Του Παναγιώτη Τήλλυρου
Οι γεωπολιτικές και οι γεωοικονομικές πτυχές των ενεργειακών εξελίξεων στη λεκάνη της Λεβαντίνης είναι τεράστιας σημασίας, δεδομένου του κενού ισχύος που έχει προκύψει στο υποσύστημα των διεθνών σχέσεων που περιλαμβάνει την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.Οι υπερδυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία), καθώς και η Κίνα (Νέος δρόμος του Μεταξιού), εμπλέκονται πλέον ανοικτά στο ενεργειακό παιχνίδι της περιοχής.Αξιοποιώντας την ευκαιρία, ο Ερντογάν παίζει ένα σκληρό παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος στη γεωπολιτική σκακιέρα, και με την πολιτική των κανονιοφόρων και επιδέξια ακροσφαλή διπλωματία (brinkmanship) επιχειρεί να επιβάλει τη “γαλάζια πατρίδα” και να μεγιστοποιήσει τις μαξιμαλιστικές του επιδιώξεις εκμεταλλευόμενος την Τουρκοφοβία του ελληνικού συστήματος εξουσίας και της κυπριακής ελίτ. Η επίδειξη σκληρής ισχύοςστοχεύει στην εκβιαστική επιβολή τουρκικής επικυριαρχίας σε στεριά και θάλασσα από την Κύπρο μέχρι το Αιγαίο αλλά και στη Μέση Ανατολή.
Το τουρκικό δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας», που συμπληρώνει και δεν αντικαθιστά το δόγμα των δυόμιση πολέμων, επηρεάζει τα νόμιμα συμφέροντα όλων των περιφερειακών κρατών και βέβαια ανταγωνίζεται τα ευρύτερα κεκτημένα συμφέροντα των διεθνών δρώντων στην περιοχή. Πρώτιστα, η επεκτατική πολιτική της τουρκικής «γαλάζιας πατρίδας» αποτελεί υπαρξιακή απειλή τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Κύπρο. Από την άποψη αυτή, και τα δύο κράτη πρέπει να εφαρμόσουν μια αποτελεσματική στρατηγική αποτροπής και εξόδου από τη Θουκυδίδεια παγίδα (της αδυναμίας έναντι ενός υπέρτερου εχθρού), προκειμένου να εξουδετερώσουν την τουρκική τακτική εξαναγκασμού. Η εν λόγω στρατηγική αποτροπής περιλαμβάνει πέραν από το στρατιωτικό σκέλος και την οικονομική πτυχή, αφού η οικονομία είναι ο πρώτιστος συντελεστής ισχύος. Και στις δύο παραμέτρους η Τουρκία σημείωσε επιτυχίες σε σύγκριση με τις έκδηλες αποτυχίες του Ελληνισμού (χρεωκοπία της Ελλάδας, κούρεμα των Κυπρίων πολιτών).
Από το 2018, όταν τα τουρκικά γεωτρητικά σκάφη παραβίασαν την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως αυτή ορίζεται και αναγνωρίζεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η Ελλάδα έχει εξαφανιστεί εντελώς ως εγγυήτρια της Κυπριακής Δημοκρατίας,μια νομική υποχρέωση σύμφωνα με τη Συνθήκη Εγγυήσεως που επίσης ξέχασε το 1974, μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία, με τις σημερινές συνέπειες εις βάρος του έθνους.
Με αυτά τα δεδομένα, η Κύπρος πρέπει να ακροβατήσει σταθερά και με σωφροσύνη στο τεντωμένο σχοινί των διεθνών εντάσεων για να προστατεύσει τους ενεργειακούς της πόρους και να πετύχει μια βιώσιμη λύση του Κυπριακού. Οι συμμαχίες γύρω από θέματα ήπιας πολιτικής συνιστούν αναγκαία αλλά όχι επαρκή συνθήκη για την αποτελεσματική άσκηση εξωτερικής πολιτικής, ιδιαίτερα μιας μικρής χώρας όπως η Κύπρος. Ενώ η Τουρκία επιχειρεί να καταβροχθίσει την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας, μειώνοντας την στο 6% της θαλάσσιας ζώνης που της προσδίδει η Σύμβαση UNCLOS, τα αποθέματα φυσικού αερίου της Κύπρου είναι στην κυριολεξία το μόνο διαπραγματευτικό χαρτί που έχει στη διάθεση της η κυβέρνηση για μια ανεκτή λύση του Κυπριακού στη μετά τον Ερτογάν εποχή.
Αν η Κύπρος κάνει τις σωστές επιλογές στον ενεργειακό τομέα, όχι μόνο θα αποκτήσει ουσιαστική γεωπολιτική μόχλευση και εκτόπισμα πέραν από τις υλικοτεχνικές της δυνατότητες, καθιστώντας έτσι δυνατή μια δικαιότερη λύση του Κυπριακού, αλλά και θα αποκομίσει τεράστια οικονομικά οφέλη. Αυτό απαιτεί την άμεση επαναφορά και εφαρμογή της βέλτιστης εξαγωγικής επιλογής και αξιοποίησης των υφιστάμενων και μελλοντικών αποθεμάτων φυσικού αερίου με την κατασκευή χερσαίου Σταθμού Υγροποίησης Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ)(LNG Plant / Τερματικό ΥΦΑ) στο Βασιλικό.
Ο αγωγός East Med, που συχνά προβάλλεται ως μια εναλλακτική λύση δεν είναι παρά μια εξωπραγματική χίμαιρα, απραγματοποίητη από κάθε άποψη, αλλά και ανώφελη επιλογή σε σύγκριση με τοΤερματικόLNG (Liquefied Natural Gas). Πρώτον, καμία μεγάλη εταιρεία δεν έχει εκφράσει επενδυτικό ενδιαφέρον για τον αγωγό East Med. Δεύτερον, το κόστος κατασκευής του είναι πολύ ψηλό. Τρίτον, η διέλευση του αγωγού από τα βαθιά νερά μεταξύ Κύπρου και Κρήτης ενέχει τεχνικά προβλήματα. Τέταρτον, έχει πρόσφατα υπονομευθεί από την ίδια την Ελλάδα με τρόπο που σαφώς αγνοεί τα εθνικά και εύλογα Κυπριακά συμφέροντα, αφού συζήτησε την αλλαγή της όδευσης του μέσω Αιγύπτου παρακάμπτοντας την Κύπρο. Πέμπτον, συνιστά κόκκινο πανί για την Τουρκία. Οι δύο τελευταίο λόγοι συνδέονται με μυστικό σχέδιο που εκπονείται και αξίζει εκτεταμένη ανάλυση, αλλά ας αποκαλυφθεί ότι αφορά τη διέλευση του Ισραηλινού, Καταριανού, Ιρακινού και του Κυπριακού αερίου μέσω του αγωγού «Turkish Med».Σε αυτή την περιοχή της σκληρής γεωπολιτικής και των ενεργειακών πολέμων το παλαιό μεγάλο ενεργειακό παιχνίδι επαναλαμβάνεται με ανταγωνιστικούς αγωγούς που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, τη Ρωσία (η οποία διαθέτει βάσεις στη Συρία) και τηνΚίνα.Το Ιράν συμμετέχει επίσης, ενώ το Ισραήλ, πάντα μπροστά, διατηρεί ανοιχτές όλες τις επιλογές του.
Κατά συνέπεια, η ανέφικτη πρόταση του αγωγού East Med (η οποία εξυπηρετεί ορισμένα εμπορικά συμφέροντα που λαμβάνουν χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση) μπορεί να διατηρηθεί σε επικοινωνιακό / διπλωματικό επίπεδο, για να αποσυρθεί με αντάλλαγμα την αδιαπραγμάτευτη απόρριψη αγωγού φυσικού αερίου προς την Τουρκία. Η Τουρκία μπορεί, φυσικά, να εισάγει ΥΦΑ από την Κύπρο χρησιμοποιώντας το πλωτό τερματικό της (FSRU) στο Dörtyol στην προσαρτημένη συριακή επαρχία Hatay. Όπως είναι γνωστό, οι αγωγοί καθιστούν τον εξαγωγέα όμηρο του εισαγωγέα και παρέχουν στα ενδιάμεσα κράτη υπερβολική ισχύ εις βάρος και των δύο. Με ένα κακόπιστο “εταίρο”, που πάσχει από το σύνδρομο του μισελληνισμού τίποτε καλό δεν θα προκύψει για την Κύπρο από ένα αγωγό προς την Τουρκία, που θα συμπαρασύρει υφιστάμενα και προσδοκόμενα αποθέματα γειτονικών χωρών, τα οποία θα μπορούν να διοχετευθούν στο Τερματικό LNG της Κύπρου. Ήδη η Τουρκία εξασκεί πιέσεις αναφορικά με τις τιμές του φυσικού αερίου που εισάγει από τη Ρωσία, οπότε είναι ηλίου φαεινότερο τι θα προκύψει για την Κύπρο στην περίπτωση αγωγού προς την Τουρκία.
Το Τερματικό ΥΦΑθα πρέπει να είναι η καρδιά και η ψυχή ενός στρατηγικού ενεργειακού οράματος, που βασίζεται πρώτιστα στην εξυπηρέτηση των ζωτικών συμφερόντων του Κυπριακού λαού. Αναμφισβήτητα τα πραγματικά συμφέροντα της Κύπρου, γεωπολιτικά, οικονομικά, χρηματοπιστωτικά και κοινωνικά, βρίσκονται στην κατασκευή ενός επίγειου Εργοστασίου ΥΦΑ, ιδίως λόγω και των προβλέψεων αυξανόμενης παγκόσμιας ζήτησης για ΥΦΑ.Πρώτον, το ΥΦΑ έχει τα χαρακτηριστικά του πετρελαίου και, ως εκ τούτου, μπορεί να πωληθεί σε αγορές σε όλο τον κόσμο όπου υπάρχει ζήτηση και καλύτερες τιμές.Δεύτερον, το κόστος του Τερματικού Σταθμού ΥΦΑ είναι χαμηλότερο από εκείνο του προτεινόμενου αγωγού East Med, ενώ συγκριτικά αποτελεί έργο χαμηλότερου επενδυτικού κινδύνου. Για τηνκατασκευή του έχει ήδη εκφράσει ενδιαφέρον ο κολοσσός Exxon-Mobil. Τρίτον, το Εργοστάσιο LNG σε συνδυασμό με την αποθήκευση και τροφοδότηση / προμήθεια καυσίμων ΥΦΑ στα πλοία (LNG Bunkering) θα απογειώσει κυριολεκτικά την κυπριακή οικονομία. Ειδικότερα, η ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα γύρω από το εργοστάσιο ΥΦΑ με τις απαραίτητες υποδομές και βοηθητικές βιομηχανίες θα δημιουργήσει χιλιάδες θέσεις εργασίας υψηλής προστιθέμενης αξίας σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας της βιομηχανίας που θα αυξήσουν το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), διαφοροποιώντας παράλληλα τη διάρθρωση της οικονομίας.Η διαφοροποίηση της κυπριακής οικονομίας, με τον πολύ ψηλό τριτογενή τομέα υπηρεσιών, είναι ένα θέμα που τίθεται συχνά από τους Οίκους αξιολόγησης. Η αναγκαιότητα υιοθέτησης ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλουκατέστη απόλυτα αναγκαία με τις καταστροφικές συνέπειες του κουρέματος του 2013 κα επιβεβαιώθηκε με το πλήγμα που δέχτηκε ο τουριστικός τομέας από την πανδημία covid-19.Κατά συνέπεια, η ανάπτυξη του τομέα της ενέργειας με επίκεντρο το Τερματικό ΥΦΑ θα παράσχει μια πολύ αναγκαία βιομηχανική βάση καθιστώντας την οικονομία πιο ανταγωνιστική και λιγότερο ευάλωτη έναντι εξωτερικών κλυδωνισμών.
Η Μεσόγειος Θάλασσα είναι μία από τις πιο πολυσύχναστες στον κόσμο από την άποψη του διεθνούς εμπορίου, ενώ η διώρυγα του Σουέζ, δίπλα στην Κύπρο, αποτελεί ένα από τα επτά σημαντικότερα στενά διέλευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου όπως αποδείχθηκε και από την πρόσφατη απόφραξη της από φορτηγό πλοίο. Ως εκ τούτου, η Κύπρος, με τη μοναδική στρατηγική της θέση, έχει μια πραγματική δυνατότητα να γίνει κόμβος μεταφοράς ενέργειας, φυσικού αερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου, καθώς και ανεφοδιασμού καυσίμων, υπό την προϋπόθεση ότι θα υλοποιήσει το στρατηγικό όραμα κατασκευής του Σταθμού ΥΦΑ. Στο Βασιλικό υπάρχουν ήδη οι αναγκαίες υποδομές που θα υποστηρίξουν το συνολικό έργο.
Με το Τερματικό υγροποίησης η Κύπρος θα μπορεί να ικανοποιήσει τη ζήτηση οπουδήποτε (Ευρώπη και Ασία) και σίγουρα στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, καθώς και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια μέσω του τερματικού σταθμού εισαγωγής ΥΦΑ στην Αλεξανδρούπολη και του αγωγού διασύνδεσης Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB), συμβάλλοντας έτσι στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Αυτό θα ενισχύσει τα υφιστάμενα πλεονεκτήματα της Κύπρου ως ένα καθιερωμένο ναυτιλιακό κέντρο.
Τέλος, το Eργοστάσιο ΥΦΑ θα επιτρέψει την περιφερειακή συνεργασία με τη δημιουργία κοινών οικονομικών, εμπορικών και στρατηγικών συμφερόντων.Από την άποψη αυτή, απαιτείται αποτελεσματική οικονομική διπλωματία στο East Med GasForum.Ήδη το Ισραήλ και η Αίγυπτος αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες (συμφωνία για σύνδεση τουπεδίουφυσικού αερίου Λεβιάθαν του Ισραήλ με τα εργοστάσια ΥΦΑ της Αιγύπτου) πουτείνουν να περιορίσουν τις επιλογές και θέτουν σε κίνδυνο το ενεργειακό πρόγραμμα της Κύπρου, το οποίο είναι καθηλωμένο εδώ και χρόνια.Αυτή η αναβλητικότητα δεν εξυπηρετεί τα καλύτερα συμφέροντα του κυπριακού λαού.Είναι σημαντικό να υπάρξει η πολιτική βούληση και να σταλεί ένα άμεσο μήνυμα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, τη διεθνή κοινότητα και τις εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου ότι η Κύπρος είναι πρόθυμη για την ανάπτυξη των υπαρχουσών ανακαλύψεων φυσικού αερίου (Αφροδίτη, Καλυψώ και Γλαύκος) και όχι μόνο για περαιτέρω εξερεύνηση.
Η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται για άμεση εκταμίευση από το Εθνικό Ταμείο Επενδύσεων / Ταμείο Υδρογονανθράκων προς όφελος των Τουρκοκυπρίων τους οποίους απλά εργαλειοποιεί. Η Άγκυρα επιδιώκει να καταστεί ενεργειακός κόμβος (energy hub) και να κρατά την Ευρώπη σε ομηρία, ελέγχοντας τις ενεργειακές ροές, όπως εργαλειοποιεί και τις μεταναστευτικές ροές. Προφανώς, δεν συμφέρει στην Ευρώπη να ανταλλάξει τη ρωσική ενεργειακή εξάρτηση με τουρκική. Η Κύπρος έχει πειστικά επιχειρήματα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο πέμπτος ενεργειακός διάδρομος από τα αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη πρέπει να παραμείνει ανεξάρτητος από τον τέταρτο διάδρομο της Κασπίας μέσω Τουρκίας (αγωγός TANAP-TAP), για τη διασφάλιση του οποίου η Τουρκία έκανε και τον τελευταίο πόλεμο με το Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας, πέραν από τις στρατιωτικές επεμβάσεις της στη Συρία και τη Λιβύη.
Το εθνικό συμφέρον της Κύπρου, της οικονομίας της, και προπάντων του λαού της επιβάλλει να καταστεί η χώρα ένας περιφερειακός ενεργειακός κόμβος, με επίκεντρο το Τερματικό υγροποίησης, γεγονός που θα προσφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη και επικερδείς υπηρεσίες από εμπορικές δραστηριότητες, αυξάνοντας παράλληλα τη γεωπολιτική σημασία της Κύπρου, και επιτρέποντας έτσι μια βιώσιμη λύση στο Κυπριακό. Η εναλλακτική προσέγγιση, η οποία επιδιώκει άμεση λύση με τους όρους της Τουρκίας, θα οδηγήσει μόνο σε κλάματα επί των ερειπίων και την τουρκοποίηση της Κύπρου.
Παναγιώτης Τήλλυρος
(Οικονομολόγος, Αναλυτής Διεθνών Σχέσεων / Εμπειρογνώμων σε Οικονομικά, Χρηματοοικονομικά και Ενεργειακά Θέματα).
Research Associate at the Cyprus Center for European and International Affairs which is affiliated with the University of Nicosia.
Πανεπιστημιακοί Τίτλοι
- Sc. degree in Economics, London School of Economics, UK.
- Sc. degree in Comparative Government, LSE, UK.
- Postgraduate Diploma in Economics (distinction), UCL, UK.
- Sc. degree in Monetary and Financial Economics, University of Cyprus.
- MA degree in International Relations and European Studies with a concentration on energy security (oil and gas issues), (Summa Cum Laude), University of Nicosia.
- Doctoral candidate.
