Υπάρχει μια εκ των πραγμάτων αποσύνδεση της πορείας των ελληνοτουρκικών σχέσεων με το Κυπριακό, τα οποία αλληλοεπηρεάζονται ανέφεραν οι Έλληνες καθηγητές Κωνσταντίνος Φίλης και Παναγιώτης Τσάκωνας αναλύοντας το πλαίσιο, τις προϋποθέσεις, την μεθοδολογία και τα ερωτήματα για την χάραξη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής Ελλάδας και Κύπρου έναντι της Τουρκίας, ενώ ο Κύπριος καθηγητής, Νεόφυτος Λοϊζίδης εισήγαγε στην συζήτηση τον όρο της πολιτικής «high risk high benefits», (υψηλού ρίσκου, υψηλού οφέλους) ως τροφή σκέψης.
Και οι τρεις είναι ανώτερος ερευνητικοί εταίροι του Ινστιτούτου μελετών Πολιτικής και Δημοκρατίας και μιλούσαν στο πρώτο επιστημονικό συνέδριο του Ινστιτούτου «Οι Τουρκοκύπριοι και εμείς: Μια ελληνοκυπριακή οπτική» που έγινε πρόσφατα στο πανεπιστήμιο Κύπρου.
Κωνσταντίνος Φίλης
Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν ότι αποφάσεις στη ζωή λαμβάνονται με βάση την τυχαιότητα και την αναγκαιότητα και στην περίπτωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων ισχύουν και τα δύο, ανέφερε ο καθηγητής, Κωνσταντίνος Φίλης που αναφέρθηκε στο νέο πλαίσιο των σχέσεων Ελλάδας – Τουρκίας. Εξήγησε ότι το τυχαίο γεγονός των σεισμών του περασμένου Φεβρουαρίου προκάλεσε κάποιες ανάγκες και δεύτερες σκέψεις στην τουρκική ηγεσία ως προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πέραν των αναγκών όμως αυτών, συμπλήρωσε, η Τουρκία είχε έτσι κι αλλιώς ανάγκη ανάκαμψης της οικονομίας της και ο Ταγίπ Ερντογάν πήγαινε σε εκλογές εκείνη την περίοδο. Σημείωσε επίσης τη βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Ο κ. Φιλής δήλωσε ότι στην περίπτωση της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου «ο χρόνος δεν λειτουργεί υπέρ μας. Αντιθέτως λειτουργεί σε βάρος μας, είτε γιατί αλλάζουν οι συντελεστές ισχύος είτε γιατί οι συνθήκες όπως διαμορφώνονται δίνουν κάποια επιχειρήματα στην Τουρκία, είτε γιατί – ν’ ανοίξω μια παρένθεση εδώ – υπάρχουν στο εξωτερικό κάποιοι που βλέπουν τους Τ/κ ως τ’ αποκλειστικά θύματα της υπόθεσης, τους Ε/κ ως θύτες γιατί αρνήθηκαν το σχέδιο Ανάν και επειδή – κατά κάποιους στην διεθνή κοινότητα – φέρουν ευθύνη για το Κραν Μοντανά».
Η Τουρκία, συνέχισε, προσπαθεί να εξομαλύνει την κατάσταση με την Ελλάδα για οικονομικούς λόγους, λόγους εξωραϊσμού της εικόνας της στη Δύση καθώς ο κ. Ερντογάν ξέρει ότι η τουρκική οικονομία είναι δυτικόστροφη και σε θέματα ασφάλειας και οικονομίας είναι πολύ πιο κοντά στη Δύση.
Τα μέτωπα που άνοιξε ο Ερντογάν στην ανατολική Μεσόγειο και οι συμπράξεις που έγιναν με Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ, προβλημάτισαν τον Τούρκο Πρόεδρο διότι η Τουρκία ακολούθησε μια επιθετική πολιτική έναντι και των 4 χωρών, για διαφορετικούς λόγους, και συνειδητοποίησε ότι αυτή η πολιτική ήταν ατελέσφορη κι έπληττε τα τουρκικά συμφέροντα.
Στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας υπάρχει ένα άλλο κλίμα σημείωσε ο κ. Φίλης λέγοντας ότι είναι πρωτοφανές πως από τον περασμένο Απρίλιο μέχρι και σήμερα οι υπερπτήσεις και παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου είναι 10, ενώ τον περασμένο Φεβρουάριο ήταν «10 το πεντάλεπτο». Αυτό δεν σημαίνει, είπε, ότι η Τουρκία θα παραμείνει σε αυτή την πολιτική. Ωστόσο θεωρεί πως η τοποθέτηση του τουρκικού γεωτρύπανου Αμπντουλχαμίτ Χαν σε μια περιοχή τουρκικής δικαιοδοσίας καθαρά, για τους επόμενους 6 μήνες, είναι ένα σημάδι ότι η Τουρκία μπορεί να κατεβάσει τους τόνους, που η ίδια ανέβασε, και πως τον Φεβρουάριο θα αξιολογήσει την κατάσταση τόσο με την Ελλάδα, όσο και με την Κύπρο, και θα πράξει ανάλογα. Σημείωσε δε το μήνυμα που η Τουρκία έχει πάρει από την ΕΕ για τις συνεχόμενες παραβιάσεις της στην κυπριακή ΑΟΖ είναι ότι η Ευρώπη παρακολουθεί και θα επιβάλλει κυρώσεις στην Τουρκία, «κάτι που είναι αστείο και να το συζητάμε».
Αυτό που πρέπει να σκεφτούμε ως Έλληνες και Ε/κ είναι με ποιον τρόπο μπορούμε – εάν μπορούμε – να επαναξιοποίησουμε το ευρωπαϊκό χαρτί, ανέφερε ο κ. Φίλης λέγοντας πως εάν δεν είχε ανακοπεί στην Ελλάδα το 2004 η πορεία της πολιτικής που χαράχθηκε στο Ελσίνκι, η οποία είχε πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις κι ένα δεσμευτικό πλαίσιο για την Ελλάδα και την Τουρκία, τώρα θα είχαμε ίσως μια πολύ διαφορετική κατάσταση. Τότε η Τουρκία, είπε, ήταν «ζεστή « για την ένταξη στην ΕΕ, τώρα πάμε για μια ειδική σχέση Τουρκίας – ΕΕ”.
Αυτό που πρέπει ως Ελληνισμός να δούμε σήμερα, τόνισε, είναι πώς αυτή η ειδική σχέση δεν θα γίνει μόνο πάνω σε συναλλακτικές βάσεις – γιατί προς τα κει οδεύουμε – σημειώνοντας τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Γερμανίας με την Τουρκία. Δεν είναι εύκολο να πείσεις πως σε αυτές τις σχέσεις, Ελλάδα και Κύπρος θα μπορούν να βάλουν ζητήματα που τις αφορούν, πρόσθεσε. «Χωρίς να σημαίνει ότι κάτι τέτοιο είναι ακατόρθωτο»
Εκ των πραγμάτων, συνέχισε, το Κυπριακό δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τα ελληνοτουρκικά, «αλλά τελικά έχει αποσυνδεθεί από τα ελληνοτουρκικά». Εάν υποθέσουμε, είπε, ότι Ελλάδα και Τουρκία μπορούν να βρουν ένα πεδίο συνεννόησης στα ζητήματα που τις απασχολούν – δεν είναι ακόμα εκεί και μπορεί να μην φτάσουν ποτέ σε αυτό το στάδιο – όσο η κατάσταση στο κυπριακό παραμένει ως έχει και δεν έχουμε εντάσεις μεγαλύτερες από αυτές στην Πύλα, που απορρίφθηκε, «ε, δεν θα είναι καθοριστικός παράγοντες στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είτε μας αρέσει είτε όχι. Αυτή είναι η πραγματικότητα».
Χαρακτήρισε δε ψευδοδίλλημα εάν μια λύση του Κυπριακού επηρέαζε θετικά τις ελληνοτουρκικές θέσεις ή το αντίθετο, λέγοντας ότι προφανώς ισχύει και το ένα και το άλλο. «Αλλά, απ’ ότι φαίνεται δεν υπάρχει εξάρτηση του ενός από το άλλο στο βαθμό που κάποιοι εκτιμούν».
Παναγιώτης Τσάκωνας
Μια επιτυχημένη στρατηγική έχει πρωτίστως το χαρακτηριστικό της καταλληλότητας, να ταιριάζει δηλαδή με το εσωτερικό και το διεθνές περιβάλλον ανέφερε στην δική του παρέμβαση ο καθηγητής Παναγιώτης Τσάκωνας, και έθεσε το ερώτημα πόσο υποστηρικτική είναι η κοινή γνώμη στην Ελλάδα και την Κύπρο για την επίλυση των ελληνοτουρκικών και του Κυπριακού, αντίστοιχα.
Μιλώντας για τους παράγοντες διαμόρφωσης στρατηγικής Ελλάδας-Κύπρου, σημείωσε ως δεύτερο κριτήριο την εσωτερική συνοχή. Αυτό σημαίνει ότι βασικές πολιτικές και στρατηγικές, κατά κύριο λόγο της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, όπως εξήγησε, πρέπει να αλληλουποστηρίζονται και όχι να αλληλουπονομεύονται. Θεωρεί, είπε, ότι τα εξοπλιστικά προγράμματα της πολιτικής Κληρίδη απέδωσαν ώστε να μπορέσει η Κύπρος να προχωρήσει στην ένταξή της στην ΕΕ.
Τρίτο κριτήριο μιας επιτυχημένης στρατηγικής, ανέφερε, είναι η αποδοτικότητα. «Ποια στρατηγική μάς αποφέρει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος με το μικρότερο δυνατό κόστος». Αυτό έχει αξία σε σχέση με το πώς καλείται η κάθε χώρα, Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος, να διαχειριστεί ζητήματα όχι πρώτης προτεραιότητες ή μεγάλες απειλές, αλλά αυτό που ονομάζεται «ασύμμετρη απειλή», είπε ο καθηγητής, φέρνοντας ως παράδειγμα τις φωτιές και τις πλημμύρες «που μπορεί να έχουν ασύμμετρες συνάφειες».
Στο ερώτημα εάν μπορούν Ελλάδα και Κύπρος ν’ αναπτύξουν μια κοινή στρατηγική, ο κ. Τσάκωνας είπε ότι η απάντηση σε αυτό το ερώτημα το πρώτο που εγείρει είναι το ερώτημα της σύνδεσης και της αποσύνδεσης του κυπριακού και των ελληνοτουρκικών. «Και συμφωνώ ότι αυτή η αποσύνδεση υπάρχει ήδη. Πώς υπάρχει;». Εφερε ως παράδειγμα την συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στην Νέα Υόρκη λέγοντας πως δεν εμποδίζονται στο να συζητήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός οδικού χάρτη που ήδη έχουν προδιαγράψει: ΜΟΕ, θετική ατζέντα, πολιτικό διάλογο ή για τα επόμενα βήματα των ελληνοτουρκικών σχέσεων, από ένα βαλτωμένο Κυπριακό. Αν μάλιστα σκεφτούμε ότι ήδη στον πολιτικό διάλογο των ΥΠΕΞ Ελλάδας και Τουρκίας η συζήτηση χωροταξικά δεν αφορά την ανατολική Μεσόγειο, αλλά το Αιγαίο, νομίζω ότι μπορούμε να διαπιστώσουμε εκεί ένα σημείο χωροταξικής αποσύνδεσης».
Ο κ. Τσάκωνας είπε ότι αυτή την υποχρεωτική – όπως ανέφερε – αποσύνδεση, ενέκρινε και πρότεινε η ε/κ ηγεσία στα τέλη του 2020, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν οι διερευνητικές επαφές Ελλάδας – Τουρκίας τον Ιανουάριο του 2021. «Το ουσιαστικό ερώτημα συνεπώς, είναι πως μπορεί να υπάρξει μια θετική σύνδεση των ελληνοτουρκικών και του Κυπριακού, ως κοινό συστατικό στοιχεία μιας κοινής ελλαδικής και κυπριακής στρατηγικής».
Στο παρελθόν, πρόσθεσε, υπήρξε αυτή η θετική διασύνδεση αναφερόμενος στη σύνοδο στο Ελσίνκι το 1999, που οδήγησε και στην ένταξη της Κύπρου. Υπήρξε, υπενθύμισε, διασύνδεση τριών μέχρι τότε ασύνδετων ζητημάτων: η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας συνδέθηκε με την επίλυση της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης και την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. «Με έναν τρόπο όμως που δεν μπορούσες να έχεις το ένα χωρίς το άλλο».
Στις προϋποθέσεις ανάπτυξης μιας κοινής στρατηγικής Ελλάδας και Κύπρου περιλαμβάνεται κατά τον Έλληνα καθηγητή, η πραγματική, ειλικρινής και όχι προσχηματική επιθυμία των δύο να επιλύσουν την ελληνοτουρκική αντιπαράθεση και το Κυπριακό αντίστοιχα. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός έχει εδώ και καιρό αυτή την επιθυμία, σημείωσε.
Η επόμενη προϋπόθεση, είπε, είναι η ανάληψη πρωτοβουλιών γιατί ο χρόνος λειτουργεί σε βάρος αυτού που παίζει άμυνα.
Στην προοπτική ανάπτυξης κοινής στρατηγικής, αιχμή του δόρατος είναι και πρέπει να είναι η διπλωματία, δήλωσε ο κ. Τσάκωνας. Θα πρέπει να αναστοχαστούμε, σημείωσε, κατά πόσο η πολιτική της υπό όρους τιμωρίας της Τουρκίας απέδωσε ή όχι και κατά πόσο πρέπει να ακολουθήσουμε μια διαφορετική προσέγγιση, όπως αυτή στα τέλη της δεκαετίας του ’90 που οδηγούσε σε μια υπό όρους επιβράβευση της Τουρκίας όσον αφορά την μελλοντική της σχέση με την ΕΕ, ώστε μέσα από την εισαγωγή όρων και προϋποθέσεων να επιτύχουμε κάτι, ίσως ένα νέο Ελσίνκι.
Νεόφυτος Λοϊζίδης
Ο Κύπριος καθηγητής, Νεόφυτος Λοϊζίδης μίλησε για την πολιτική «high risk high benefits» (μεγάλο ρίσκο, μεγάλο όφελος) σε μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική για το Κυπριακό με καινοτόμες πολιτικές που θα έχουν ίσως κάποιο ρίσκο, αλλά θα φέρουν και ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Εκτίμησε δε ότι για στην μεθοδολογία της εφαρμογής μιας τέτοιας πολιτικής, θα πρέπει να εμπλακούν οι δεξαμενές σκέψης και υποστήριξέ πως τα κόμματα στην Κύπρο θα πρέπει να δημιουργήσουν τέτοιες.
Ως τέτοιου είδους πολιτική ο κ. Λοϊζίδης χαρακτήρισε την πολιτική ένταξης στην ΕΕ και σήμερα – είπε – κάτι τέτοιο θα μπορούσε ίσως να είναι η ένταξη στο ΝΑΤΟ ή η χρήση των βέτο της ΚΔ στην ΕΕ), αλλά να σκεφτούμε με ποιον τρόπο μπορεί αυτό το δικαίωμα να αξιοποιηθεί. Παράδειγμα τέτοιας πολιτικής που δεν έφερε όμως όφελος, είναι κατά τον κ. Λοϊζίδη, τα εξοπλιστικά προγράμματα στα οποία ο αείμνηστος ΠτΔ, Γλαύκος Κληρίδης είχε προχωρήσει.
Θεωρεί ότι το ουκρανικό ζήτημα θα κάνει ακόμη πιο δύσκολη την λύση του Κυπριακού, καθώς έχει αλλάξει ο ρόλος της Τουρκίας και της Ελλάδας στην περιοχή.
Εκτίμησε επίσης ότι το ΣΑ του ΟΗΕ, στο οποίο έχουμε στηριχθεί κι εμπιστευόμαστε «δυστυχώς δεν λειτουργεί σήμερα κι αυτή η κατάσταση λόγω της ουκρανικής κρίσης θα επιδεινωθεί». Δεν θα το εξέπληττε, είπε, εάν στο μέλλον υπάρξουν δυσκολίες στην ανανέωση της θητείας της ΟΥΝΦΙΚΥΠ από την ρωσική πλευρά.
Στα θετικά των διαπραγματεύσεων στην Κύπρο, ο κ. Λοϊζίδης θεωρεί την ύπαρξη ενός πλαισίου που έγινε αποδεκτό στο παρελθόν και από τις δύο πλευρές. Αυτό δείχνει, είπε, πως με κάποιες προτάσεις στο πλαίσιο της πολιτικής «υψηλού ρίσκου υψηλής ωφέλειας» ίσως μας οδηγήσουν στο μέλλον στην λύση.
