Η οροσειρά του Πενταδάκτυλου στους βόρειους πρόποδες της οποίας βρίσκεται η Ακανθού και η πεδιάδα της Μεσαορίας στη νότια πλευρά με άτυπη πρωτεύουσα το Λευκόνοικο, αναδύθηκαν από τα βάθη του προϊστορικού ωκεανού της Τηθύος. Ενός εξαφανισμένου ωκεανού που ανασχημάτισε τον κόσμο και δημιούργησε θεαματικά φυσικά μνημεία: την πηγή του Κεφαλόβρυσου στην Κυθρέα, το Φράγμα Κουκλιών στην καρδιά της Μεσαορίας, την τοποθεσία Στυλλάρκα και Θκιατρυπητό και τον καταρράκτη της Μάνας στην Ακανθού. Η πολύμορφη τοπογραφία και οι περιβαλλοντικές πιέσεις άφησαν το αποτύπωμά τους στην ποικιλία της ζωής σε όλα τα επίπεδα οργάνωσής της – γονίδια, οργανισμοί, οικοσυστήματα.
Ο Ακανθιώτικος χωρόχρονος εκτείνεται από τα απολιθωμένα χνάρια στους φυσικούς λιμενοβραχίονες στην τοποθεσία Μούλος δυτικά της Ακανθούς, μέχρι τις πλάντζες με θαλασσινές σπηλιές στον Λάκκο στα ανατολικά. Το Δάσος της Ακανθούς το οποίο αρχίζει από το Φλαμούδι μέχρι την Καλογραία και από τα ημιορεινά μέχρι ψηλά στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου, είναι πλούσιο σε δέντρα, θάμνους και λουλούδια με αρκετά είδη να είναι ενδημικά.
Η εκκλησία του Χρυσοσώτηρα –ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής στο κέντρο της Ακανθούς– συνταιριάζει αρμονικά με την απέριττη ομορφιά του τοπίου, με φόντο την κορυφή του Ολύμπου στα νοτιοδυτικά και τη καταγάλανη θάλασσα της Κιλικίας στα βόρεια.
Η γνωστική ψυχολογία έχει δείξει ότι ο εγκέφαλος δημιουργεί μια πολυσύνθετη απεικόνιση του περιβάλλοντος, μια αναπαράσταση του κόσμου που βιώνει. Οι καμπυλότητες (κυρτότητες και κοιλότητες) που σχηματίζει το ποικιλόμορφο ανάγλυφο της περιοχής της Ακανθούς, οι απόκρημνες βουνοκορφές, τα διάσελα, οι κάθετοι κρημνοί, τα βαθιά φαράγγια, η αμφιθεατρική τοπογραφία με τις διάφορες αναβαθμίδες, οι λόφοι, οι στενές κοιλάδες, οι ρεματιές, τα θαλασσινά θαύματα στο Μούλο και η δαντελωτή ακτή από την Καλήγκρηνη μέχρι την τοποθεσία Λάκκος, αποτελούν την πιο πιστή απεικόνιση της μη γραμμικής (εκθετικής) σκέψης.
Η σπάνια ομορφιά της φύσης, η αρμονία, η ποικιλία τοπίων και οικοτόπων, οι αντιθέσεις, η πλούσια πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά, τα εκατοντάδες τοπωνύμια στο απέραντο και γόνιμο τοπίο, οι κοινωνικές και εθιμοτυπικές εκδηλώσεις, οι θρύλοι, τα παραδοσιακά παιγνίδια, η εξερεύνηση, ο πειραματισμός, η εναλλαγή, οι διαφορετικές προοπτικές και προσεγγίσεις, η διασταύρωση πολλαπλών επιστημονικών πεδίων, η σύνθεση, η ευρυγνωσία, η επιμονή, το σθένος και η αντοχή των κατοίκων, η υψηλή παραγωγικότητα, η γεωγραφική απομόνωση της Ακανθούς, η κομβική τοποθεσία του Λευκονοίκου ως το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της Μεσαορίας και η συνεργασία και η ώσμωση των δύο αυτών κωμοπόλεων ενίσχυσαν τις ικανότητες δημιουργικότητας και καινοτομίας.
Οι κατεχόμενες σήμερα κωμοπόλεις της Ακανθούς και του Λευκονοίκου επέδειξαν αξιοθαύμαστα επιτεύγματα σε όλους τους τομείς με αποκορύφωμα την περίοδο 1900-1974: Αγροτική καινοτομία, καινοτόμες μεθόδους παραγωγής, εμπόριο, επιχειρηματικότητα, τεχνολογικές καινοτομίες, εκπαίδευση, λογοτεχνία, ποίηση, μουσική, θέατρο, αθλητισμός, χειροτεχνία, ξυλογλυπτική, αγγειοπλαστική, υφαντική και κεντητική τέχνη, καινοτομίες στο χώρο της υγείας, πρακτική ιατρική, γαστρονομικές ιδιαιτερότητες, εθελοντισμός, Συνεργατισμός, Αγροτικοί Σύνδεσμοι, Σωματεία και Μορφωτικοί Σύλλογοι, πρωτοποριακά κοινοτικά-κοινωφελή έργα κ.ά.
Για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις και να λύσουν τα προβλήματα, οι κάτοικοι της Ακανθούς και του Λευκονοίκου –με εργαλεία την ευστροφία, την επινοητικότητα, την εμπειρική γνώση, την παρατηρητικότητα, τη διορατικότητα, την προνοητικότητα, την προβλεπτική κρίση, την εγρήγορση και την προσαρμοστικότητα– ανέπτυξαν μια ποικιλία από μεθόδους.
Ο οικισμός της Ακανθούς στα αρχαία χρόνια μετακινήθηκε πίσω από το λόφο της Βίκλας ώστε να είναι αθέατος από τη θάλασσα και να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος από τις συχνές επιθέσεις των πειρατών. Οι κάτοικοι της Ακανθούς, για να προστατέψουν τα σιτηρά από μικρά έντομα, έσκαφταν λάκκους βάθους 2 – 2½ μέτρων σε σχήμα κώνου. Οι λάκκοι αυτοί, οι γνωστές μας βούχες, χρησίμευαν ως αποθήκες του σιταριού και σκεπάζονταν με πέτρινες πλάκες. Η Ακανθού ήταν το πρώτο χωριό στην Κύπρο, που απέκτησε υδραυλικό ελαιοπιεστήριο το 1907. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε ατμομηχανή και κατασκεύασε εργοστάσιο – αλευρόμυλο και ελαιοτριβείο ήταν ο ‘πρακτικός μηχανολόγος’ Χ’’Κυριάκος Φυτούρας. Καινοτομίες αποτελούσαν επίσης ο τρόπος παραγωγής των περίφημων τυριών της Ακανθούς από αιγινό γάλα, η έγχρωμη λαϊκή ξυλογλυπτική και η ίδρυση του Σωματείου ‘Αγγλοακανθού’ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η εκκλησία του Χρυσοσώτηρα κατείχε τεράστια περιουσία και η σωστή και πρωτοποριακή για την εποχή διαχείριση, την έκαναν έναν από τους κυριότερους χορηγούς των κοινωφελών έργων της κοινότητας.
Στο Λευκόνοικο ιδρύθηκε η πρώτη Συνεργατική Εταιρεία (και τράπεζα) στην Κύπρο το 1909. Το 1929 ο Άγγλος Κυβερνήτης βράβευσε τη Συνεργατική Πιστωτική Εταιρεία Λευκονοίκου ως την καλύτερη του είδους της στην Κύπρο από απόψεως λειτουργίας και ωφέλιμων αποτελεσμάτων. Στο Λευκόνοικο εφευρέθηκε η αλωνιστική μηχανή από το σπουδαίο μάστορα Δημήτρη Σούγλη (Πουρεκκή) και πραγματοποιήθηκε η πρώτη Παγκύπρια Γεωργική Έκθεση το 1920.
Οι ιστορικοί Δήμοι της Ακανθούς και του Λευκονοίκου λάμπρυναν το στερέωμα της κυπριακής υπαίθρου ως εμπορικά, οικονομικά, πνευματικά, πολιτιστικά και αθλητικά κέντρα. Γέννησαν ανθρώπους του μέτρου, ηθικούς και φιλομαθείς, πνευματικούς και πεπαιδευμένους, με ανεπτυγμένο το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς και της αγάπης προς τον πλησίον. Γέννησαν επιστήμονες και ανθρώπους των τεχνών που διέπρεψαν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Οικουμένης.
Η Κύπρος και η Ελλάδα στέκονται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, στο επίκεντρο των παγκόσμιων πολιτισμικών ανταλλαγών. Η σύγχρονη επιστήμη ανέκαθεν εξαρτάτο και από την επαφή λαών και ιδεών από διαφορετικούς πολιτισμούς απ’ όλο τον κόσμο και την ανάπτυξη των εμπορικών και θρησκευτικών δικτύων.
Τα απολιθωμένα χνάρια της καινοτομίας στους φυσικούς λιμενοβραχίονες στην τοποθεσία Μούλος αποκαλύπτουν τις ελληνικές ρίζες της μη γραμμικής σκέψης. Στην περιοχή αυτή, την περίοδο του Τρωικού Πολέμου, Έλληνες από την Αρκαδία έφτασαν στην Κύπρο και ίδρυσαν μια μεγάλη πολιτεία, την Μακαρία. Η Μακαρία διατηρήθηκε ως το τέλος της βυζαντινής αυτοκρατορίας και καταστράφηκε από τις αραβικές επιδρομές. Η κωμόπολη της Μεσσήνης (έδρα ομώνυμου Δήμου) στην Πελοπόννησο είναι χτισμένη στη δεξιά όχθη του ποταμού Παμίσου, στο κάτω μέρος της Μεσσηνιακής πεδιάδας, το Ομηρικό ‘Μάκαρ πεδίον’ ή ‘Μακαρία’, όπως λέγεται ακόμα και σήμερα.
Αποκαλύπτοντας τη δομή της μη γραμμικής σκέψης
Οι γραφικές παραστάσεις των καμπύλων –η θετική ασυμμετρία (εκθετική αύξηση) ‘positive convexity’ και η αρνητική ασυμμετρία (εκθετική μείωση) ‘negative convexity’– απεικονίζουν το γεωγραφικό ανάγλυφο (κυρτότητες και κοιλότητες) και τις υψομετρικές βαθμίδες από τη λεκάνη της Μεσαορίας στη νότια πλευρά της οροσειράς του Πενταδάκτυλου μέχρι τις βουνοκορφές, και από το Μπογάζι της Ακανθούς στην τοποθεσία Μερσινίκη μέχρι τον κάμπο της Λαξιάς και την παραλιακή ακτή στη βόρεια πλευρά της οροσειράς. Μέσα από την αλληλεπίδραση ανθρώπου και περιβάλλοντος στη Γη της Ακανθούς και του Λευκονοίκου, διαμορφώθηκε η μη γραμμική σκέψη, επανασχεδιάστηκε το DNA της καινοτομίας και ξεδιπλώθηκε το σπάνιο ταλέντο των κατοίκων σε όλες τις εκφάνσεις του.
Ο νομπελίστας Daniel Kahneman αναφέρει ότι: ‘Είμαστε πολύ έμπειροι σε ένα κόσμο λίγο ή πολύ γραμμικό. Η εκθετική αύξηση είναι πράγματι κάτι διαφορετικό. Δεν είμαστε εξοπλισμένοι για αυτό – είναι σχεδόν αδύνατο να συλλάβουμε εκθετικά φαινόμενα. Όταν ο γραμμικός κόσμος αντιμετωπίζει μια εκθετική αλλαγή δεν μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα (όπως μας έδειξε και η πανδημία)’.
O Καθηγητής Jeffrey Sachs, Πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, υπογραμμίζει την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις λόγω της πολυπλοκότητας, των μη γραμμικών αλληλεπιδράσεων και της ασύμμετρης αλληλεξάρτησης των παγκόσμιων κρίσεων.
Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι και οι αλληλένδετες κρίσεις αντιμετωπίζονται με συμβατικές προσεγγίσεις, στατικά εργαλεία και γραμμικά μοντέλα, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ και ‘από καταστροφή σε καταστροφή’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα ‘θερίσει’ τα πάντα για άλλη μια φορά.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο:
- Μπορεί να βοηθήσει τη δημόσια διοίκηση και τις επιχειρήσεις να: α)Καινοτομήσουν κάτω από συνθήκες οξείας αβεβαιότητας, β)αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις πολύμορφες προκλήσεις της νέας εκθετικής εποχής και γ)ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους ως brands (branding προϊόντων και υπηρεσιών, Corporate Branding, Nation Branding, Place Branding, branding Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ 2026, branding πολιτικών αρχηγών / κομμάτων, branding ΜΚΟ, branding και Εκκλησία).
- Περιλαμβάνει συνολικά 78 εργαλεία, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις, μη γραμμικά μοντέλα, μηχανισμούς, τεχνικές, πλαίσια, μεθόδους και πρότυπα τα οποία μπορούν να εφαρμοστούν ανάλογα, παρέχοντας τη δυνατότητα στους οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ώστε να είναι ανοικτοί σε ευνοϊκές ασυμμετρίες (εκθετικές ευκαιρίες) και κλειστοί σε δυσμενείς ασυμμετρίες (εκρηκτικά ρίσκα / κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε θετικές ασυμμετρίες μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease the exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει το ρίσκο και να εξαλείψει τον κίνδυνο της καταστροφής.
Το ευέλικτο αυτό πολυεργαλείο –παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Εγχειρίδιο που έχω ετοιμάσει– μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς: δημόσιες υπηρεσίες, ένοπλες δυνάμεις και διπλωματία, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεις (μεγάλες εταιρείες και startups), ακαδημαϊκά ιδρύματα, κέντρα έρευνας & καινοτομίας κ.ά.
Στην παρούσα μελέτη:
- Ιχνηλατήσαμε τη διαμόρφωση –ανάδυση και εξέλιξη– της μη γραμμικής σκέψης μέσα από τα βάθη των αιώνων.
- Αναδείξαμε την ανάγκη να αλλάξουμε τον τρόπο που καινοτομούμε.
- Παρουσιάσαμε νέα εργαλεία και δυναμικά μοντέλα για τη σύγχρονη εποχή των εκθετικών αλλαγών και των πολλαπλών κρίσεων.
Σημ. Ευχαριστώ τον Δήμο Ακανθούς, την κ.Ιλιάδα Πασάτου-Σκουτάρη και τον κ.Σάββα Πέτρου για το φωτογραφικό υλικό.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
