Η σύμπτυξη-συνένωση ανομοιογενών Δήμων αποτελεί πηγή ευθραυστότητας. Στην περίπτωση όμως των Περιφερειών Καινοτομίας –μια ευρύτερη έννοια που μπορεί να περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς Οικισμούς– η ποικιλομορφία δημιουργεί νέες ευκαιρίες και ενισχύει την ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη. Επομένως ορισμένοι μεγάλοι ανομοιογενείς Δήμοι –έστω και εάν γειτνιάζουν– είναι καλύτερα να παραμείνουν ξεχωριστοί και να ανήκουν στην ίδια Περιφέρεια Καινοτομίας. Η προσέγγιση αυτή απ’ τη μια μεγιστοποιεί τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα και απ’ την άλλη ελαχιστοποιεί τα ρίσκα από πιθανούς κινδύνους.
Σήμερα έχουμε περισσότερες ασυμμετρίες. Η νέα Βουλή, μεταξύ άλλων πρέπει να διασφαλίζει ότι η ιδιότητα Antifragility –η δυνατότητα αξιοποίησης των θετικών ασυμμετριών και αποφυγής των αρνητικών ασυμμετριών– είναι ενσωματωμένη στις δημόσιες πολιτικές και τις μεταρρυθμίσεις ώστε να μεγιστοποιείται η αποδοτικότητα και η ανθεκτικότητα των σχεδίων. Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια η αξιοποίηση των ευνοϊκών ασυμμετριών (ευκαιριών) μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η αποφυγή των δυσμενών ασυμμετριών μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Η ιδιότητα Antifragility (αντι-ευθραυστότητα) –εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb– είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Η πανδημία Covid-19 έχει: α)Φανερώσει την ευθραυστότητα χιλιάδων Οικισμών σε 220 χώρες και β)καταδείξει ότι τα γραμμικά, στατικά αυτοδιοικητικά μοντέλα αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής όπως είναι η πανδημία, η οικονομική και κοινωνική κρίση και ο αυξανόμενος αριθμός και σοβαρότητα των φυσικών καταστροφών. Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η μεταβλητότητα, η πολυπλοκότητα και η υπερβολική συνδεσιμότητα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.
Η περιπλοκότητα και οι μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία και τους παράγοντες που συνθέτουν τα αυτοδιοικητικά συστήματα, η τεράστια αβεβαιότητα, η αδυναμία ακριβούς πρόβλεψης, οι αλληλεξαρτήσεις, οι κρυμμένες ασυμμετρίες, η μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς, ο υπερσυγκεντρωτισμός εξουσιών, η μεγάλη γραφειοκρατία, η έλλειψη συναίνεσης, οι ανομοιογένειες, οι ανισότητες και η έλλειψη κοινωνικής συνοχής επιτείνουν τις ευθραυστότητες και προκαλούν ανισορροπίες και συστημική καταστροφή.
Στην εποχή της ρευστότητας, της διαταραχής, της πολυπλοκότητας, των ασυμμετριών, των καταστροφικών ρίσκων, των μαύρων κύκνων και των τέλειων καταιγίδων, χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις. Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο: α)Θέτει τους κανόνες για μετάβαση από το εύθραυστο (fragile) στο αντιθραυστικό (antifragile), β)ενσωματώνει την ιδιότητα Antifragility στη δομή των Οργανισμών και γ)μετατρέπει την αβεβαιότητα σε πρώτη ύλη της καινοτομίας.
Η εφαρμογή της στρατηγικής Antifragility παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που έχω ετοιμάσει, στον οποίο μεταξύ άλλων καταγράφονται συνολικά 70 διεπιστημονικά εργαλεία, ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες) και να προστατευθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (να μην είναι εκτεθειμένοι σε κινδύνους). Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase of exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (reduce of exposure) σε δυσμενείς ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από το δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τα τέσσερα βασικά είδη της καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία) που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας – στην προκειμένη περίπτωση του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου. Η συνδυαστική δύναμη των τεσσάρων διαστάσεων της καινοτομίας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.
Η ενσωμάτωση της ιδιότητας Antifragility στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου θα δώσει τη δυνατότητα στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να μετασχηματίζονται, να εξελίσσονται και να γίνονται καλύτεροι με το χρόνο, επιτρέποντάς τους να αναπροσαρμόζουν τις πολιτικές τους ανάλογα με τις μεταβαλλόμενες τοπικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες και τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που αναδύονται.
Ένα δυναμικό αυτοδιοικητικό μοντέλο ενθαρρύνει τη συν-δημιουργία και τις συνεργασίες ανάμεσα σε όλους τους εταίρους της καινοτομίας, επιτυγχάνει τις συνέργειες και την κρίσιμη μάζα μέσα από τη δημιουργία Περιφερειών Καινοτομίας (Innovation Districts) και παρέχει τις απαραίτητες υποδομές, κίνητρα και εργαλεία για ενίσχυση των πολιτιστικών και δημιουργικών βιομηχανιών. Το place branding, η προσέλκυση ταλέντων και επενδύσεων, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, οι απλουστευμένες διαδικασίες, η ευελιξία, η εγγύτητα, η αμεσότητα, η μείωση των ανισοτήτων, η διαφάνεια και η λογοδοσία ενισχύουν την ανθεκτικότητα των Οικισμών. Η κοινωνική επιχειρηματικότητα και η κοινωνική καινοτομία είναι δύο σημαντικά νέα πεδία που πρέπει να τροφοδοτηθούν.
Το πρωτοποριακό εργαλείο το οποίο παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να: α)Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη, β)μεγιστοποιήσει τον επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο του Σχεδίου ‘Κύπρος – το αύριο’ και γ)ενισχύσει την ανθεκτικότητα του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου.
Στο πιο πάνω πλαίσιο έχω σχεδιάσει ένα Πρότυπο Εργαστήρι για την εκπαίδευση των Στελεχών των Δημοσίων Υπηρεσιών, των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των Επιχειρήσεων, του Διπλωματικού Σώματος και των Ενόπλων Δυνάμεων στην εφαρμογή ασύμμετρων στρατηγικών καινοτομίας.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
