Νίκος Γ. Σύκας*
Στη νέα εποχή των εκθετικών αλλαγών, των ασύμμετρων αβεβαιοτήτων και των αλληλένδετων κρίσεων χρειάζεται ένα δυναμικό, καινοτόμο ‘innovation–led’ αυτοδιοικητικό μοντέλο. Ένα δυναμικό σύστημα Τοπικής Αυτοδιοίκησης με γνώμονα την καινοτομία μπορεί να: α)Μετασχηματίζεται, να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται και να γίνεται καλύτερο με το χρόνο και β)αξιοποιεί τις εκθετικές ευκαιρίες, να ελαχιστοποιεί τα ρίσκα και να αποφεύγει τους καταστροφικούς κινδύνους.
Ενόψει της προωθούμενης μεταρρύθμισης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η ανθεκτικότητα του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου μπορεί να ενισχυθεί μέσα από την εφαρμογή των ακολούθων αρχών και δράσεων:
- Καλή Διακυβέρνηση: προσβασιμότητα και διαφάνεια, ανταπόκριση, μηχανισμοί εποπτείας, λογοδότηση – ευθύνη, αποτελεσματικότητα, δείκτες επίδοσης, πολυπαραμετρική προσέγγιση, καινοτομία, προσαρμοστικότητα, πολυεπίπεδη διακυβέρνηση σύμφωνα με το Διεθνές Πρότυπο COFOG, συγκριτική αξιολόγηση των δήμων με βάση τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης και εφαρμογή του πλαισίου Sendai για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών.
- Χάρτης Δικαιωμάτων του Πολίτη.
- Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη (one stop shop) και Πρότυπα (Standards) για τις υπηρεσίες που θα προσφέρονται από τις νέες οντότητες ΤΑ.
- Περιφέρειες Καινοτομίας (Innovation Districts) με στόχο την ενίσχυση των δυνατοτήτων καινοτομίας.
- Branding Τόπου (Place Branding).
- Συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών: συμμετοχικές διαδικασίες για τη διαμόρφωση, εφαρμογή, παρακολούθηση, επισκόπηση και αναπροσαρμογή πολιτικών και μέτρων.
- Ενσωμάτωση της αντι-ευθραυστότητας ‘antifragility’ στην αρχιτεκτονική του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου. Η ιδιότητα ‘antifragility’ –εφευρέθηκε από τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Η καινοτομία αποτελεί το κλειδί που μπορεί να απελευθερώσει και συνενώσει τις δημιουργικές δυνάμεις των τοπικών κοινωνιών –αστικών και αγροτικών περιοχών– στον κοινό στόχο της δίκαιης ανάπτυξης.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, συνδέθηκε εξ΄ αρχής με το εγχείρημα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και στήριξε, σε πολλές περιπτώσεις, την ανάπτυξή της. Η συμβολή της παραμένει σημαντική, αφού γνωρίζει, όσο κανείς άλλος, τις ανάγκες, τα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες και ευκαιρίες που μπορούν να αξιοποιηθούν από το κοινωνικό κεφάλαιο της περιοχής της. H Αυτοδιοίκηση μπορεί με τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις της να δημιουργήσει μηχανισμούς και δίκτυα συνεργασίας, να καλλιεργήσει τη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, τοπικών και περιφερειακών αρχών, ώστε να δημιουργηθεί πρόσφορο έδαφος και να καλλιεργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την επιτυχία του εγχειρήματος της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας.
Τα τελευταία χρόνια, σε παγκόσμιο επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ, παρατηρείται μια ραγδαία αύξηση της Κοινωνικής Οικονομίας και των Κοινωνικών Επιχειρήσεων. Η κρίση της πανδημίας Covid-19 σηματοδοτεί την απαρχή μίας μαζικής παραδειγματικής μετάβασης από μία περίοδο συγκεντρωτικών θεσμών από την κορυφή προς τη βάση για έναν κόσμο κατανεμητικής και συνεργασιακής ισχύος και τον εκδημοκρατισμό της καινοτομίας και της δημιουργικότητας. Η αειφόρος ανάπτυξη συνδέεται στενά με τη διαδικασία της τοπικής – ενδογενούς ή ‘εκ των κάτω’ ανάπτυξης, τη δημιουργία νέων ευκαιριών και νέων ποιοτικών θέσεων εργασίας, την προσέλκυση επενδύσεων και το μάρκετινγκ του Τόπου διεθνώς.
Σε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής, έχει εξελιχθεί η έννοια των Περιφερειών Καινοτομίας ‘Innovation Districts’ οι οποίες συνδυάζουν / συνθέτουν όλες τις πτυχές του οικοσυστήματος καινοτομίας. Στο νέο πλαίσιο λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εισηγούμαι τη δημιουργία ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ –ενιαίων ‘περιοχών συν-ανάπτυξης’– με στόχο την επίτευξη κρίσιμης μάζας, την ανάπτυξη συνεργειών και την ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής
Τα δεκάδες υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκά ιδρύματα και κέντρα έρευνας & καινοτομίας που λειτουργούν σήμερα σε όλες τις επαρχίες θα μπορούσαν να παρέχουν την απαραίτητη εμπειρογνωμοσύνη και τεχνοκρατική στήριξη στις ‘Περιφέρειες Καινοτομίας’ (π.χ. αξιοποίηση των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, προαγωγή τοπικών καινοτομιών, προώθηση της καινοτομίας στον αγροτικό χώρο κ.ά.). Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν 5 ‘Περιφέρειες Καινοτομίας’ (μια Περιφέρεια για κάθε Επαρχιακό Οργανισμό Αυτοδιοίκησης). Κάθε ‘Περιφέρεια Καινοτομίας’ μπορεί να υποδιαιρείται σε ‘Ζώνες Καινοτομίας’ που να εστιάζουν στοχευμένα σε κάθε νέα Οντότητα ΤΑ τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές.
Η Κοινωνική Καινοτομία και η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα αποτελούν δύο σημαντικά νέα πεδία που μπορούν να: α)Επεκταθούν και ενισχυθούν μέσα από τις ‘Περιφέρειες Καινοτομίας’ και β)προωθήσουν την οικονομική και κοινωνική συνοχή.
Η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα: α)Αποτελεί μια διακριτή μορφή επιχειρηματικότητας η οποία έχει ως σκοπό την επίτευξη ενός κοινωνικού σκοπού με έναν οικονομικά βιώσιμο τρόπο, β)αφορά πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη, χρηματοδότηση και εφαρμογή νέων λύσεων σε πραγματικά κοινωνικά, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά θέματα χρησιμοποιώντας την κερδοφορία ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπό και γ)μπορεί να λαμβάνει τόσο κερδοσκοπική όσο και μη κερδοσκοπική μορφή, χωρίς να αλλάζει ο τελικός σκοπός της, δηλαδή η επίτευξη ενός κοινωνικού σκοπού.
Η Κοινωνική Καινοτομία αφορά την αξιοποίηση της ευρηματικότητας που έχουν φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώσεις και κοινωνικοί επιχειρηματίες για να βρίσκουν νέους τρόπους κάλυψης εκείνων των κοινωνικών αναγκών που δεν ικανοποιούνται από την αγορά ή από τον δημόσιο τομέα.
Ο ορισμός της κοινωνικής επίδρασης εκτείνεται πέραν των ευάλωτων / μειονεκτούντων ομάδων (φροντίδα ηλικιωμένων, αστέγων, ομάδων με ειδικά προβλήματα υγείας, ατόμων με αναπηρίες, βοήθεια σε φτωχές οικογένειες, ένταξη στην εργασία, στήριξη ατόμων που βρίσκονται στην απεξάρτηση) για να συμπεριλάβει στόχους δημοσίου συμφέροντος: προστασία της θρησκευτικής, αρχαιολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, διατήρηση των φυσικών τοπίων, προστασία περιβάλλοντος, οικολογική διαχείριση αποβλήτων, ανακύκλωση, μείωση του κινδύνου φυσικών καταστροφών, αντιμετώπιση του αντικτύπου της κλιματικής αλλαγής, ανακοπή της απώλειας βιοποικιλότητας, ενεργειακές κοινότητες, προώθηση του αθλητισμού, της τέχνης, του πολιτισμού, του τουρισμού, του place branding, της επιστήμης, της έρευνας, κοινωνικές επιχειρήσεις σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, αποκατάσταση γειτονιών στις αστικές περιοχές, προστασία του καταναλωτή, φροντίδα αδέσποτων ζώων και διαχείριση καταφυγίων κλπ.
Το Branding Τόπου ‘Place Branding’ είναι η διαδικασία της ανακάλυψης, της δημιουργίας, της ανάπτυξης και της σύλληψης ιδεών και σχεδίων για την (επανα)κατασκευή Ταυτότητας του Τόπου, καθορίζοντας τα χαρακτηριστικά και της ατμόσφαιρας του τόπου και στη συνέχεια την οικοδόμηση της αίσθηση της τοποθεσίας. Το Place Branding αφορά: α)Place Making: ανάπτυξη, διαχείριση, πολιτικές και καινοτομία, β)χτίσιμο, ανάπτυξη ή διατήρηση της ανταγωνιστικότητας, γ)συμβολή στη βιώσιμη ανάπτυξη ενός τόπου, δ)τι και ποιος δημιουργεί τον τόπο: είναι προσανατολισμένο στην προσφορά, ε)τη διαδικασία αναγνώρισης των δυνατών σημείων, το χτίσιμο της ιστορίας του τόπου –ανάδειξη της φυσικής, θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς– επεξήγηση της ιστορίας με συνάφεια μέσω του μάρκετινγκ και των επικοινωνιών και στ)το χτίσιμο μιας διαχρονικής φήμης.
Έχω ετοιμάσει ένα πρακτικό Εγχειρίδιο το οποίο, μεταξύ άλλων μπορεί να βοηθήσει στην: α)Αύξηση της ανθεκτικότητας του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου και β)ενδυνάμωση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και της ικανότητας καινοτομίας των στελεχών της δημόσιας διοίκησης. Είναι σημαντικό όπως τα στελέχη που διαμορφώνουν τις πολιτικές και στρατηγικές, κατανοούν τις διάφορες μορφές και τα επίπεδα της καινοτομίας, καθώς και τους διάφορους μοχλούς και κίνητρα που δίνουν ώθηση στην καινοτομία.
Συμπερασματικά: Η ενίσχυση της δυνατότητας καινοτομίας των νέων οντοτήτων ΤΑ και η ενσωμάτωση της αντι-ευθραυστότητας ‘antifragility’ στη δομή του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου είναι εκ των ων ουκ άνευ. Το πρώτο βήμα είναι η αφαίρεση της ευθραυστότητας ‘fragility’.
*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
