Άρθρο του Γιάννου Παπαντωνίου
- «Αν μια κυβέρνηση στερείται Υπουργών και υπηρεσιών που είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν τα μεταρρυθμιστικά προγράμματα, είναι καταδικασμένη να αποτύχει»
- Το πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, η επείγουσα ανάγκη για ανασύσταση του κράτους, τα βήματα για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων.
Η ανείπωτη σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη, που συγκλόνισε την κοινή γνώμη και δεν αποκλείεται να έχει σοβαρές συνέπειες στο αποτέλεσμα των επικείμενων εκλογών και στο ίδιο το πολιτικό σύστημα, περικλείει πολλές αλήθειες. Επιβεβαιώνει το διαχρονικό πολιτικό πρόβλημα της χώρας, τη δυσλειτουργία των θεσμών, που εκδηλώνεται στην ενδημική και διάχυτη κακοδιοίκηση και, περιοδικά, σε εκρηκτικά φαινόμενα συστημικής κατάρρευσης με δυνητικά ολέθριες επιπτώσεις στη διακυβέρνηση και στο πολιτικό σύστημα. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα συστημικής κρίσης είναι η προσφυγή στα μνημόνια το 2010 που οδήγησε στην αποσύνθεση του πολιτικού συστήματος στις εκλογές του 2012.
Θύματα της κρίσης υπήρξαν η οικονομία, όπου χάθηκε το 30% του ΑΕΠ ενώ σήμερα -μετά από 13 χρόνια- έχει ανακτηθεί μόλις το 3% παρά τις λαμπρές αναπτυξιακές επιδόσεις της τελευταίας διετίας, και η ισορροπία του πολιτικού συστήματος με τη διάλυση του κεντροαριστερού πόλου και την αναπλήρωσή του από ένα ψευδεπίγραφο κόμμα της αριστεράς με αμφισβητούμενες δημοκρατικές περγαμηνές. Οι κίνδυνοι είναι εμφανείς, αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι το καθεστώς Μαδούρο κατάφερε να εδραιωθεί στη Βενεζουέλα παρά τις ισχυρές πιέσεις που δέχτηκε από το διεθνές σύστημα.
Στο ερώτημα αν η σημερινή κρίση μπορεί να οδηγήσει σε οικονομική καταστροφή και πολιτική αποσταθεροποίηση δεν υπάρχει ακόμα απάντηση. Τα γεγονότα είναι νωπά. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι το κακό σενάριο δεν έχει ακόμα απομακρυνθεί, ενώ οι πρώτες δημοσκοπικές και άλλες ενδείξεις αφήνουν περιθώρια για υπέρβαση της κρίσης. Το βέβαιο πάντως είναι ότι η κακοδαιμονία του κράτους, η «αλήθεια των Τεμπών», πρέπει αντιμετωπιστεί δραστικά γιατί σε μια περίοδο επάλληλων κρίσεων μας εκθέτει σε μεγάλους κινδύνους.
Τα τελευταία χρόνια η θεσμική μεταρρύθμιση, η «ανασύσταση του κράτους», εμφανίζεται πιο συχνά στον προγραμματικό λόγο των κομμάτων. Σπάνια, όμως, μεταφράζεται σε υλοποιήσιμα προγράμματα. Ακόμα και οι εκσυγχρονιστικές κυβερνήσεις Κ. Σημίτη, ενώ τήρησαν μια θεσμικότητα, όπως τακτικές συνεδριάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου και σεβασμός στις διαδικασίες, δεν προχώρησαν σε ριζικές παρεμβάσεις.
Οι κυβερνήσεις Κ. Καραμανλή παρέκαμψαν το θέμα, δέσμιες της πελατειακής παράδοσης της παραδοσιακής δεξιάς.
Οι κυβερνήσεις Αλ. Τσίπρα κινήθηκαν σε αντίθετη κατεύθυνση χρησιμοποιώντας εμπρηστική φρασεολογία, όπως «να ελέγξουμε τους αρμούς της εξουσίας» ή «να βάλουμε δύο – τρεις φυλακή για να κερδίσουμε τις εκλογές».
Οι κυβερνήσεις Κυρ. Μητσοτάκη επιδίωξαν ουσιαστικές αλλαγές, με πιο προβεβλημένο έργο την ψηφιοποίηση του κράτους, αλλά σκόνταψαν στους περιορισμούς του «επιτελικού κράτους».
Το επιτελικό κράτος σχεδιάζει και επιτηρεί το κυβερνητικό έργο. Δεν υποκαθιστά τους Υπουργούς και τις δημόσιες υπηρεσίες στην υλοποίηση του έργου. Στον ΟΣΕ δεν έλειψε ο σχεδιασμός της τηλεδιεύθυνσης, αλλά η ικανότητα εγκατάστασης και η εξασφάλιση της λειτουργίας του συστήματος. Διαπιστώθηκαν καίρια προβλήματα εταιρικής διακυβέρνησης και διεκπεραίωσης διαδικασιών χωρίς να διορθωθούν. Αν μια κυβέρνηση στερείται Υπουργών και υπηρεσιών που είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν τα μεταρρυθμιστικά προγράμματα, είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Αυτή, δυστυχώς, είναι η εικόνα, σε γενικές γραμμές, των περισσότερων ελληνικών κυβερνήσεων, ιδιαίτερα στην εικοσαετή μετά-ΟΝΕ εποχή, όταν ήταν επιβεβλημένη η γρήγορη προσαρμογή της ελληνικής δημόσιας διοίκησης στις υψηλές απαιτήσεις της συμμετοχής μας στην Ευρωζώνη.
Αν, εξάλλου, πετύχαμε να ενταχθούμε στην Ευρωζώνη, βασικός παράγοντας υπήρξε η επιμονή μου, ως υπεύθυνου Υπουργού, σε αυστηρά αξιοκρατικές διαδικασίες για την στελέχωση του οικονομικού επιτελείου. Η πρόκληση σήμερα, τόσο για τους δύο μήνες έως τις εκλογές όσο και στη συνέχεια, μετεκλογικά, είναι η συνειδητοποίηση από το σύνολο, αν είναι δυνατό, του πολιτικού προσωπικού και, τουλάχιστον, από τους επί κεφαλής των κομμάτων, της επείγουσας ανάγκης ανασύστασης του κράτους.
Πρώτο βήμα είναι η συγκρότηση αποτελεσματικής κυβέρνησης, με ικανούς Υπουργούς. Οι εκλεγμένοι βουλευτές έχουν δημοκρατικό προβάδισμα καθώς και δυνατότητες πολιτικής διαχείρισης, αλλά ο πρωθυπουργός δεν πρέπει να διστάζει να αξιοποιεί εξωκοινοβουλευτικά στελέχη όταν εξειδικευμένες γνώσεις ή εμπειρίες κρίνονται απαραίτητες.
Επόμενο κρίσιμο βήμα είναι η ριζική μεταρρύθμιση και αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης. Προέχει η εφαρμογή και αυστηρή τήρηση της αξιοκρατίας στην υπηρεσιακή εξέλιξη καθώς και στις προσλήψεις, όχι μόνο μέσω του ΑΣΕΠ αλλά και μέσω άλλων διαγωνιστικών διαδικασιών, ιδιαίτερα για υψηλότερες βαθμίδες της υπαλληλικής ιεραρχίας.
Χρειάζεται αναβάθμιση της Σχολής Δημόσιας Διοίκησης με ταυτόχρονη αναβάθμιση των αποδοχών στις ανώτερες βαθμίδες ώστε φιλόδοξες νέες και νέοι να επιλέξουν το δημόσιο λειτούργημα έναντι ελκυστικών προτάσεων από τον ιδιωτικό τομέα.
Οι προϊστάμενοι διοικητικών μονάδων να τοποθετούνται για μακρές θητείες που προσφέρουν ασφάλεια απέναντι σε παντός είδους πιέσεις. Είναι, επίσης, χρήσιμο να επεκταθεί η προσφυγή σε Ανεξάρτητες Αρχές για να τονιστεί η ανάγκη διαχωρισμού της άσκησης διοίκησης από την άσκηση πολιτικής.
Παράλληλα, πρέπει να ανασχεδιαστούν οι διοικητικές δομές των επί μέρους υπηρεσιών ώστε να απλοποιηθούν διαδικασίες και να βελτιωθεί η απόδοση, σύμφωνα με τις καλύτερες διεθνείς πρακτικές.
Τέλος, είναι επείγον να εισαχθεί και να γενικευθεί η εσωτερική αξιολόγηση με αυστηρά αντικειμενικά κριτήρια ώστε να καθιερωθεί κοινός κώδικας υπηρεσιακής συμπεριφοράς που θα συμβάλει στη διαμόρφωση συνείδησης δημοσίου υπαλλήλου, με αίσθηση υποχρέωσης για εκτέλεση του καθήκοντος και εξυπηρέτηση του πολίτη.
Η γενικευμένη εισαγωγή εσωτερικής αξιολόγησης επιβάλλεται να εφαρμοστεί, παρά τις ενδεχόμενες αντιδράσεις, και σε άλλους τομείς του δημοσίου, ιδιαίτερα στην Παιδεία και στη Δικαιοσύνη.
Η εξαγγελία και, στη συνέχεια, υλοποίηση προγραμμάτων εκσυγχρονισμού της δημόσιας διοίκησης αναπόφευκτα «θα σπάσει αυγά». Είναι όμως επιβεβλημένη, όχι μόνο για την αποδοτική συμμετοχή μας στην ευρωπαϊκή νομισματική ένωση, αλλά και για την προστασία της χώρας από κινδύνους που απειλούν την σταθερότητα, είτε προέρχονται από το εσωτερικό, όπως το πρόσφατο ατύχημα ή μια φυσική καταστροφή (σεισμός, κλιματικά φαινόμενα), είτε από το εξωτερικό, όπως αστάθεια ή επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας.
Υπάρχει αναταραχή διεθνώς. Όλες οι χώρες αυξάνουν τις αμυντικές δαπάνες και λαμβάνουν μέτρα προστασίας απέναντι σε νέους κινδύνους όπως κυβερνο-επιθέσεις. Στην ευρωπαϊκή ήπειρο διεξάγεται πόλεμος, για πρώτη φορά μετά το 1945. Οι δημοκρατίες έχουν ανάγκη από ένα ισχυρό κράτος. Η διοικητική μεταρρύθμιση αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα αυτής της εθνικής προσπάθειας.
Γιάννος Παπαντωνίου
Πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής, πρώην υπουργός Εθνικής Οικονομίας-Οικονομικών & Εθνικής Άμυνας
