Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Ο κ. Αθανάσιος Παπανδρόπουλος
Ματαιοπονούν όσοι νομίζουν ότι τα μεσανατολικά προβλήματα θα μπορούσαν κάποτε να διευθετηθούν έστω και σε μεσαίο βαθμό. Αυτό για ποικίλους λόγους είναι ακατόρθωτο. Απλώς κατά καιρούς θα υπογράφονται κάποιες συμφωνίες δήθεν ειρήνης και θα γίνονται οι σχετικές παράτες των διαμεσολαβητών για την υπογραφή τους.
Ο εξαίρετος δημοσιογράφος, ρεπόρτερ και συγγραφέας Τιμ Μάρσαλ, στο βιβλίο του «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας», αναφερόμενος στη Μέση Ανατολή και τα σημερινά προβλήματα της, γράφει: «Όταν η Οθωμανική αυτοκρατορία άρχισε να καταρρέει, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι είχαν μια διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων. Το 1916 ο Βρετανός διπλωμάτης συνταγματάρχης Μαρκ Σάικς πήρε έναν μαρκαδόρο και χάραξε πρόχειρα μια γραμμή πάνω σ’ έναν χάρτη της Μέσης Ανατολής. Ξεκινούσε από τη Χάιφα του σημερινού Ισραήλ στην ακτή της Μεσογείου και έφτανε μέχρι το Κιρκούκ (σήμερα στο Ιράκ) στα βορειοανατολικά.
Αυτό αποτέλεσε τη βάση της μυστικής συμφωνίας του με τον Γάλλο ομόλογό του Φρανσουά Ζορζ-Πικό να χωρίσουν την περιοχή σε σφαίρες επιρροής, στην περίπτωση που η Τριπλή Συνεννόηση επικρατούσε επί της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι περιοχές βόρεια της γραμμής θα ετίθεντο υπό γαλλικό έλεγχο, ενώ οι περιοχές νότια της γραμμής θα εντάσσονταν στη βρετανική ηγεμονία.
Ο όρος “Σάικς-Πικό” έχει γίνει συνώνυμος των διαφόρων αποφάσεων που ελήφθησαν κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, προδίδοντας τις υποσχέσεις που είχαν δοθεί στους ηγέτες των διαφόρων φυλών, πράγμα που εξηγεί ως έναν βαθμό τις αναταραχές και τον εξτρεμισμό που βλέπουμε σήμερα. Αυτή η εξήγηση όμως ίσως είναι πολύ απλή γιατί βιαιότητες και εξτρεμισμός υπήρχαν στην περιοχή και πριν από την άφιξη των Ευρωπαίων. Παρ’ όλα αυτά, όπως και στην περίπτωση της Αφρικής, η αυθαίρετη δημιουργία “εθνών-κρατών”, αποτελούμενων από λαούς που δεν ήταν συνηθισμένοι να ζουν μαζί υπό μία σκέπη, δεν είναι η σωστή συνταγή για δικαιοσύνη, ισότητα και σταθερότητα. Πριν από τη Συνθήκη Σάικς-Πικό (υπό την ευρεία έννοια), δεν υπήρχε ούτε κράτος της Συρίας ούτε Λίβανος, αλλά ούτε Ιορδανία, Ιράκ, Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ, Ισραήλ ή Παλαιστίνη. Οι σύγχρονοι χάρτες δείχνουν τα σύνορα και τα ονόματα των εθνών-κρατών, όμως είναι πολύ πρόσφατοι και κυρίως πολύ εύθραυστοι».
Είναι σαφές από αυτά που προηγούνται ότι η γεωγραφία παίζει σημαντικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, ενώ στο όλο θέμα θα πρέπει να προστεθούν δύο άλλοι σημαντικοί παράγοντες, ο πολιτικο-θρησκευτικός και ο οικονομικός.
Ισλάμ, Ιουδαϊσμός και Χριστιανισμός είναι οι τρεις θρησκείες που συναντώνται στη Μέση Ανατολή, αλλά το μουσουλμανικό στοιχείο κυριαρχεί. Ωστόσο, το Ισλάμ μπορεί μεν να είναι η κυρίαρχη θρησκεία, αλλά σε αυτό περιλαμβάνονται πολλές διαφορετικές εκδοχές. Η πιο σημαντική διαίρεση εντός Ισλάμ είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και η ίδια η θρησκεία: η ρήξη μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών μουσουλμάνων χρονολογείται από το 632 μ.Χ., όταν απεβίωσε ο προφήτης Μωάμεθ, προκαλώντας σφοδρή διαμάχη για τη διαδοχή του.
Οι Σουνίτες μουσουλμάνοι αποτελούν την πλειονότητα μεταξύ των Αράβων, αλλά και μεταξύ του παγκόσμιου μουσουλμανικού πληθυσμού, φτάνοντας περίπου το ογδόντα πέντε τοις εκατό του συνολικού αριθμού, παρότι στο εσωτερικό κάποιων αραβικών κρατών τα ποσοστά είναι λιγότερο ευδιάκριτα. Το όνομα προέρχεται από τον όρο «Αχ Σούνα», οι «πιστοί στην παράδοση». Με τον θάνατο του Προφήτη, αυτοί που έμελλε να γίνουν Σουνίτες υποστήριξαν ότι ο διάδοχός του πρέπει να επιλεγεί σύμφωνα με τις αραβικά φυλετικές παραδόσεις. Οι Σουνίτες θεωρούν εαυτούς ορθόδοξους μουσουλμάνους. Η λέξη Σιίτης προέρχεται από το «Σι’ατ Αλί», το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει «το κόμμα του Αλί» και αναφέρεται στον γαμπρό του Προφήτη Μωάμεθ. Ο Αλί και οι γιοι του, Χασάν και Χουσεΐν, δολοφονήθηκαν και επομένως τους στερήθηκε το κατά τους Σιίτες εκ γενετής δικαίωμά τους – να ηγηθούν της ισλαμικής κοινότητας.
Ως εκ τούτου, προέκυψαν αρκετές θρησκευτικές διαμάχες και αναπτύχθηκαν διαφορετικές πολιτισμικές πρακτικές, διαχωρίζοντας τους δύο βασικούς κλάδους του Ισλάμ και οδήγησαν σε βίαιες συρράξεις και εχθροπραξίες, παρότι υπήρξαν και μακρές περίοδοι ειρηνικής συνύπαρξης. Υπό αυτές τις θρησκευτικές συνθήκες, η ένταση είναι μόνιμη στη Μέση Ανατολή και όπως μπορεί να καταλάβει κανείς, στον μουσουλμανικό κόσμο η θρησκεία χρησιμοποιείται αποκλειστικά ως όπλο και ως πολιτικό εργαλείο εξουσίας.
Από την άλλη πλευρά, ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων και ο Ψυχρός Πόλεμος απετέλεσαν το βάθρο πάνω στο οποίο στον μεσανατολικό χώρο αναπτύχθηκαν αυταρχικά και διεφθαρμένα καθεστώτα, τα οποία κυριολεκτικά μαφιοποίησαν την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή της περιοχής και ακόμα χειρότερα συνέβαλαν στην εξάπλωση του φαινομένου. Έτσι, στην ευρύτερη Μέση Ανατολή υπάρχει ένας θύλακας υψηλής οικονομικής διαφθοράς και εγκληματικότητας που από μόνος του είναι παράγοντας αποσταθεροποίησης. Η όλη κατάσταση, δε, γίνεται ακόμα πιο εκρηκτική από τη στιγμή που στο παιχνίδι μπήκε πλέον δυναμικά και η γειτονική μας Τουρκία.
