορεί να αχρηστεύσει τον Οργανισμό.
- Μάθημα από το «Οβάλ Γραφείο»: Τα μεγάλα ζητήματα ασφάλειας συζητούνται εκτός ΟΗΕ.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάδειξη του Τουφάν Ερχιούρμαν στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων δημιουργεί μια αχτίδα ελπίδας για επαναφορά του διαλόγου σε πιο μετριοπαθή βάση. Ο Ερχιούρμαν, γνωστός για τις θέσεις του υπέρ της επανένωσης και της συνεργασίας, εκπροσωπεί μια πιο πραγματιστική φωνή σε σχέση με την προηγούμενη ηγεσία. Αν και οι δομικές δυσκολίες παραμένουν –με την Τουρκία να διατηρεί καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις– η παρουσία του μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός πιο εποικοδομητικού κλίματος. Ωστόσο, η αισιοδοξία πρέπει να είναι συγκρατημένη, καθώς η πρόοδος εξαρτάται όχι μόνο από τις προθέσεις των ηγετών, αλλά και από τη βούληση των ισχυρών να στηρίξουν μια δίκαιη και βιώσιμη λύση.
Συμπέρασμα: Νομιμότητα και Ισχύς
Συμπερασματικά από την ΚΤΕ, στον ΟΗΕ και μέχρι το Οβάλ Γραφείο, η ιστορία επαναλαμβάνει το ίδιο δίδαγμα: η διεθνής νομιμότητα δυστυχώς δεν αρκεί αν δεν συνοδεύεται από ισχύ και μηχανισμούς εφαρμογής. Η Κύπρος, η Γάζα όπως και η Ουκρανία, βρίσκονται αντιμέτωπες με την υποκρισία της διεθνούς κοινότητας. Η τραγική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο ΟΗΕ, η κρίση στη Γάζα και την Ουκρανία, η απειλή μιας μεγαλύτερης σύρραξης με εμπλοκή της Κίνας, και η έλλειψη πολιτικών και πολιτικών με ανοικτό μυαλό σε Άγκυρα και Λευκωσία, μετατρέπουν τη μικρή χώρα σε μέρος του προβλήματος.
Η επόμενη προσπάθεια λύσης πρέπει να αξιοποιήσει όλα τα διαθέσιμα εργαλεία, ώστε να μην είναι μόνο μια συμφωνία στα χαρτιά. Και καθώς συμπληρώνονται 80 χρόνια από την εφαρμογή του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, η Κύπρος καλείται να επαναξιολογήσει τη σχέση της με τους διεθνείς θεσμούς, όχι μόνο ως πλαίσιο νομιμοποίησης, αλλά και ως πεδίο διεκδίκησης ουσιαστικής ασφάλειας και εφαρμοσμένης δικαιοσύνης.
*Εκπαιδευτικός Δημοτικής Εκπαίδευσης
