Το θέμα δεν είναι αν θα γίνουν ή αν δεν θα γίνουν οι Δημοτικές εκλογές τον ερχόμενο Δεκέμβρη. Το κύριο ζητούμενο είναι η μετάβαση του συστήματος Τοπικής Αυτοδιοίκησης από το εύθραυστο στο αντιθραυστικό ‘move from the fragile to the antifragile’). Η υλοποίησης της Μεταρρύθμισης και η ανθεκτικότητα του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου θα εξαρτηθούν κυρίως από την εφαρμογή σύγχρονων, δυναμικών εργαλείων τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να τιθασεύσουν την ιδιότητα ‘antifragility’. Τα γραμμικά μοντέλα και τα παραδοσιακά, στατικά εργαλεία δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις πολλαπλές αλλαγές και τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής όπως είναι η υγειονομική, η οικονομική, η κοινωνική και η κλιματική κρίση.
Στη μετα-κορονοιό εποχή τα πάντα έχουν αλλάξει. Έννοιες όπως έξυπνες και ποιοτικές πόλεις είναι άδειες και χωρίς νόημα όταν παρουσιάζονται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’. Πρωταρχικός στόχος της Μεταρρύθμισης της ΤΑ πρέπει να είναι η ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘antifragility’ στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου. Σήμερα έχουμε περισσότερες ασυμμετρίες. Η διττή στρατηγική ‘barbell strategy’ θα επέτρεπε στους Δήμους και τις Κοινότητες απ’ τη μια να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και απ’ την άλλη να προστατευτούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους).
Η ιδιότητα ‘antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή. Ένα δυναμικό, ‘antifragile’ αυτοδιοικητικό μοντέλο μπορεί να προσαρμόζεται, να μετασχηματίζεται, να εξελίσσεται και να γίνεται καλύτερο με το χρόνο. ‘Antifragile’ είναι το αντίδοτο στους Μαύρους Κύκνους.
Οι Θεωρίες ‘Antifragility’ και ‘Μαύρος Κύκνος’ και τo εργαλείο ‘barbell strategy’ που ανέπτυξε ο καθηγητής Nassim Taleb, εφαρμόζονται από διεθνείς οργανισμούς, κυβερνήσεις, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο εδώ και 15 περίπου χρόνια.
Δεν μπορούμε να προβλέψουμε τους μαύρους κύκνους, τις πανδημίες και τις φυσικές καταστροφές. Όμως έχουμε μια ιδέα για τη δομή των φαινομένων και γνωρίζουμε τη σοβαρότητα των συνεπειών και το μέγεθος της ζημιάς που μπορεί να προκαλέσουν. Μπορούμε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι, να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιά και να εκμηδενίσουμε το ρίσκο της καταστροφής. Το πρώτο βήμα για αντιμετώπιση των δυσμενών ασυμμετριών (αρνητικών μαύρων κύκνων) είναι η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων. Η αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών (θετικών μαύρων κύκνων) έχει επίσης ένα αναγκαίο πρώτο βήμα – πρέπει να είσαι ανοικτός σε ευκαιρίες.
Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η μεταβλητότητα, η πολυπλοκότητα και οι αλληλεξαρτήσεις, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Οι οικονομίες κλίμακας ή το μέγεθος μπορούν να σε βλάψουν σε περιόδους κρίσεων – δεν είναι καλή ιδέα να είσαι μεγάλος σε δύσκολους καιρούς. Δεν έχει κανένα νόημα να είναι ένας Δήμος μεγάλος εάν δεν είναι ‘antifragile’.
Η υπερβολική συνδεσιμότητα, η περιπλοκότητα, οι αλληλεξαρτήσεις, οι κρυμμένες ασυμμετρίες, η μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς, οι ανομοιογένειες και οι μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία και τα μέρη που συναποτελούν ένα αυτοδιοικητικό σύστημα, σε συνδυασμό με τον υπέρ-συγκεντρωτισμό εξουσιών, τη μεγάλη γραφειοκρατία, την έλλειψη συναίνεσης, τις ανισότητες, την αβεβαιότητα, τη ρευστότητα, την αδυναμία ακριβούς πρόβλεψης και τα συμβάντα κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’ επιτείνουν τις ευθραυστότητες και μπορούν να προκαλέσουν ανισορροπίες και συστημική καταστροφή. Σε εύθραυστα συστήματα τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες είναι δυνητικά καταστροφικές και αόρατες.
Στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της ΤΑ εισηγούμαι τη δημιουργία ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ (Innovation Districts) οι οποίες θα λειτουργούν ως ενιαίες ‘περιοχές συν-ανάπτυξης’ με σκοπό την: α)Επίτευξη κρίσιμης μάζας για το σχεδιασμό και εκτέλεση έργων υπερτοπικής σημασίας και τη διαχείριση των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, β)ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής, γ)δημιουργία καινοτομιών με τοπική σημασία και παγκόσμιο αντίκτυπο, δ)ενίσχυση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και της κοινωνικής καινοτομίας και ε)τόνωση της απασχόλησης.
Η συνένωση ομοιογενών Δήμων και η δημιουργία Συμπλέγματα Κοινοτήτων, σε συνδυασμό με το θεσμό των ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες και να ενισχύει την τοπική οικονομία. Η ποικιλομορφία ενθαρρύνει την καινοτομία. Όμως η σύμπτυξη ανομοιογενών Δήμων μπορεί να επιτείνει τις ευθραυστότητες και τις ανισορροπίες. Ορισμένοι μεγάλοι ανομοιογενείς Δήμοι, έστω και εάν γειτνιάζουν, είναι καλύτερα να παραμείνουν ξεχωριστοί αλλά να ανήκουν στην ίδια ‘Περιφέρεια Καινοτομίας’. Η προσέγγιση αυτή απ’ τη μια μεγιστοποιεί τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα και απ’ την άλλη ελαχιστοποιεί τα ρίσκα από πιθανούς κινδύνους.
Έχω ετοιμάσει ένα πρακτικό Εγχειρίδιο το οποίο μπορεί να βοηθήσει στην: α)Ενίσχυση της ανθεκτικότητας του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου (μετάβαση από το εύθραυστο στο αντιθραυστικό ‘move from the fragile to the antifragile’) και β)μετατροπή των Οικισμών σε περιφερειακούς πόλους βιώσιμης ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Το εν λόγω Εγχειρίδιο περιλαμβάνει επίσης ένα Πρότυπο Εργαστήρι για ενίσχυση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και της ικανότητας καινοτομίας των στελεχών της ΤΑ, των δημοσίων υπηρεσιών και των επιχειρήσεων. Μεταρρύθμιση σημαίνει καινοτομία.
Η ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘antifragility’ στη δομή του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου και η δημιουργία ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ μπορούν να γίνουν άμεσα και με μηδενικό κόστος. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Nassim Taleb: ‘Μια αλλαγή 1% στα συστήματα, μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα ‘fragility’ –ή να αυξήσει την αντι-ευθραυστότητα ‘antifragility’– κατά περίπου 99%. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται μόνο πολύ λίγα βήματα για να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα και πιο ασφαλή’.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
